Θεωρία Παιγνίων

Γιατί δεν υπάρχει εύκολη λύση στο ελληνικό οικονομικό πρόβλημα

Με αφορμή το τελευταίο επεισόδιο στο θέατρο σκιών που ονομάζεται ελληνική πολιτική σκηνή, αρκετοί θα είναι αυτοί οι οποίοι διαπίστωσαν ότι ουσιαστικά δεν υπήρξε ουδεμία αλλαγή είτε στις εσωτερικές, είτε στις εξωτερικές συνθήκες. Το οικονομικό πρόβλημα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί εξαιτίας της δημοτικότητας και της αναμφισβήτητης ευστροφίας του νέου υπουργού οικονομικών. Αντίθετα όσο καθυστερούμε τόσο πιο επώδυνες γίνονται οι επιλογές μέσα από τις οποίες καλούμαστε να αποφασίσουμε για το μέλλον της χώρας μας. Αυτό που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό από το ευρύτερο κοινό είναι ότι σε ένα παίγνιο δύο παικτών (ελληνικό κράτος – δανειστές) όπου υπάρχει γενικότερη αβεβαιότητα η λογική της κυβέρνησης θα έπρεπε να είναι αυτή της ελαχιστοποίησης των ζημιών έναντι κάθε πιθανού ενδεχομένου και όχι η μαξιμαλιστική και συνάμα ουτοπική διαπραγμάτευση επί των όρων του μνημονίου. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις και μαγικές συνταγές στο πρόβλημα της Ελλάδας. Υπάρχουν κακές λύσεις και χειρότερες λύσεις οι οποίες όλες φέρουν μεγάλο κόστος. Ας δούμε αναλυτικά τα δεδομένα:

α) «Να κηρύξουμε επιτέλους χρεοκοπία, να τους έχουμε στο χέρι και να τελειώνουμε μια και καλή με τους τόκους και το χρέος. Να μην ξεπουληθούμε…»

Εδώ η λογική είναι αφού δεν μπορούμε να το αποφύγουμε ας ξεμπερδεύουμε με τη χρεοκοπία μια ώρα αρχύτερα. Είναι ένα τελείως λανθασμένο σκεπτικό το οποίο πρέπει πάση θυσία να αποφύγουμε. Όσοι φλερτάρουν με τη χρεοκοπία δε γνωρίζουν περί τίνος ομιλούν. Η σκέψη ότι η ζημιά των άλλων υπερβαίνει τη δική μας και άρα είναι συμφέρουσα η χρεοκοπία ως διαπραγματευτικό ατού είναι ένα επιχείρημα το οποίο διαρκώς φθίνει σε αξία. Η αποτρεπτική αξία μιας αμοιβαίας καταστροφής έχει νόημα μόνο όταν αυτή είναι βέβαιη. Αφενός κάτι τέτοιο δεν ισχύει λόγω αναρίθμητων αστάθμητων παραγόντων. Αφετέρου, παραγνωρίζουμε ότι υπάρχει παγκόσμιο πρόβλημα δημοσίου χρέους αυτή τη στιγμή όποτε νομοτελειακά κάποια στιγμή θα αναζητηθεί συνολική λύση για το πρόβλημα. Με το να προκαλούμε την τύχη μας επιζητώντας να είμαστε οι πρώτοι που θα δοκιμάσουμε τις αντοχές του συστήματος δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε ευνοϊκή αντιμετώπιση του προβλήματος. Αντίθετα, αν ενταχθούμε σε μια συνολική ρύθμιση που να αφορά το ευρωπαϊκό χρέος, έχουμε σαφώς καλύτερες πιθανότητες για καλύτερο αποτέλεσμα. Επομένως, είναι προς το συμφέρον μας να κρατηθούμε όρθιοι με πειστικό τρόπο για όσο το δυνατόν μακρύτερο διάστημα. Δεν θα πρέπει τέλος να παραγνωρίζουμε τις δικές μας αδυναμίες αν θέλουμε να έχουμε μια ρεαλιστική απεικόνιση της κατάστασης μας. Δεν είναι δυνατόν να παράγουμε διαρκώς πρωτογενή ελλείμματα (δηλαδή ελλείμματα χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη δαπάνες για τόκους) και να έχουμε την ψευδαίσθηση ότι μας φταίνε οι δανειστές μας ή όποιον άλλον θέλουμε να φανταστούμε ότι επιζητεί το κακό μας. Ακόμα και αύριο να διαγραφεί το σύνολο των χρεών μας και να μηδενιστεί το ύψος των τόκων, θα πρέπει να ισοσκελίζουμε τους προϋπολογισμούς μας. Θα πρέπει δηλαδή με κάποιον τρόπο να περιορίσουμε τις δαπάνες μας αφού δεν υπάρχει δυνατότητα για άλλους φόρους. Αυτό σημαίνει ότι οι ΔΕΚΟ πρέπει να σταματήσουν να παράγουν ελλείμματα και να δανείζονται με εγγύηση του ελληνικού δημοσίου, αυτό σημαίνει ότι οι δήμοι και οι περιφέρειες πρέπει να σταματήσουν να παράγουν μαύρες τρύπες, αυτό σημαίνει ότι οι δαπάνες μισθοδοσίας και συντάξεων του δημοσίου πρέπει να περικοπούν. Και όλα αυτά πρέπει να γίνουν με τρόπο τέτοιο ώστε να προβλεφθούν και οι μειώσεις στα έσοδα του κράτους που θα συμβούν ύστερα από τις περικοπές δαπανών.

β) «Να διαγράψουμε το χρέος μας, η Αργεντινή και το Εκουαδόρ μια χαρά τα κατάφεραν…»    

Η Αργεντινή και το Εκουαδόρ έχουν τρεις σημαντικές διαφορές σε σχέση με τη χώρα μας: α) έχουν εθνικό νόμισμα, β) είναι εξαγωγικές οικονομίες πλούσιες σε πρώτες ύλες και γ)  έχουν σημαντικά χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα από ότι η Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να ασκήσουν νομισματική πολιτική τέτοια ώστε να ανακουφίζονται (όχι να εξαλείφονται) οι επιπτώσεις μια χρεοκοπίας. Είναι εξαγωγικές χώρες πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχουν να καλύψουν ελλείμματα ισοζυγίου πληρωμών όπως έχει να αντιμετωπίσει η Ελλάδα. Τέλος, έχουν να χάσουν πολύ λιγότερα από εμάς από μια χρεοκοπία τόσο σε κατά κεφαλήν εισόδημα όσο και σε αποταμιεύσεις. Το να πέσεις από τα 8.000 $ στα 4.000 $ (Εκουαδόρ) είναι μια πτώση σημαντική μεν αλλά πρακτικά δεν αλλάζουν και πολλά πράγματα στον τρόπο ζωής σου. Φτωχός ήσουν, φτωχός θα παραμείνεις. Το να πέσεις όμως από τα 20.000 $ στα 10.000 $ σημαίνει ότι ήσουν σχετικά εύπορος (15^ος στην παγκόσμια κατάταξη) και γίνεσαι μέσα σε μια στιγμή φτωχός. Το διακύβευμα για εμάς είναι σαφώς υψηλότερο. Επιπρόσθετα, οι χώρες αυτές που αναφέρονται συνεχώς σαν παραδείγματα είχαν παραγωγική βάση και εξαγώγιμες πρώτες ύλες στις οποίες στήριξαν την ανάκαμψη τους. Η Ελλάδα έχει μετατραπεί σε κράτος παροχής υπηρεσιών οι οποίες εν μέσω παγκόσμιας οικονομικής αβεβαιότητας, παρουσιάζουν φθίνουσα ζήτηση. Ναι ο τουρισμός μας θα γίνει πιο ελκυστικός αλλά αφενός κανένα κράτος δεν ζει μόνο από τον τουρισμό και αφετέρου, έχει αποδειχθεί πολλάκις ότι η ζήτηση για το τουριστικό προϊόν δεν εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από την τιμή. Ο δε αναγκαστικός περιορισμός των εισαγωγών μας θα μας πλήξει ανεπανόρθωτα και αυτό γιατί η υποκατάσταση των εισαγόμενων προϊόντων δεν μπορεί να γίνει άμεσα. Επιπρόσθετα, υπάρχουν βαθιά δομικά προβλήματα στην παραγωγή μας, όπως η τεράστια ενεργειακή μας εξάρτηση από εισαγόμενες πηγές, που καθιστούν ανεφάρμοστη μια τέτοια λύση. Πως θα αυξηθεί η γεωργική μας παραγωγή όταν η τιμή του πετρελαίου θα έχει διπλασιαστεί;

γ) «…να απαλλαγούμε από το ευρώ, με τη δραχμή δεν είχαμε πότε τέτοια προβλήματα και αντίθετα θα μπορέσουμε να λύσουμε το πρόβλημα του χρέους…»     

Εδώ χρησιμοποιείται το επιχείρημα ότι Εκουαδόρ και Αργεντινή υποτίμησαν τα νομίσματα τους για να γίνουν και πάλι ανταγωνιστικοί. Μάλιστα για την Αργεντινή οι πιο «ψαγμένοι» τονίζουν ότι βρισκόταν σε μια «ένωση» με το δολάριο (currency board) όπου ένα πέσο είχε άμεση ανταλλακτική αξία με ένα δολάριο. Το πρόβλημα εδώ έχει να κάνει με το γεγονός ότι ακόμα και η Αργεντινή είχε σε κυκλοφορία το δικό της νόμισμα και διέκοψε έναν περιορισμό που η ίδια είχε επιβάλλει. Αν μελετήσουμε την περίπτωση της Αργεντινής θα δούμε ότι μόλις εγκαταλείφθηκε ο κανόνας 1 προς 1 με το δολάριο, το πέσο έχασε πάνω από το 50% της αξίας του ενώ σημειώθηκε τραπεζικός πανικός (bank run). Οι καταθέσεις της μεσαίας τάξης της Αργεντινής έχασαν μέσα σε λίγες μέρες πάνω από τη μισή τους αξία, ενώ όσοι θεωρούσαν ότι είχαν προνοήσει έχοντας καταθέσεις σε δολάρια ατύχησαν, αφού το κράτος τις δέσμευσε. Αν πάμε από ευρώ σε δραχμή αυτό θα σημάνει αυτόματα υποτίμηση κατά τουλάχιστον 50%. Θα σημάνει αυτόματη μετατροπή των καταθέσεων με ότι αυτό συνεπάγεται. Ακόμα και αν πετύχουμε αναδιάρθρωση του εξωτερικού χρέους σε επίπεδα Εκουαδόρ (δηλαδή περικοπή κατά 70%) αυτό θα είναι σε ξένο νόμισμα το οποίο μέρα με τη μέρα θα ανατιμάται έναντι της δραχμής. Το δε εσωτερικό χρέος (π.χ στεγαστικά δάνεια) αν μετατραπεί σε δραχμές θα σημάνει την κατάρρευση – κρατικοποίηση του εγχώριου τραπεζικού συστήματος. Η κρατικοποίηση – διάσωση του θα απαιτήσει πόρους του δημοσίου που απλά δεν θα υπάρχουν βαθαίνοντας περεταίρω το πρόβλημα. Επιπλέον, όπως ειπώθηκε και παραπάνω, η Ελλάδα είναι τόσο εξαρτημένη από εισαγωγές όπου έχουμε φτάσει στο σημείο να είμαστε ελλειμματικοί ακόμα και στα τρόφιμα πρώτης ανάγκης. Ναι, σίγουρα οι εισαγωγές μας θα γίνουν πιο ελκυστικές. Με τι χρήματα θα αγοραστούν τα ανταλλακτικά για τα τρακτέρ; Με τι χρήματα θα αγοραστεί κεφαλαιουχικός εξοπλισμός για να αυξηθεί η παραγωγή; Με άλλα λόγια, πόσα πορτοκάλια πρέπει να εξάγουμε για να αγοράσουμε τα εισαγόμενα φάρμακα που χρειαζόμαστε; Πόσες ντομάτες και πόσο ελαιόλαδο πρέπει να εξάγουμε για να εισάγουμε το πετρέλαιο που χρειαζόμαστε; Τέλος, ποιοι θα επωφεληθούν από την εισαγωγή της δραχμής στην Ελλάδα; Μήπως όλοι αυτοί που έχουν τεράστιες αδήλωτες καταθέσεις στην Ελβετία; Μήπως μετά θα αγοράσουν την Ελλάδα έναντι πινακίου φακής;

Το μνημόνιο είναι σαφέστατα σε λανθασμένη βάση. Δεν χρειάζονται άλλοι φόροι οι οποίοι αφενός βαθαίνουν την κρίση (και άρα μειώνουν αντί να αυξήσουν τα έσοδα) και αφετέρου πέφτουν επί των συνήθων υποζυγίων (μισθωτών, συνταξιούχων, ευσυνείδητων φορολογουμένων). Το πρόβλημα του χρέους σαφώς και πρέπει να αντιμετωπιστεί αφού μακροπρόθεσμα είναι ξεκάθαρα μη βιώσιμο. Όμως προκειμένου να διαπραγματευτούμε από ευχερέστερη βάση, καλό θα ήταν να τακτοποιήσουμε τα του οίκου μας πρώτα και μετά να πάμε σε ρύθμιση οφειλών. Ρεαλιστικά αυτό σημαίνει περικοπή των δαπανών του δημοσίου. 

Το παραπάνω γράφημα τα λέει όλα και δεν χρειάζεται να επεκταθώ περεταίρω. Πρώτα πρέπει να δείξουμε ότι κερδίζουμε 50 δις και ξοδεύουμε 50 δις (χωρίς τους τόκους) και μετά να διαπραγματευτούμε. Τώρα, εμείς ουσιαστικά ζητάμε να μας δανείσουν για να εξακολουθήσουμε να ζούμε πέρα από τις δυνατότητες μας, πράγμα εντελώς ανεδαφικό. Οι ξένοι δανειστές μας φυσικά δεν είναι ούτε ηλίθιοι ούτε προσποιούνται τη μετενσάρκωση της Μαρίας Τερέζας και απαιτούν εμπράγματες εγγυήσεις (δηλαδή αποκρατικοποιήσεις) για τα δάνεια που θα δώσουν. Αν εμείς κινηθούμε στη σωστή λογική περιορίζοντας τις χρόνιες στρεβλώσεις και παθογένειες του δημοσίου, τότε μπορούμε ακόμα και τώρα να αποφύγουμε τη χρεοκοπία και να πάμε σε μια συντεταγμένη διαπραγμάτευση. Αυτό που δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχουμε καταλάβει είναι ότι η λέξη διαπραγμάτευση σημαίνει δίνω κάτι για να πάρω κάτι. Μπορούμε είτε να τους δείξουμε ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς και να ζητήσουμε αναδιάρθρωση των χρεών μας, είτε να ξεπουλήσουμε τα πάντα και να πάρουμε τα δανεικά. Είναι η ώρα να δούμε πως θα περιορίσουμε τη ζημιά μας και όχι το πως θα συνεχίσουμε έναν αδιέξοδο τρόπο ζωής. Είναι ώρα να σκεφτούμε, από όλες τις λύσεις που μας παρουσιάζονται, ποιός πραγματικά επωφελείται από αυτές; Αν όλοι οι πολίτες σκεφτούν με λογική το πρόβλημα τότε κανένας κυβερνήτης δεν μπορεί να τους εξαπατήσει. Ας ξεκαθαρίσουμε πρώτα μέσα μας τι είδους «λογική» θέλουμε να έχουμε και οι ηγέτες μας θα ακολουθήσουν αυτό που θέλουμε με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο. Μαγικές συνταγές πάντως δεν υπάρχουν.   

Η επανάληψη της Ιστορίας

Λέγεται πως όταν η ιστορία επαναλαμβάνεται, η επανάληψη της θυμίζει φάρσα. Έχουμε την ψευδαίσθηση ότι η τωρινή χρεοκοπία είναι κάτι το πρωτοφανέρωτο από σύστασης νεοελληνικού κράτους. Και όμως, το φαινόμενο έχει ξαναεμφανιστεί με καταπληκτική συχνότητα: χρεοκοπία το 1827, το 1843, το 1893, το 1932 και τελικώς σήμερα. Αν εξετάσει κανείς τις συνθήκες του κάθε γεγονότος θα βρει αξιοπερίεργες ομοιότητες. Και ως γνωστών, επαναλαμβανόμενες ομοιότητες παύουν να αποτελούν συμπτώσεις. Αναλωνόμαστε συνεχώς σε κυνήγι μαγισσών στη χώρα μας για το ποιος ή τι έφταιξε, αν ήταν οι προηγούμενοι, οι επόμενοι ή οι υποχθόνιες ξένες δυνάμεις και οι ανίεροι δανειστές μας που επιβουλεύονται το μεγαλείο του έθνους μας. Αναζητούμε συνεχώς  τον «κακό» του παραμυθιού και με μεγάλη ευκολία παραβλέπουμε τυχόν δικά μας λάθη ή παραλήψεις. Καλώς ή κακώς η Ελλάδα από συστάσεως της ανήκει σε ένα σύστημα κρατών, τη λειτουργία του οποίου διέπουν μερικοί απλοί κανόνες:

·        Το διεθνές σύστημα είναι άναρχο δηλαδή δεν υπάρχει ανώτατη αρχή που να επιλύει τις διαφορές μεταξύ των κρατών στη βάση ενός δικαιϊκού συστήματος.  

·        Το διεθνές σύστημα είναι ανταγωνιστικό, δηλαδή το κάθε κράτος βρίσκεται σε ένα διαρκή ανταγωνισμό απόκτησης ισχύος με πρώτο στόχο την επιβίωση του και απώτατο στόχο την ηγεμονία

·        Το διεθνές σύστημα είναι ένα σύστημα αυτοβοήθειας, δηλαδή το κάθε κράτος οφείλει να προβεί σε όλες εκείνες τις ενέργειες που θα το καταστήσουν ικανό από μόνο του να επιβιώσει.

Στις σχέσεις μεταξύ των κρατών δεν υπάρχει δίκαιο ή άδικο, δεν υπάρχουν εχθροί και φίλοι αλλά υπάρχουν εθνικά συμφέροντα και ισχύς. Κανόνες όπως το διεθνές δίκαιο είναι χρήσιμοι να υπάρχουν και αποτελούν ένα κανονιστικό πλαίσιο εντός του οποίου συνήθως, άλλα όχι πάντα, κινείται η συμπεριφορά των κρατών. Σε κάθε περίπτωση το διεθνές δίκαιο ή διεθνείς οργανισμοί συλλογικής ασφάλειας (ΟΗΕ) δεν αποτελούν δεσμευτικό περιορισμό των εθνικών συμφερόντων. Αντίθετα, σύμφωνα με τα γραφόμενα του John J. Mearsheimer (The Tragedy of Great Power Politics), όλη αυτή η προσπάθεια μεταφοράς της διαπροσωπικής ηθικής στις σχέσεις μεταξύ των κρατών δεν αποτελεί παρά ένα φύλο συκής ή όπως λέει ο ίδιος “liberalization of realist policies”.

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο καλείται διαχρονικά να λειτουργήσει η Ελλάδα. Προκειμένου ένα κράτος όπως η χώρα μας να επιβιώσει θα πρέπει πρωτίστως να συνειδητοποιήσει τη θέση της στο διεθνές σύστημα όπου λειτουργεί. Δηλαδή, ποιο είναι το φορτίο ισχύος της, ποια κράτη συνιστούν απειλή για τα συμφέροντα της και με ποιά κράτη μπορεί να υπάρξει συνεταιρισμός συμφερόντων. Η ισχύς ενός κράτους είναι μια αρκετά σύνθετη έννοια η οποία επηρεάζεται από πολλές μεταβλητές και σταθερές. Για λόγους απλότητας, θεωρούμε ότι η ισχύς ενός κράτους αντικατοπτρίζεται από τη στρατιωτική και την οικονομική του ισχύ σε μια σχέση μεταξύ τους αλληλεξάρτησης. Χωρίς στρατιωτική ισχύ δεν μπορεί να υπάρχει οικονομική ισχύ και το αντίστροφο. Η στρατιωτική ισχύς είναι ο ακρογωνιαίος λίθος στην προσπάθεια ενός κράτους να επιβιώσει και να εξασφαλίσει ικανοποιητική ασφάλεια για το ίδιο. Η οικονομική ισχύς είναι το απαραίτητο όχημα βάση του οποίου πραγματοποιείται η εθνική πολιτική («Δει Δη χρημάτων ω άνδρες Αθηναίοι και άνευ τούτων…», Δημοσθένης , Α΄ Ολυνθιακός). Η απουσία χρημάτων, όπως λέει και ο Δημοσθένης, οδηγεί αναγκαστικά σε περιορισμό των επιλογών ενός κράτους και κατ’ επέκταση, υπονομεύει την ασφάλεια και επιβίωση του.

Ιστορικά, από την πρώτη κιόλας πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Σταυροφόρους (Δ’ Σταυροφορία, 1204), η τότε διαμορφούμενη ελληνική εθνική συνείδηση αναζητούσε τους προδότες και τους σωτήρες ανάμεσα στις ξένες δυνάμεις. Ο Έλληνας πίστεψε ότι φταίνε οι δυτικοί σταυροφόροι για το κατάντημα της ελληνοχριστιανικής αυτοκρατορίας παραβλέποντας ότι ήταν η δυναστεία των Αγγέλων αυτή που ουσιαστικά προσκάλεσε τους δυτικούς στην Κωνσταντινούπολη προκειμένου να ανακαταλάβει το θρόνο. Αργότερα, στον 15^ο  αιώνα όταν η πτώση της Κωνσταντινούπολης είναι απλά θέμα χρόνου, κατηγορεί τους δυτικούς «εξωμότες» που δεν βοηθούν το προπύργιο του χριστιανισμού στηn Ανατολή. Παραβλέπονται βέβαια οι εμφύλιοι πόλεμοι του 14^ου αιώνα που αποδυνάμωσαν σημαντικά την αυτοκρατορία. Αλλά ακόμα και την ύστατη στιγμή όπου προσφέρεται η ένωση των εκκλησιών (υπαγωγή της ορθόδοξης εκκλησίας στην παπική δικαιοδοσία, 1439 – 1443) ως αντάλλαγμα δυτικής βοήθειας, υπάρχουν αρκετοί που αναφωνούν το «καλύτερα το σαρίκι του σουλτάνου από την καλύπτρα του καρδινάλιου». Κατά την Οθωμανική κατοχή είναι αρκετές οι προσπάθειες επανάστασης των υπόδουλων Ελλήνων, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων αποτελεί η αναζήτηση του ξένου Μεσσία και η διχογνωμία των επαναστατών. Στην αρχή, Μεσσίες είναι οι Ισπανοί (16^ος αιώνας), κατόπιν είναι οι Ρώσοι (18^ος – 19^ος αιώνας). Μόνο όταν οι Έλληνες συνειδητοποιούν ότι για να επιτύχουν τον εθνικό στόχο πρέπει πρωτίστως να βασιστούν στις δικές τους δυνάμεις (Φιλική Εταιρεία), επιτυγχάνει το εγχείρημα της επανάστασης. Όμως ακόμα και μετά τις πρώτες επιτυχίες του 1821, αρχίζει η συνηθισμένη ιστορία του νεοελληνικού κράτους, δηλαδή εμφύλιοι πόλεμοι και εξωτερικός δανεισμός. Τα πρώτα δάνεια συνάπτονται το 1823 και 1824 με όρους οι οποίοι κάνουν το σημερινό μνημόνιο να φαντάζει ονειρικό. Τα δάνεια ύψους 800.000  και 2.000.000 λιρών συμφωνούνται με επιτόκιο 5%, προμήθεια έκδοσης 3,5%, ασφάλιστρα κινδύνου 1,5% (για όσους πιστεύουν ότι τα CDS και τα hedge funds είναι σύγχρονη πρακτική) ενώ ως υποθήκη πληρωμής των δανείων (διάρκειας 36 χρόνων) τέθηκαν οι «εθνικές γαίες». Όμως τελικά παραχωρήθηκαν σε μετρητά περίπου 500.000 λίρες  αθροιστικά αφού η πραγματική αξία του δανείου ορίστηκε στο ~60% της ονομαστικής! Επιπρόσθετα, παρακρατήθηκαν 80.000 λίρες για τις δύο πρώτες δόσεις του δανείου. Ακόμα όμως και από αυτά τα χρήματα που απέμειναν, αγοράστηκε οπλισμός που παραδόθηκε μερικώς (αντί για 6 πολεμικά ατμόπλοια παραδόθηκε τελικώς ένα, οποιαδήποτε σύγκριση με τη σύμβαση των υποβρυχίων είναι τυχαία), ενώ τελικά εικάζεται ότι κατέληξαν στα ταμεία του ελληνικού κράτους λιγότερα από 80.000 λίρες σε μετρητά! Τελικώς η χώρα βυθίζεται σε εμφύλιο πόλεμο, η επανάσταση φτάνει ένα βήμα από την καταστροφή και μοιραία το 1827 προχωράει σε στάση πληρωμών. Η άφιξη του Καποδίστρια προσπαθεί να βάλει ένα τέλος στον κατήφορο και πράγματι προωθεί σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην προσπάθεια του να μετατρέψει την Ελλάδα σε κράτος. Θίγει όμως σημαντικά τοπικά και συντεχνιακά συμφέροντα, ενώ και οι ξένοι δανειστές μας δε βλέπουν με καλό μάτι την προσπάθεια εθνικής ανάταξης. Τελικώς το 1831 δολοφονείται προκειμένου και πάλι να έρθουν οι ξένοι σωτήρες στο πρόσωπο του Βαυαρού Όθωνα με την εγγύηση και τα νέα δάνεια (μνημόνια) των ξένων  προστάτιδων δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία). Το νέο κράτος είναι τόσο εξαρτημένο από τους δανειστές του που στην Ελλάδα εμφανίζονται κόμματα όχι ιδεολογικά αλλά σχετιζόμενα με τις ξένες προστάτριες δυνάμεις (αγγλικό, γαλλικό και ρωσικό κόμμα). Τα δάνεια του 1833 (60 εκ. γαλλικά φράγκα) κατασπαταλώνται στη βασιλική αυλή, σε στρατιωτικές δαπάνες αμφιβόλου αποτελεσματικότητας, στη συντήρηση γραφειοκρατίας και σε πληρωμή τόκων. Οποιαδήποτε προσπάθεια συγκράτησης και εξορθολογισμού των δαπανών προσκρούει στα συντεχνιακά μικροσυμφέροντα των ομάδων που λυμαίνονται τον κρατικό προϋπολογισμό. Νομοτελειακά, έρχεται η πτώχευση του 1843 όπου η χώρα αδυνατεί να καταβάλει τους τόκους των δανείων που έχει συνάψει. Ο βασιλιάς Όθωνας εκλιπαρεί τις προστάτιδες δυνάμεις για νέα δάνεια τα οποία του χορηγούνται, υπό την προϋπόθεση της αυστηρής περικοπής δαπανών και της επιβολής φόρων (οποιαδήποτε ομοιότητα με την Τρόικα είναι συμπτωματική). Τελικά, οι κλειστές συντεχνίες των συμβούλων και των πολιτικών που ευθύνονται για την κατάσταση μένουν στο απυρόβλητο ενώ ο ελληνικός λαός στενάζει υπό το βάρος των φόρων. Όμως το τελικό αποτέλεσμα ήταν, να επιβληθούν αυστηροί όροι ως προς την αποπληρωμή των ελληνικών δανείων μέσω της δημιουργίας επιτροπής ελέγχου της ελληνικής οικονομίας και της διοχέτευσης των βεβαιωμένων εσόδων του δημοσίου πρωτίστως στην πληρωμή τόκων και χρεολυσίων (Τον επόμενο χρόνο έγινε η στρατιωτική στάση του 1844 που κατέληξε στη μετατροπή του πολιτεύματος σε συνταγματική μοναρχία). 

Τις δεκαετίες του 1860 και 1870 με την ανάπτυξη της ναυτιλίας και μιας υποτυπώδους βιομηχανίας, αρχίζει να αναπτύσσεται σταδιακά μια αστική τάξη στη χώρα. Οι «εκσυγχρονιστές» συντάσσονται με το κόμμα του Τρικούπη ενώ οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις και συντεχνίες με το κόμμα του Δηλιγιάννη. Ο Τρικούπης προσπαθεί να καινοτομήσει τόσο σε θέματα οικονομικής ανάπτυξης (ανάπτυξη σιδηρόδρομου, διώρυγα της Κορίνθου) όσο και σε θεσμικά θέματα (αξιοκρατικές προσλήψεις δημοσίων υπαλλήλων, πάταξη φαινομένων δωροδοκίας δικαστικών και εφοριακών, ελεύθερες εκλογές, αρχή της δεδηλωμένης κ.α.). Όμως τα τοπικιστικά και συντεχνιακά συμφέροντα υπό τη δημαγωγική αρχηγεία του Δηλιγιάννη μάχονται λυσσαλέα τις αλλαγές και κερδίζουν έτσι τις εκλογές του 1885. Και ενώ το ελληνικό δημόσιο, παρά το όποιο συμμάζεμα του Τρικούπη, αποδίδει το 40 – 50% των εσόδων του σε τόκους, ο Δηλιγιάννης προχωρεί σε αθρόες προσλήψεις πολιτικών συμμάχων του στο δημόσιο. Ο εξωτερικός δανεισμός αυξάνεται με ιλιγγιώδη ρυθμό με αποτέλεσμα ακόμα και ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ να δυσανασχετήσει. Τελικώς η πρωθυπουργία παραδίδεται στον Τρικούπη το 1891 όπου όμως η κατάσταση είναι πλέον μη αναστρέψιμη και σε συνδυασμό με ένα οικονομικό σοκ (καταστροφή της παραγωγής της σταφίδας) οδηγείται το 1893 να αναφωνήσει το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Τα μέτρα που επιβάλλουν οι δανειστές μας (επιτροπή οικονομικού ελέγχου υπό τον Εδουάρδο Λω) και η δημαγωγία του Δηλιγιάννη (πιστώνει τη χρεοκοπία στον Τρικούπη, οι ομοιότητες με το σημερινό πολιτικό σκηνικό είναι τυχαίες όπως πάντα) οδηγούν στην πτώση του Τρικούπη και τη φυγή του από τη χώρα (θα πεθάνει το 1896 στις Κάννες στη Γαλλία). Ο Δηλιγιάννης επιχειρώντας φυγή από την εσωτερική πραγματικότητα προσπαθεί να εξάγει το πρόβλημα στο εξωτερικό (ανάμιξη με την επανάσταση της Κρήτης το 1896 παρά την αντίθεση των δανειστών μας) με τελική κατάληξη τον πόλεμο Ελλάδος – Τουρκίας το 1897. Ο Τουρκικός στρατός φθάνει τελικώς μέχρι τη Λαμία όπου σταματάει κατόπιν παρέμβασης των δανειστών μας. Στην Ελλάδα επιβάλλονται βαρύτατες πολεμικές αποζημιώσεις προς την Τουρκία ενώ υποχρεώνεται η χώρα μας στη σύναψη νέου δανείου (μνημόνιο 2) προκειμένου να ανταποκριθεί. Η εξουσία της επιτροπής οικονομικού ελέγχου διευρύνεται   και ουσιαστικά ασκεί την οικονομική πολιτική της χώρας με γνώμονα την αποπληρωμή των ξένων ομολογιούχων.  

Μερικές δεκαετίες αργότερα και συγκεκριμένα το 1928 αναλαμβάνει για δεύτερη φορά την πρωθυπουργία της Ελλάδος ο Ελευθέριος Βενιζέλος σε μια συγκυρία όπου η χώρα έχει περάσει κυριολεκτικά από χίλια κύματα. Η χώρα εξέρχεται τραυματισμένη τόσο οικονομικά όσο και θεσμικά (δίκη των έξι, εξορία του βασιλιά, στρατιωτικά πραξικοπήματα) από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο Βενιζέλος σταθεροποιεί την οικονομία (εισάγει τη δραχμή στο χρυσό κανόνα, κάτι σαν το ευρώ της εποχής) και επικρατεί μια επίπλαστη αίσθηση ευημερίας, πλην όμως αυτή η ευημερία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε δανεικά. Η κρίση του 1929 βρίσκει τους κυβερνώντες απροετοίμαστους να δηλώνουν δημοσίως την ανθεκτικότητα και τη θωράκιση της οικονομίας έναντι εξωτερικών πιέσεων (οποιαδήποτε ομοιότητα με τις δηλώσεις Αλογοσκούφη αποτελεί απλή σύμπτωση). Τελικώς το 1931, ένας συνδυασμός παραποιημένων στατιστικών στοιχείων και νομισματικών πιέσεων (κερδοσκοπική επίθεση στη δραχμή), οδηγούν σε αδυναμία διατήρησης του χρυσού κανόνα[1]  και τελικώς σε αδυναμία δανεισμού. Το 1932 το χρέος της Ελλάδος ανέρχεται στο 150% του ΑΕΠ όταν και επίσημα προχωράει το ελληνικό δημόσιο σε στάση πληρωμών. Τελικώς η δικτατορία του Μεταξά (μετά το κίνημα της 4^ης Αυγούστου του 1935 και την επαναφορά του βασιλιά) θα έρθει σε συμφωνία με τους ξένους ομολογιούχους προχωρώντας σε περικοπή των τόκων άνω του 50%. Όμως εντωμεταξύ έχει εκτιναχθεί η ανεργία, έχουν μειωθεί δραματικά οι μισθοί και το βιοτικό επίπεδο και έχουν χρεοκοπήσει βιομηχανίες και τράπεζες του ιδιωτικού τομέα.

Η Ιστορία λοιπόν επαναλαμβάνεται με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο συνεχώς στο νεοελληνικό κράτος. Κατά την άποψη μου, το θεμελιώδες σφάλμα τόσο των κυβερνώντων όσο και του πληθυσμού είναι ότι αγνοείται συνεχώς ο κανόνας της αυτοβοήθειας. Σίγουρα υπήρχαν και θα υπάρχουν εξωτερικές πιέσεις και γεγονότα έξω από τον έλεγχο μας, αλλά και αυτό είναι στοιχείο του διεθνούς συστήματος στο οποίο διαβιούμε. Εντούτοις όμως ξεχνάμε το πιο σημαντικό το οποίο είναι ότι αν δεν λάβουμε μόνοι μας σαν έθνος τα κατάλληλα μέτρα ενίσχυσης μας, κανένας άλλος δεν πρόκειται να το κάνει για μας. Τα κράτη δεν έχουν αισθήματα, δεν έχουν φίλους και εχθρούς όπως έχουν οι άνθρωποι. Κανείς δε θέλει να μας καταστρέψει και κανείς δε θα μας βοηθήσει ανιδιοτελώς. Υπάρχουν όμως συμφέροντα και αυτά τα προστατεύουν οι δανειστές και οι ξένες δυνάμεις με κάθε τρόπο. Ανήθικος δεν είναι ο δανεισμός ενός κράτους με ληστρικό επιτόκιο. Ανήθικη είναι η καταπάτηση κάθε έννοιας εθνικού συμφέροντος από τους κυβερνώντες της χώρας που δανείζεται σε εποχές παχαίων αγελάδων μεταθέτοντας το λογαριασμό για το μέλλον. Ανήθικη είναι η υποδούλωση της χώρας προκειμένου να εξυπηρετηθούν συντεχνιακά συμφέροντα. Ανήθικη είναι η αμέλεια της ασφάλειας ενός κράτους το οποίο οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε υπονόμευση της επιβίωσης του (το 1897 φαντάζει τόσο μακρινό πλέον). Ο δανειστής και ο κάθε δανειστής κοιτάει να μεγιστοποιήσει το συμφέρον του και ορθά πράττει. Ο δανειζόμενος, οφείλει να είναι πολύ προσεκτικός και μετρημένος στις κινήσεις του. Οφείλει να γνωρίζει ο δανειζόμενος ότι ο δανειστής δεν ενδιαφέρεται πάντα για την ανάκτηση των χρημάτων του αλλά πολύ συχνά τον ενδιαφέρει ο νόμος του Σάιλοκ, δηλαδή θέλει σαν πληρωμή μια λίβρα από τις σάρκες του δανειστή.      

                 

---

[1] Χρυσός Κανόνας (Golden Standard) πολύ απλουστευμένα σημαίνει ότι η αξία των δραχμών σε κυκλοφορία συνδεόταν ευθέως με τα διαθέσιμα χρυσού της Tράπεζας της Ελλάδος. Η φράση «Πληρωτέο επί τη εμφανίσει» που έφεραν τα χαρτονομίσματα σήμαινε ότι τυπικά η αξία του χαρτονομίσματος καλυπτόταν πλήρως από διαθέσιμα χρυσού τα οποία ο κομιστής του νομίσματος μπορούσε να ζητήσει ως αντίτιμο από την αρμόδια νομισματική αρχή. 

 

Debtocracy

Κυκλοφορεί ελεύθερα από χθες ένα αρκετά αξιόλογο ντοκιμαντέρ που αναφέρεται στην οικονομική κρίση της χώρας μας με τον τίτλο “Debtocracy” (ολόκληρο το βίντεο μπορείτε να το δείτε μέσω του παρακάτω link)

http://www.dailymotion.com/video/xhztyb_debtocracy_shortfilms#from=embed

Πρόκειται για μια καλοδουλεμένη παραγωγή την οποία αξίζει τον κόπο να δει κανείς. Για όσους δεν το έχουν δει, εν συντομία αναφέρεται στα δεινά που προκαλεί στη χώρα μας το χρέος, για το πόσο λανθασμένα είναι τα οικονομικά μέτρα που επιβάλλουν οι δανειστές μας, ενώ αναφέρεται εκτενώς στα παραδείγματα της Λατινικής Αμερικής (Μεξικό, Αργεντινή, Εκουαδόρ). Τέλος, γίνεται αναφορά στο παράδειγμα του Εκουαδόρ και πως αυτό απαλλάχτηκε από μεγάλο μέρος του δημοσίου χρέους του επικαλούμενο νομολογία περί «ειδεχθούς χρέους». Ενώ είναι πολύ καλή παραγωγή γενικά, εν τούτοις θεωρώ ότι αντιμετωπίζουν τη διάσταση του χρέους μονόπλευρα. Και εξηγώ τη διαφωνία μου ως προς ορισμένα σημεία του φιλμ:

Α) Ο λαός δε φέρει ευθύνη για το χρέος και δεν πρέπει να το πληρώσει

Παρουσιάζεται γενικά ο «λαός» ως ένα άβουλο, ανήλικο βρέφος το οποίο δε γνώριζε, δεν ήξερε και δεν ευθύνεται. Σίγουρα η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού δεν είναι σε θέση να κατανοήσει τους περίπλοκους μηχανισμούς χρηματοδότησης του χρέους. Επιπρόσθετα, η πλειοψηφία του κόσμου (ιδιωτικός τομέας, μισθωτοί, συνταξιούχοι, μικρομεσαίες επιχειρήσεις) δε βούτηξε «το χέρι στο μέλι». Όμως, όλος ο κόσμος κατανοεί τη βασική αρχή ότι όταν ένας ιδιώτης, μια επιχείρηση, ένα κράτος ξοδεύουν παραπάνω από όσα εισπράττουν τότε αργά ή γρήγορα θα χρεοκοπήσουν. Και κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι το μεταπολιτευτικό όνειρο της ελληνικής αστικής οικογένειας είναι να δει τα τέκνα της αποκατεστημένα με μια δουλεία στο δημόσιο. Όταν μεταπολιτευτικά τα δύο κόμματα εξουσίας αποσπούν σε σταθερή βάση ποσοστά πάνω από 80%, με την προσέλευση στις εκλογικές αναμετρήσεις να βρίσκεται σταθερά πάνω από το 70%, τότε είναι λίγο δύσκολο να ισχυριστεί κανείς ότι ο λαός είναι εντελώς άμοιρος ευθυνών.

Β) Το χρέος είναι μη διαχειρίσιμο και τα μέτρα που λαμβάνονται είναι προς τη λάθος κατεύθυνση. Έπρεπε να πάμε πέρυσι σε διαπραγμάτευση χρέους.

Τα μέτρα που λαμβάνονται είναι όντως καταστροφικά και επιδεινώνουν, αντί να επιλύουν το πρόβλημα του χρέους. Αναφέρονται τα παραδείγματα κουρέματος χρέους του Εκουαδόρ, της Αργεντινής και του Μεξικού. Όμως τα παραδείγματα αυτά είναι ανόμοια με την ελληνική πραγματικότητα. Γιατί αφενός και οι τρεις χώρες είναι εξαγωγικές οικονομίες, πλούσιες σε πρώτες ύλες (πετρέλαιο για το Εκουαδόρ και το Μεξικό, σιτάρι και κτηνοτροφικά προϊόντα για την Αργεντινή) και αφετέρου το βιοτικό τους επίπεδο μετρημένο σε κατά κεφαλήν εισόδημα υπολείπεται του ελληνικού. Όταν έχεις το μισό ή λιγότερο κατά κεφαλήν εισόδημα σε σχέση με το ελληνικό, δηλαδή όταν η οικονομία σου βρίσκεται στο ίδιο σημείο όπου ήταν η ελληνική τη δεκαετία του 60 ή του 70 δεν έχεις και πολλά να χάσεις από μια αναδιάρθρωση χρέους. Η δε Αργεντινή που είναι μια οικονομία μεγαλύτερη από τη δική μας και με κατά κεφαλήν εισόδημα λίγο χαμηλότερο από το δικό μας υπέστη μεγάλη καθίζηση της οικονομίας της (-15% για το 2002 και -15% για το 2003) μετά από παρέμβαση του ΔΝΤ και κατόπιν κούρεμα του χρέους της. Στη συνέχεια υπήρξε θετική αντίδραση της οικονομίας της, αλλά η καταστροφή της μεσαίας αστικής τάξης (απαξίωση μισθών και καταθέσεων, κατακόρυφη αύξηση της αξίας του ιδιωτικού χρέους) είναι γεγονός. Να διαπραγματευτούμε το χρέος, σύμφωνοι. Αλλά για να γίνει αυτό πρέπει να υπάρχουν δύο προϋποθέσεις: πρώτον, να διαθέτει όραμα και αποφασιστικότητα η ηγεσία της χώρας (able and willing) και δεύτερον, να βγει και να πει την αλήθεια για τις συνέπειες μια αναδιάρθρωσης στον κόσμο. Ήταν το 2010 διατεθειμένος ο πληθυσμός να δει το κράτος σε γενικευμένη στάση πληρωμών για ακαθόριστο διάστημα; Ήταν διατεθειμένοι οι δημόσιοι υπάλληλοι να μην πληρωθούν για κάποιους μήνες (όπως γίνεται κατά κόρον στον ιδιωτικό τομέα, η εξαίρεση έχει φτάσει να είναι να πληρώνεται κανείς στην ώρα του) ή να κοπούν γενικά οι μισθοί και οι συντάξεις όλων στο μισό; Σίγουρα η οικονομία θα είχε αναπνεύσει από τα τοκοχρεολύσια και σε διάστημα 2 – 3 χρόνων με τους κατάλληλους χειρισμούς θα ορθοποδήσει. 

 

Εικόνα 1. Η πορεία του ΑΕΠ της Αργεντινής από το 2000 έως το 2009

Ήμασταν διατεθειμένοι να ξεχάσουμε τη ζωή μας όπως την ξέραμε αν προχωρούσαμε σε αναδιάρθρωση; Η αναδιάρθρωση εν τέλει είναι θέμα χρόνου να γίνει. Πρώτα θα διασωθούν οι ευρωπαϊκές και άλλες τράπεζες που μας δάνεισαν και μετά, αφού αφαιρέσουν οτιδήποτε χρήσιμο από το κράτος (ΟΤΕ, ΔΕΗ, ΟΠΑΠ και λοιπά ασημικά) θα μας αφήσουν να πέσουμε. Τότε όμως η αναδιάρθρωση θα γίνει υπό τους όρους των κρατών που κατέχουν τα χρεόγραφα μας (Γαλλία, Γερμανία) και όχι υπό τους δικούς μας. Θα γίνει όταν θα έχει μετατραπεί η Ελλάδα σε κράτος δορυφόρο των δανειστών της και θα είναι ένα κράτος περιορισμένης εθνικής κυριαρχίας. Η βουτιά που βλέπεται στην εικόνα 1 θέλει τόλμη και αλήθεια προς τον κόσμο. Και εμείς εδώ δεν διαθέτουμε τίποτα από τα δύο.

Το κλειδί της υπόθεσης που δεν αναφέρεται στην ταινία είναι ότι  η δομή της ελληνικής οικονομίας είναι τέτοια που και το 40% του χρέους να μείνει πάλι θα υπάρχουν προβλήματα.

Η θλιβερή διαπίστωση είναι ότι η χώρα μας δεν παράγει τίποτα. Δεν φταίει τόσο το επίπεδο των μισθών και δεν είναι ότι δεν εργαζόμαστε αρκετά. Το πρόβλημα είναι πόσο παραγωγικοί είμαστε την ώρα που εργαζόμαστε και πόσο χρήσιμο είναι αυτό το οποίο παράγουμε εν γένει. Ακόμα πιο καίριο είναι το ερώτημα, που θέλουμε να δούμε τη χώρα μας μετά από 50, 60, 100 χρόνια; Πέρασαν 190 χρόνια από ιδρύσεως νεοελληνικού κράτους. Που θα βρίσκεται η Ελλάδα σε 190 χρόνια από τώρα; Που θέλουμε να πάμε το καράβι; Τι πρέπει να παράγουμε για να έχουμε ευημερία; Ποια οικονομική βάση πρέπει να έχουμε για να επιβιώσει η χώρα μας; Τι έχουν κάνει άλλες χώρες παρόμοιου μεγέθους με του δικού μας (Φινλανδία, Ισραήλ, Ταϊβάν) πρωτίστως για να επιβιώσουν και κατόπιν για να ευημερήσουν;

Η Ελλάδα έφτασε όπου έφτασε οικονομικά εξαιτίας ΚΑΙ δικών μας λανθασμένων χειρισμών. Η ταινία κλείνει δείχνοντας την εξέγερση του κόσμου στο Εκουαδόρ που έδιωξε τους κυβερνήτες που έδωσαν γη και ύδωρ στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Συγκροτήθηκε ανεξάρτητη επιτροπή λογιστικού έλεγχου του χρέους η οποία αποφάνθηκε ότι μόνο το 30% του χρέους θα έπρεπε να αποπληρωθεί. Ακόμα και αυτή η ενέργεια όμως απαιτεί το άτομο να βάλει το συμφέρον του συνόλου πάνω από το δικό του. Διότι μια εξέγερση δεν είναι ποτέ άνευ κόστους. Θλιβερή διαπίστωση αποτελεί ότι ο έλληνας δεν είναι σε καμιά περίπτωση διατεθειμένος να βάλει το ατομικό ή συντεχνιακό συμφέρον κάτω από το συνολικό συμφέρον. Εγώ δεν είδα καμιά διαμαρτυρία έξω από τη βίλλα του μακαρίτη του Παπανδρέου ενώ ακούγεται εντός της ταινίας η φωνή του να εξηγεί πως το χρέος θα βουλιάξει την Ελλάδα. Ναι αλλά ενώ γνώριζε το πρόβλημα τι έκανε για να το αποτρέψει; Η λαϊκή επιθυμία εκφράστηκε μέσα από το «δεν θα μας ρίξουν για ένα κωλόσπιτο» που είχε πει ο αείμνηστος Γιαννόπουλος. Δεν είδα κάποια διαμαρτυρία στις ΔΕΚΟ όπου τα έσοδα μισθοδοσίας είναι πολλαπλάσια των εσόδων. Κανείς από την ΑΔΕΔΥ δεν διαμαρτυρήθηκε πότε για όλα αυτά τα αίσχη που κατά καιρούς έχουν γίνει στο δημόσιο, είτε αυτά λέγονταν STAGE, είτε αργόμισθοι από την πίσω πόρτα του ΑΣΕΠ, είτε προκλητικές αποσπάσεις, είτε οποιαδήποτε από τις μυριάδες περιπτώσεις διαφθοράς.

Ακόμα και σήμερα να μας μηδένιζαν το χρέος, με τη νοοτροπία που έχουμε αποκτήσει, είναι σίγουρο ότι εντός 30 ετών θα βρισκόμασταν πάλι από εκεί που αρχίσαμε. Συχνά αναφέρεται ως παράδειγμα της ανωτερότητας μας ως λαόυ, το γεγονός ότι πολλοί συμπατριώτες μας διαπρέπουν στο εξωτερικό. Αυτό όμως έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι διαπρέπουν επειδή βρίσκονται εντός οργανωμένων κοινωνιών όπου υπάρχει στοιχειώδης σεβασμός στους θεσμούς και τους νόμους και όπου σε γενικές γραμμές ο πολίτης έχει σαφή δικαιώματα και υποχρεώσεις. Αντί για υπερηφάνεια, θα έπρεπε να αισθανόμαστε ντροπή για το ότι η αφρόκρεμα της χώρας διαπρέπει στο εξωτερικό και όχι στην Ελλάδα. Γιατί αποτελεί την πιο τρανή απόδειξη ότι δε χειριζόμαστε σωστά τα του οίκου μας.      

Δεν Πληρώνω, Δεν πληρώνω

Με αφορμή τη μεγάλη δημοσιότητα που έχει λάβει εσχάτως το κίνημα της γενικευμένης άρνησης πληρωμών για δημόσια αγαθά, είναι νομίζω σκόπιμο να αναφερθούν κάποιες αλήθειες σχετικά με αυτά. Το όλο πρόβλημα ξεκίνησε με τα διόδια των εθνικών οδών και έχει επεκταθεί στα μέσα μαζικής μεταφοράς αλλά και αλλού. Η όλη αυτή αναταραχή επιτείνεται από τη σύγχυση που επικρατεί σχετικά με τα δημόσια αγαθά, σχετικά με τα οποία κυριαρχεί η άποψη ότι είναι «δωρεάν». Παραφράζοντας γνωστό αξίωμα της οικονομικής επιστήμης, «δωρεάν» είναι μόνο το τυρί στη φάκα. Ας δούμε το γιατί:

Απλουστευμένα, δημόσια θεωρούνται τα αγαθά τα οποία είτε ο ιδιωτικός τομέας δεν δύναται να παράγει, είτε η παροχή τους από ιδιώτες δημιουργεί προβλήματα ως προς την πρόσβαση όλων των πολιτών σε αυτά. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν αγαθά όπως η εθνική άμυνα και η δημόσια ασφάλεια (παρότι υπάρχουν ιδιωτικές εταιρείες παροχής ασφάλειας εν τούτοις το κράτος διατηρεί το μονοπώλιο στη νόμιμη χρήση βίας) όπου αφενός το κόστος που απαιτείται είναι δυσθεώρητο και άνευ κέρδους για τον ιδιώτη επενδυτή και αφετέρου, δεν είναι σκόπιμο από μεριάς του κράτους να εκχωρήσει την παραγωγή τους στους ιδιώτες. Για αυτά τα αγαθά, πληρώνουν όλοι οι πολίτες αναλογικά με την οικονομική δυνατότητα τους μέσω άμεσης και έμμεσης φορολογίας. Είναι θεμιτό, οι πολίτες να πληρώνουν γενικά για τα δημόσια αγαθά περισσότερο μέσω άμεσης φορολογίας και λιγότερο μέσω έμμεσης. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν αγαθά όπως η υγεία, η παιδεία, οι υποδομές, τα ταχυδρομεία και λοιπές παροχές κοινής ωφελείας. Εδώ το κράτος επιτρέπει την παροχή δημοσίων αγαθών και από ιδιώτες καθορίζοντας νομοθετικά το πλαίσιο λειτουργίας της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Ταυτόχρονα, φροντίζει για την ίση πρόσβαση στα αγαθά αυτά σε όλους τους πολίτες του, ανεξάρτητα των οικονομικών δυνατοτήτων τους. Η δεύτερη αυτή κατηγορία περιλαμβάνει αγαθά η χρήση των οποίων πραγματοποιείται από μερίδα μόνο πολιτών και ως εκ τούτου θεωρείται άδικο να βαρύνει φορολογικά το σύνολο. Για δημόσια αγαθά όπως οι αυτοκινητόδρομοι, τα ταχυδρομεία και τα μέσα μαζικής μεταφοράς, το κόστος χρήσης βαρύνει τον χρήστη. Εδώ έρχεται η συμβολή του κράτους όπου είτε φροντίζει να παρέχει το ίδιο υπηρεσίες στο κόστος (δηλαδή άνευ κέρδους) είτε επιδοτεί ιδιωτικές εταιρείες προκειμένου να παράσχουν στο καταναλωτικό κοινό δημόσια αγαθά μειωμένης τελικής τιμής. Γενικά για τα δημόσια αγαθά, ανά μονάδα, ισχύει η παρακάτω εξίσωση:

Τιμή χρήσης αγαθού = Κόστος Παραγωγής του Αγαθού – Κρατική Επιδότηση

Κάπου εδώ λοιπόν είναι που αρχίζουν οι παρανοήσεις σχετικά με τα δημόσια αγαθά. Στην Ελλάδα είναι βαθιά ριζωμένη η άποψη ότι δημόσιο αγαθό σημαίνει δωρεάν αγαθό (δηλαδή Τιμή Αγαθού = Κρατική Επιδότηση) και πραγματικά αυτή είναι μια αντίληψη πέρα για πέρα λάθος. Όταν δεν πληρώνεις διόδια στην Εγνατία Οδό, επιβαρύνεις το κόστος συντήρησης της στο κάτοικο των νησιών του Αιγαίου που ουδέποτε θα κάνουν χρήση της. Όταν δεν πληρώνεις εισιτήριο στα μέσα μαζικής μεταφοράς επιβαρύνεις φορολογικά τον κάτοικο της επαρχίας που δεν τα χρησιμοποιεί. Είναι πέρα για πέρα άδικη κοινωνικά συμπεριφορά να επιρρίπτεις το κόστος χρήσης ενός δημοσίου αγαθού σε κάποιον που δεν το χρησιμοποιεί.

Για να κάνουμε όμως και τον συνήγορο του διαβόλου, είναι απαράδεκτη και ανεύθυνη η στάση όλων των μεταπολιτευτικών κυβερνήσεων στην Ελλάδα, όπου συσσώρευσαν μέσω κακοδιαχείρισης και σπατάλης τεράστια ελλείμματα στους οργανισμούς διαχείρισης κοινής ωφελείας. Τα ελλείμματα στις αστικές μεταφορές δεν δημιουργήθηκαν λόγω χαμηλού κόμιστρου, αλλά επειδή συσσωρεύτηκαν μυθώδη ποσά χρέους λόγω υπέρογκου κόστους παραγωγής του μεταφορικού έργου. Έτσι όπως είναι δομημένα τα μέσα μαζικής μεταφοράς στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, μόνο για να ισοσκελιστεί το κόστος μισθοδοσίας των οργανισμών αστικών συγκοινωνιών το κόμιστρο θα έπρεπε να είναι πολλαπλάσιο ακόμα και του σημερινού. Όμως ο πολίτης δεν φταίει σε τίποτα να πληρώνει 2 € εισιτήριο λεωφορείου επειδή στην κάθε ΔΕΚΟ έχουν διορισθεί εκατοντάδες αργόμισθοι. Σε σχέση με την παραπάνω εξίσωση, όσο περισσότερο ανεβαίνει το κόστος παραγωγής ενός δημοσίου αγαθού, τόσο πρέπει να αυξάνεται και το ύψος της κρατικής επιδότησης προκειμένου το κόμιστρο να παραμένει σταθερό. Επιπλέον, όσο περισσότεροι δεν πληρώνουν το κόμιστρο, τόσο πρέπει να αυξάνει η κρατική επιδότηση επιβαρύνοντας ολοένα και περισσότερο πολίτες που δεν χρησιμοποιούν το αγαθό.

Τα προβλήματα σε σχέση με τα δημόσια ξεπήδησαν μέσω των αναθέσεων συμβάσεων κατασκευής μεγάλων δημοσίων έργων σε ιδιώτες, χωρίς τη συμμετοχή του κράτους με μετρητά. Αυτές οι συμπράξεις δημοσίου – ιδιωτικού τομέα είναι θεμιτές εφόσον είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένοι οι κανόνες του παιχνιδιού. Είναι αδιανόητο να επιβάλλεις διόδια σε ημιτελείς, παλαιούς, επικίνδυνους οδικούς άξονες πριν τους ολοκληρώσεις. Είναι αδιανόητο να μην φροντίζεις για τη διευκόλυνση στις μετακινήσεις γειτονικών περιοχών. Είναι αδιανόητο να κρύβεσαι πίσω από ιδιωτικές εταιρείες για την είσπραξη εσόδων του δημοσίου σε ποσοστό έως και 90% επί του κομίστρου.

Επιπρόσθετα, σε κατηγορίες δημοσίων αγαθών όπου παραγωγός του αγαθού είναι και το δημόσιο, η εγκληματική διαχείριση επί του παραγομένου αγαθού τόσο σε θέματα κόστους όσο και σε θέματα ποιότητας (με χαρακτηριστικά παραδείγματα εδώ υγεία και παιδεία) δημιουργούν το εξής εκπληκτικό: ο πολίτης αναγκάζεται να καταφύγει στον ιδιωτικό τομέα για να καλύψει τις ανάγκες του πληρώνοντας και το αντίστοιχο τίμημα, ενώ μέσω φορολογίας και κρατήσεων πληρώνει και για αγαθά τα οποία ξευτελίζονται συνεχώς και που είναι ελάχιστα ανταποδοτικά. Η Ελλάδα, σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες του ΟΑΣΑ (OECD: Organization for Economic Cooperation and Development, 34 χώρες μέλη) διαθέτει το 5,8% του ΑΕΠ της ως δημόσια δαπάνη για την υγεία και ένα 3,8% του ΑΕΠ ως ιδιωτική δαπάνη για την υγεία (http://stats.oecd.org/Index.aspx?QueryId=23072). Έχουμε κάτω του μέσου όρου δημόσιες δαπάνες για την υγεία η αποδοτικότητα των οποίων βαίνει μειούμενη, ενώ ταυτόχρονα η ποιότητα των παροχών υγείας φθίνει συνεχώς. Ταυτόχρονα οι ιδιωτικές δαπάνες για την υγεία αυξάνουν συνεχώς κατατάσσοντας μας πολύ πάνω του μέσου όρου και πλησίον του πρωταθλητή ιδιωτικών δαπανών υγείας, δηλαδή των Η.Π.Α. Η ίδια εικόνα ισχύει περίπου και για την παιδεία. Έτσι λοιπόν ο πολίτης μπορεί στα χαρτιά να απολαμβάνει δημόσια δωρεάν υγεία και δημόσια δωρεάν παιδεία αλλά ταυτόχρονα παρακολουθεί τη σπατάλη των φόρων του και την αφαίμαξη του πορτοφολιού του κάθε φορά που πληρώνει το φροντιστήριο ή που πηγαίνει σε μια ιδιωτική κλινική.

Λύσεις φυσικά και υπάρχουν και εφαρμόζονται με επιτυχία σε πλείστες χώρες ανά την υφήλιο. Κεντρικό συστατικό των εφαρμοζόμενων λύσεων είναι η ξεκάθαρη τοποθέτηση από μεριάς του κράτους, του ποσού της επιδότησης ανά δημόσιο αγαθό. Ξεκάθαρη και δημόσια τοποθέτηση ότι η τελική τιμή δημοσίων αγαθών διαμορφώνεται κατόπιν Χ ποσού δημόσιας επιδότησης του ανά μονάδα. Για παράδειγμα, σε ένα εισιτήριο αστικών συγκοινωνιών κόστους 1 € πρέπει να αναγράφεται ότι η τελική τιμή προκύπτει ως εξής:

Κόστος Μεταφοράς Επιβάτη: 1,40 €

Κρατική Επιδότηση Κόστους: 0,40 €

Τελική Τιμή Εισιτηρίου: 1 €

Είναι φυσικά αυτονόητο ότι το σύνολο των εσόδων από τα εισιτήρια και την κρατική επιχορήγηση πρέπει να ισοσκελίζεται με το σύνολο των δαπανών. Είναι αδιανόητο δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφελείας να παράγουν σκανδαλωδώς ελλείμματα κατά τον τρόπο που γινόταν αυτό στο παρελθόν. Η ίδια λύση έχει εφαρμοστεί με επιτυχία στον τομέα της παιδείας. Παραθέτω το παράδειγμα της Νέας Ζηλανδίας. Η Νέα Ζηλανδία παρατήρησε στα μέσα της δεκαετίας του 80, ότι οι δαπάνες για την παιδεία συνεχώς αυξάνονταν χωρίς το προσδοκώμενο αποτέλεσμα να βελτιώνεται, ενώ ταυτόχρονα η ιδιωτική δαπάνη για την παιδεία αύξανε εκθετικά. Η εργατική, σοσιαλιστική κυβέρνηση αποφάσισε τότε ένα ρηξικέλευθο μέτρο: τη χορήγηση επιδότησης ανά μαθητή στα σχολεία. Οι μαθητές δικαιούνταν ένα ποσό ανά έτος το οποίο μπορούσαν να διαθέσουν είτε σε δημόσιο είτε σε ιδιωτικό σχολείο κατά βούληση. Στα μεν δημόσια σχολεία το ποσό της επιχορήγησης ήταν και το τελικό ποσό, στα δε ιδιωτικά σχολεία η επιχορήγηση αφαιρούταν από το ύψος των διδάκτρων. Ταυτόχρονα, δόθηκε στα σχολεία πλήρης ελευθερία στην πρόσληψη/απόλυση διδακτικού προσωπικού καθώς και στη διαμόρφωση του ύψους της αμοιβής τους και σχετική ελευθερία ως προς τη διαμόρφωση του συμπληρωματικού διδακτικού υλικού (μαθήματα επιλογής, εξωσχολικές δραστηριότητες κ.α). Παρά τους φόβους για εντυπωσιακή αύξηση της φοίτησης στα ιδιωτικά σχολεία, τα αποτελέσματα κατέπληξαν τους πάντες: η φοίτηση στα ιδιωτικά σχολεία έπεσε από το 25% του μαθητικού πληθυσμού στο 13% με τάσεις διαρκής μείωσης. Τα δημόσια σχολεία ανταγωνίζονταν πιο θα προσελκύσει τους καλύτερους καθηγητές με αποτέλεσμα η ποιότητα της εκπαίδευσης διαρκώς να ανεβαίνει. Τα δημόσια σχολεία με καλή φήμη (όπως παλαιότερα τα πρότυπα/πειραματικά στην Ελλάδα) αναγκάζονται να πραγματοποιούν κληρώσεις για να δεχθούν τους μαθητές λόγω έντονης ζήτησης. Η παραγωγικότητα της δημόσιας δαπάνης για την παιδεία διπλασιάστηκε μέσα σε 10 χρόνια ενώ και η απόδοση των μαθητών σε τεστ δεξιοτήτων και γνώσεων αυξήθηκε σημαντικά. Το εντυπωσιακότερο όμως όλων, είναι ότι μειώθηκε η ψαλίδα ανάμεσα στο 10% των καλύτερων μαθητών και στο 10% των χειρότερων μαθητών, πράγμα που σημαίνει ότι βελτιώθηκε συνολικά η ποιότητα της παιδείας και δεν δημιουργήθηκαν μερικές νησίδες παραγωγής ελίτ.

Αλλά και στην υγεία, χώρες με εξαιρετικά ανεπτυγμένα συστήματα δημόσιας υγείας όπως η Γαλλία, ο Καναδάς και η Σουηδία φροντίζουν να κοστολογούν με σαφήνεια την παροχή υπηρεσιών υγείας, δίνοντας έμφαση στην παραγωγικότητα των δαπανών, στην αξιολόγηση των παρεχομένων υπηρεσιών και στη συνεχή εκπαίδευση και αξιολόγηση του προσωπικού, αμείβοντας περισσότερο τους άριστους. Δίνεται έντονη έμφαση στην παροχή υπηρεσιών υγείας πρωτοβάθμιου επιπέδου καθώς και στην προληπτική ιατρική (ετήσιες εξετάσεις, παροχή συμβουλών υγείας κλπ.) πετυχαίνοντας τη βελτίωση της γενικής υγείας του πληθυσμού και την αφοσίωση των νοσοκομειακών μονάδων στα πραγματικά σοβαρά περιστατικά υγείας. Στο NHS της Μεγάλης Βρετανίας δίδεται επιμίσθιο στους ιατρούς οι οποίοι πείθουν τους περισσότερους ασθενείς τους να κόψουν το κάπνισμα. Αντίστοιχη αμοιβή δίδεται εφόσον ικανοποιητικός αριθμός ασθενών βελτιώσει σημαντικούς δείκτες υγείας όπως επίπεδα χοληστερίνης, σακχάρου κλπ. Η παροχή αυτών των υπηρεσιών γίνεται με ένα χαμηλό κόμιστρο, ενώ για ειδικές ομάδες πληθυσμού (άνεργοι, χαμηλά εισοδηματικά στρώματα) δεν υφίσταται καθόλου. Σε αντίθεση, στην Ελλάδα δεν υπάρχει πρωτοβάθμια παροχή υγείας και όπου αυτή υφίσταται είναι κάκιστης ποιότητας και μη ανταποκρινόμενη στις υπέρογκες κρατήσεις (π.χ. παροχή υπηρεσιών υγείας από το ΙΚΑ). Τα νοσοκομεία κυριολεκτικά βουλιάζουν σε κάθε εφημερία όπου στοιβάζονται απλοί πονοκέφαλοι μαζί με θανάσιμα περιστατικά. Η περίπτωση του νοσοκομείου Παπαγεωργίου στη Θεσσαλονίκη είναι χαρακτηριστική: στις εφημερίες του νοσοκομείου συρρέουν περίπου 1500 περιστατικά σε κάθε εφημερία φέρνοντας το σύστημα στα όρια του. Ο λόγος: το νοσοκομείο έχει πολύ καλή φήμη και έτσι μη επείγοντα περιστατικά περιμένουν πότε θα εφημερεύσει για να προσέλθουν (http://www.makthes.gr/news/reportage/68913/). Η πλήρης απουσία πρωτοβάθμιων/προληπτικών υπηρεσιών υγείας αναγκάζει τον κόσμο να κατακλύζει ένα καλό νοσοκομείο. Όσο όμως αυξάνει ο κόσμος τόσο περισσότερη πίεση ασκείται με αποτέλεσμα τελικά την κατάρρευση. Η λύση και εδώ απλή: Χορήγηση από κάθε πάροχο υγείας (ασφαλιστικά ταμεία) ενός ετήσιου ποσού πρωτοβάθμιας/προληπτικής ιατρικής δαπάνης, έστω 1000 € ανά ασφαλισμένο, των οποίων μπορεί να κάνει χρήση οπουδήποτε (ιδιωτικά και δημόσια νοσοκομεία και ιατρεία). Το ποσό αυτό δεν απαιτεί ούτε έλεγχο, ούτε έγκριση από το ταμείο. Ο ασφαλισμένος επιλέγει τον πάροχο υπηρεσιών υγείας και αναλόγως ξοδεύει τα χρήματα του. Θα πρέπει να επιτραπεί στα κρατικά νοσοκομεία να διαμορφώσουν ελεύθερα το κόμιστρο εισόδου ως εξής:

• Προσέλευση σε ώρες αιχμής/εφημερίας: 10€
• Προσέλευση σε ώρες χαμηλής ζήτησης: 5 €
• Μακροχρόνια ασθενείς, ευπαθείς ομάδες, άνεργοι: δωρεάν
• Εξέταση κατά προτεραιότητα: + 10 €
• Επιπρόσθετο κόμιστρο βάση αξιολόγησης του νοσοκομείου: + 10% για το καλύτερο κ.ο.κ

Εννοείται φυσικά ότι για σοβαρά περιστατικά θα υπάρχει πλήρης κάλυψη από τον ασφαλιστικό φορέα και σε περίπτωση ευπαθών ομάδων από το κράτος.

Εν κατακλείδι, τα δημόσια αγαθά δεν είναι δωρεάν. Έχουν κόστος παραγωγής όπως όλα τα υπόλοιπα αγαθά και υπηρεσίες και το δέον είναι μέρος αυτού του κόστους να πληρώνεται από τον τελικό χρήστη. Η σωστή κοστολόγηση τους, η αποδοτικότητα της δημόσιας δαπάνης και η ξεκάθαρη πληροφόρηση του κοινού σχετικά με το ύψος της κρατικής επιδότησης αλλά και το κόστος, είναι θεμελιώδη συστατικά για την εύρυθμη λειτουργία τους. Τα εύπεπτα συνθήματα και οι άναρθρες κραυγές απλά επιτρέπουν στους κυβερνώντες να αποσείουν με ευκολία τις τεράστιες ευθύνες τους ως προς την απαξίωση της δημόσιας δαπάνης και των δημοσίων αγαθών. Την επόμενη φορά που δεν θα ακυρώσετε εισιτήριο στο λεωφορείο ή που δεν θα πληρώσετε τα 3 – 5 € στο δημόσιο νοσοκομείο, σκεφτείτε ότι βάζετε το χέρι σας στην τσέπη του συμπολίτη σας. Σας αρέσει να κλέβετε τους άλλους και να ζείτε εις βάρους τους;

Μαθήματα Οικονομικής Ιστορίας

Μετά τις τελευταίες εξελίξεις και την είσοδο της Ιρλανδίας στο μηχανισμό στήριξης, έχουν αναθερμανθεί όλες εκείνες οι θεωρίες συνομωσίας που θέλουν την πτωχή πλην τίμια Ελλάς να αποτελεί έρμαιο σκοτεινών ξένων συμφερόντων τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα να βρεθούμε στα σημερινά οικονομικά Τάρταρα. Θα κάνουμε μια σύντομη ιστορική οικονομική αναδρομή προκειμένου να διαλευκανθούν ορισμένα θέματα.

Δημόσιο Χρέος (% επί του ΑΕΠ) =  Χρέος / ΑΕΠ

Στο παραπάνω γράφημα, βλέπουμε την εξέλιξη του δημοσίου χρέους ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Ως Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν νοείται κατά τρόπο πολύ απλοϊκό το σύνολο της «αγοραστικής δύναμης» (το σύνολο του οικονομικού κύκλου εργασιών) ενός κράτους για ένα χρόνο. Στο ΑΕΠ περιλαμβάνεται η ιδιωτική κατανάλωση, οι επενδύσεις ενώ ένα μέρος του μόνο είναι οι κρατικές δαπάνες. Με άλλα λόγια, οι κυβερνώντες μας διαχρονικά έβαζαν ενέχυρο το σύνολο της ετήσιας οικονομικής μας δραστηριότητας (ΠΡΟΣΟΧΗ: δεν πρέπει να συγχέεται με τα έσοδα του δημοσίου) προκειμένου να εξασφαλίζουν δάνεια. Ο κρατικός δανεισμός είναι ένα απόλυτα θεμιτό οικονομικό εργαλείο το οποίο προσφέρει πολύτιμες λύσεις αναθέρμανσης και ανάπτυξης της οικονομίας σε περιόδους ύφεσης. Είναι κοινά αποδεκτό πως ένα υγιές επίπεδο δημοσίου χρέους κυμαίνεται σε επίπεδα 60 – 100% του ΑΕΠ μιας χώρας, σε συνάρτηση πάντοτε με την ικανότητα και την ευκολία μελλοντικής αποπληρωμής.  Υπεραπλουστεύοντας, θα μπορούσαμε να πούμε, ότι το ποσοστό του δημοσίου χρέους ως προς το ΑΕΠ αποτελεί έναν από τους δείκτες πιστοληπτικής ικανότητας ενός κράτους.

Μεταπολεμικά, στην Ελληνική οικονομία στήθηκε ένα αδιαπέραστο τείχος προστατευτισμού απαρτιζόμενο από δασμούς, φόρους και πλήρη έλεγχο στην κίνηση κεφαλαίων. Ο προστατευτισμός αυτός σε συνδυασμό με κρατικά μονοπώλια και επιλεκτικές επιδοτήσεις οδήγησε στην άνθηση της Ελληνικής Οικονομίας τη δεκαετία του 60. Η Χούντα επένδυσε στη μαγιά που είχε βρει έτοιμη και ξεκίνησε δειλά – δειλά τα πρώτα βήματα δημόσιου εξωτερικού δανεισμού. Το 1974 ο Καραμανλής παραλαμβάνει μια σχετικά υγιής οικονομία, με δημόσιο χρέος στο 22% του ΑΕΠ ήτοι 330 εκατομμύρια € με σημερινές τιμές. Αντί να προετοιμαστεί η μεταστροφή της οικονομίας από κλειστού τύπου σε οικονομία της ελεύθερης αγοράς (με δεδομένη και τη βούληση εισόδου στην ΕΟΚ), ο Καραμανλής στράφηκε προς έναν άκρατο κρατισμό, ξεπερνώντας σε ζήλο ακόμα και αριστερές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις της εποχής. Κρατικοποίηση Ολυμπιακής, κρατικοποίηση Αθηναϊκής χαρτοποιίας, κρατικοποίηση Πειραϊκής – Πατραϊκής, κρατικοποίηση ναυπηγείων Σκαραμαγκά, κρατικοποίηση διυλιστηρίων Ελευσίνας και η λίστα συνεχίζεται. Ο Καραμανλής παραδίδει στον Παπανδρέου ένα χρέος γύρω στο 31% του ΑΕΠ και σε απόλυτους αριθμούς, γύρω στα 8 δις € σε σημερινές τιμές.

Στο παραπάνω γράφημα βλέπετε την πορεία του χρέους σε απόλυτους αριθμούς. Βλέπετε δηλαδή την πορεία του αριθμητή του κλάσματος. Ο Α. Παπανδρέου επιδίδεται σε μια άνευ προηγουμένου αύξηση του δημοσίου χρέους. Ο κόσμος «τρώει ψωμί» για πρώτη φορά και όλοι πίνουν νερό στο όνομα του. Εν τω μεταξύ, έχουμε εισέλθει σε ένα οικονομικό κλαμπ ανταγωνιστικό (ΕΟΚ), όπου κυριαρχεί η ελεύθερη αγορά, ο ελεύθερος ανταγωνισμός και η ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων και ανθρώπων. Και ενώ τα τείχη  προστατευτισμού αποσύρονται σταδιακά, δεν γίνεται ΤΙΠΟΤΑ απολύτως για την αναμόρφωση και τον εκσυγχρονισμό της παραγωγικής βάσης της χώρας. Έτσι οι βιομηχανίες και η αγροτική παραγωγή, όντας μαθημένες σε περιβάλλον κρατισμού και προστατευτισμού, δέχονται αλύπητα το σοκ της ελεύθερης αγοράς και απροετοίμαστες όπως είναι φθίνουν. Οι αλόγιστες όμως παροχές, το «Τσοβόλα δώστα όλα», αυξάνουν συνεχώς το δημόσιο χρέος.

Ακολουθούν οι οικουμενικές και η κυβέρνηση Μητσοτάκη, όπου η αύξηση του δημοσίου χρέους γίνεται με αχαλίνωτους ρυθμούς. Θα παρατηρήσει κανείς ότι στο πρώτο γράφημα, μετά το 1993, αρχίζει σταδιακή αποκλιμάκωση του δημοσίου χρέους ως ποσοστού. Όμως αν δει κανείς το δεύτερο γράφημα θα παρατηρήσει ότι στη  δεύτερη κυβέρνηση Α. Παπανδρέου και επί κυβερνήσεων Σημίτη, σημειώθηκε αστρονομική εκτίναξη του δημοσίου χρέους ως απόλυτο ποσό. Τι έχει συμβεί; Ο ρυθμός αύξησης του παρονομαστή (ΑΕΠ) ήταν μεγαλύτερος από το ρυθμό αύξησης του αριθμητή (Δημόσιο Χρέος). Οι λόγοι που συνέβη αυτό είναι η οικονομική ανάπτυξη της περιόδου λόγω των τεράστιων κοινοτικών πλαισίων στήριξης καθώς και η δημιουργική λογιστική (κρύψιμο χρέους με χρήση σύνθετων χρηματοπιστωτικών προϊόντων, στατιστικά μαγειρέματα κ.ο.κ). Θα παρατηρήσετε στο δεύτερο γράφημα, ότι μετά την είσοδο μας στη ζώνη του ευρώ και ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων, το ποσό του δημοσίου χρέους (ο αριθμητής) αυξάνει με εκρηκτικό ρυθμό.

Στο παραπάνω γράφημα βλέπετε την πορεία του ελλείμματος του προϋπολογισμού ως ποσοστό του ΑΕΠ. Το ποσοστό του ελλείμματος θα μπορούσαμε απλοϊκά να πούμε ότι αποτελεί το ρυθμό αύξησης του αριθμητή, δηλαδή του δημοσίου χρέους.

Εδώ βλέπουμε το ρυθμό αύξησης του παρονομαστή, δηλαδή την ετήσια αύξηση του ΑΕΠ. Τα στοιχεία αυτά είναι ήδη παρωχημένα και αναθεωρημένα επί τα χείρω μετά την οριστική αποδοχή των ελληνικών στατιστικών στοιχείων από τη Eurostat. Μετά την είσοδο μας στο Ευρώ, οι κυβερνήσεις Σημίτη και Καραμανλή επιδόθηκαν σε ένα όργιο δανεισμού και πλαστογραφίας των στοιχείων. Η μεν κυβέρνηση Σημίτη χρησιμοποίησε την προεξόφληση μελλοντικών εσόδων του δημοσίου καθώς και το λογιστικό/χρηματοοικονομικό κρύψιμο κάτω από το χαλί χρεών (δεν ήταν ο μόνος που το έκανε, και η Ιταλία έκανε ακριβώς τα ίδια για να εισέλθει στο Ευρώ). Η κυβέρνηση Καραμανλή έκανε δε το εξής καταπληκτικό: φούσκωσε τεχνητά τον παρονομαστή (αναθεώρηση ΑΕΠ με προσθήκη μαύρης παραοικονομίας), μαγείρεψε τεχνητά και τον αριθμητή (αποθεματικά ταμείων ή αλλιώς «λευκή τρύπα») και έτσι παρουσίασε μια ειδυλλιακή εικόνα μειωμένου δημοσίου χρέους (πάντα ως ποσοστό του ΑΕΠ). Άρα, μπορούμε να δανειστούμε περεταίρω!

Όλα αυτά όμως έγιναν στη σφαίρα των δημοσίων οικονομικών. Αυτό το οποίο έγινε στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά ήταν το εξής: με την είσοδο της χώρας στο ευρώ, οι τράπεζες απέκτησαν τεράστια δυνατότητα άντλησης ρευστότητας σε ένα ισχυρό νόμισμα. Αυτή τη ρευστότητα την έριξαν στην αγορά τροφοδοτώντας μια άνευ προηγούμενου έκρηξη στην ιδιωτική κατανάλωση η οποία οδήγησε στους εκρηκτικούς ρυθμούς αύξησης της ελληνικής οικονομίας την περίοδο 2000 – 2008. Όμως οι ρυθμοί αυτοί (4 – 5,5%) δεν αντικατοπτρίζουν πραγματική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας, αλλά αφορούν κατανάλωση και οικοδομική δραστηριότητα με δανεικά. Και το χειρότερο είναι ότι όλη αυτή η κατανάλωση αφορούσε εισαγωγές γερμανικών αυτοκινήτων, γαλλικών όπλων, ιταλικών ρούχων και πάει λέγοντας. Άρα δανειζόμασταν για να περνάμε καλά υποθηκεύοντας το μέλλον μας και ταυτόχρονα διαλύοντας τις όποιες δυνατότητες μελλοντικής αποπληρωμής διαθέταμε.

Για να σας δώσω ένα άλλο παράδειγμα, φανταστείτε ότι έχετε ένα ετήσιο εισόδημα 20.000 € και ένα σπίτι αξίας 100.000 €. Δανείζεστε από την τράπεζα 10.000 € για να αγοράσετε ένα αυτοκίνητο εισαγωγής. Στην αρχή η τράπεζα θα πάρει από τις καταθέσεις που έχει και θα σας δανείσει. Αυτά τα 10.000 € θα φύγουν εκτός χώρας γιατί το όχημα είναι εισαγόμενο. Στη συνέχεια θα θελήσετε να αγοράσετε ένα εξοχικό 40.000 €. Όμως πλέον το εισόδημα σας δεν επαρκεί. Η τράπεζα θα βάλει υποθήκη το σπίτι σας (ΑΕΠ) και θα σας δώσει 40.000 €. Σε λίγο οι τόκοι που πληρώνετε για το δάνειο του αυτοκινήτου και του εξοχικού είναι τόσοι πολλοί που δεν τα βγάζετε πέρα και χρειάζεστε νέο δάνειο απλά για να αντεπεξέλθετε. Εδώ είναι η τράπεζα, προσημειώνει στο 100% της αξίας το ακίνητο σας και ορίστε, 60.000 € φρέσκα μετρητά. Έχετε μάθει να καλοπερνάτε με όλο αυτό το «δωρεάν» χρήμα που έρχεται από το πουθενά και με μηδενική προσπάθεια. Παρατάτε τη δουλεία σας (καταστροφή παραγωγικής βάσης), όμως κάπως πρέπει να ζήσετε. Εδώ είναι η τράπεζα! Το ακίνητο σας είναι γωνιακό και δεν αξίζει πλέον 100.000 € όπως στην αρχή αλλά 200.000 €  (αναθεώρηση ΑΕΠ) πράγμα που σημαίνει ότι μπορείτε να δανειστείτε άλλα 100.000 €. Έτσι λοιπόν εσείς χτίζετε πισίνα στο εξοχικό, ζείτε μια μεγάλη ζωή ανέφελη και ευτυχισμένη. Ξαφνικά όμως ένα εξωτερικό σοκ (παγκόσμια οικονομική κρίση) αναγκάζει τις τράπεζες όχι μόνο να κλείσουν την κάνουλα, αλλά να απαιτήσουν πίσω την άμεση επιστροφή των δανεικών. Ξαφνικά αποκαλύπτεται ότι ο πελάτης (Ελλάδα) όχι μόνο δεν ξέρει που χρωστάει (λογιστικά τερτίπια), όχι μόνο δεν έχει δυνατότητα αποπληρωμής (κατεστραμμένη παραγωγική βάση), αλλά και η αξία της υποθήκης του ακινήτου (ΑΕΠ) διαρκώς μειώνεται. Όμως ο πελάτης πνίγεται και χρειάζεται δανεικά απλά και μόνο για να κρατηθεί στην επιφάνεια. Κάπου εκεί εμφανίζεται ο τοκογλύφος (πακέτο διάσωσης ΔΝΤ, ΕΚΤ και ΕΕ) ο οποίος βάζει πλάτες μεν έναντι στους πιστωτές, αλλά όχι με το αζημίωτο.

Σίγουρα υπάρχει πληθώρα άστοχων και εγκληματικών χειρισμών της στιγμής που όμως αποτελούν απλά αφορμές έναρξης της κρίσης. Αν η κρίση δεν χτυπούσε την Ελλάδα το 2009 θα το έκανε το 2010 με πιο βίαιο τρόπο. Όσο πιο απότομη είναι η αποκάλυψη της πραγματικότητας τόσο πιο βίαιη και η προσαρμογή. Αυτό όμως που κανείς δεν εξήγησε στον κόσμο, αυτό που κανείς από τους πολιτικούς δεν θέλησε να εξηγήσει (γιατί θα χαλούσε η μεταπολεμική συνταγή) είναι το εξής πολύ απλό: Η Ελλάδα μετατράπηκε σε ένα κράτος που δεν παράγει τίποτε και που ενώ έχει έσοδα στην καλύτερη των περιπτώσεων 60 δις €, χρειάζεται 90 – 100 δις € για να ζήσει. Εσείς αν λειτουργούσατε με αυτό τον τρόπο τον προϋπολογισμό του σπιτιού σας δεν θα πέφτατε έξω; Το κράτος γιατί να αποτελεί εξαίρεση; Δεν υπάρχει καμιά απολύτως συνωμοσία πίσω από το κερδίζω 60, ξοδεύω 100. Αυτούς τους πολιτικούς επιλέξαμε, αυτή την εικονική πραγματικότητα απαιτήσαμε να μας σερβίρουν. Οι πολιτικοί μας δεν έκαναν τίποτε περισσότερο από αυτό που τους ζητήσαμε. Και αν ορισμένες μειοψηφίες έβλεπαν με όρους λογικής το καράβι να πηγαίνει στα βράχια, πάντοτε εφευρίσκονταν κομψά κοσμητικά επίθετα (φιλελεύθεροι, Θατσεριστές, κοράκια της αγοράς, εκμεταλλευτές των εργατικών κατακτήσεων και άλλα τέτοια φαιδρά) για να τους καταστήσουν γραφικούς και «επικίνδυνους για τα λαϊκά συμφέροντα».

Για να το συνειδητοποιήσουμε μια για πάντα: σήμερα χρωστάμε 350 δις €. Για να ξεχρεώσουμε, το Ελληνικό Δημόσιο δεν πρέπει να πληρώνει τίποτα και κανέναν (στρατός, νοσοκομεία, δικαστήρια κ.ο.κ) για 7 – 8 χρόνια προκειμένου να ξεχρεώσουμε. Επειδή αυτό ανήκει στη σφαίρα της ουτοπίας, υπάρχουν δύο ρεαλιστικές λύσεις μπροστά μας: ή κόβουμε δραστικά τις δαπάνες του δημοσίου με μαζικές απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων, ή κηρύσσουμε επίσημα πτώχευση, και ζητάμε να εκπέσει μέρος του χρέους μας με παράλληλη εισαγωγή της δραχμής (η επιμήκυνση είναι ένα ωραίο τέχνασμα για να σε έχουν στο χέρι για χρόνια). Αν ζητήσουμε τη δεύτερη λύση θα πρέπει να γνωρίζουμε καλά ότι θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τα 30-40 δις € για πολλά χρόνια, ενώ δεν θα μπορέσουμε να δανειστούμε ξανά για τουλάχιστον 20. Αν μπορούμε να αποδεχθούμε ένα βιοτικό επίπεδο Ελλάδας της δεκαετίας του 50, τότε ναι, η πτώχευση είναι ένας ρεαλιστικός δρόμος. Καλό είναι όμως να γνωρίζουμε ποιες είναι οι λύσεις και ποιες οι μελλοντικές πορείες που αυτές συνεπάγονται.  

Η θηλιά του δημοσίου χρέους

Θα πρέπει, αν μη τι άλλο, να αναγνωρίσουμε ένα βαθμό ικανότητας στο επικοινωνιακό επιτελείο της κυβέρνησης το οποίο προσπαθεί ειλικρινώς να ωραιοποιήσει τα οικονομικά της χώρας. Πράγματι, ο πρωθυπουργός ήρθε, είδε και απήλθε της διεθνούς (?) εκθέσεως Θεσσαλονίκης σχετικά ανώδυνα. Έγινε μια ωραία προεκλογική ομιλία, έγιναν κάποιες εύκολες ερωτήσεις στη συνέντευξη τύπου (also known as vanilla questions) και όλα καλά όλα ανθηρά. Η χώρα έχει διέλθει της κρίσης, ο υπουργός οικονομικών διαλαλεί την ελκυστικότητα των χρεογράφων μας στο εξωτερικό, ενώ έχουμε ανοίξει την αγκαλιά μας για τους πακτωλούς ξένων επενδύσεων που σίγουρα μας περιμένουν στη γωνία. Αν βέβαια κάποιος κοιτάξει κάτω από αυτό το προπέτασμα καπνού το οποίο εντέχνως καλλιεργείται θα δει κανείς την πραγματική εικόνα. Αν μη τι άλλο και μόνο το γεγονός ότι καλλιεργείται κλίμα συγκάλυψης θα έπρεπε να μας προβληματίσει. Πέρα από τα όσα φαιδρά ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός περί βελτίωσης του επενδυτικού περιβάλλοντος στη χώρα (ανταγωνιζόμαστε πλέον και επίσημα χώρες της Αφρικής σε αυτόν τον τομέα όπως μπορείτε να δείτε στο σχετικό link) http://www.naftemporiki.gr/news/cstory.asp?id=1864934 ), πέρα από το γεγονός ότι αντλήσαμε 1,17 δις ευρώ για 26 εβδομάδες με επιτόκιο εφάμιλλο πιστωτικής κάρτας (4,82%, http://www.capital.gr/News.asp?id=1046332), ξεπερνώντας και το γεγονός ότι παρατηρείται σημαντική υστέρηση εσόδων (http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economy_1_11/09/2010__414618) έναντι των στόχων του μνημονίου, κατά τα άλλα όλα πάνε καλά. Μάλιστα τα πράγματα πάνε τόσο καλά, ώστε ο πρωθυπουργός να έχει την πολυτέλεια να ξεσκάσει με ένα ταξιδάκι αναψυχής και δημοσίων σχέσεων 15 ημερών στο εξωτερικό (να δείξουμε και πόσο καλά κατέχουμε την αγγλική από τηλεοράσεως).

Να δεχθούμε λοιπόν, ότι όλα πάνε βάση σχεδίου και πραγματικά όλα όσα μας σερβίρουν είναι 100% αλήθεια. Έχουμε ξεπεράσει την κρίση δανεισμού του Μαΐου, πληρώθηκαν οι μισθοί και οι συντάξεις και όλα καλά. Όλη αυτή η ωραιοποίηση όμως, έχει αρχίσει και θυμίζει προσπάθεια κρυψίματος των προβλημάτων κάτω από το χαλί για να τα βρουν εκεί οι επόμενοι. Κάνουμε τα απολύτως απαραίτητα που μας επιβάλλονται για να παίρνουμε τα δανεικά, αλλά στην εφαρμογή επώδυνων διαρθρωτικές αλλαγών (structural reform) και στην επιλογή στρατηγικών κατευθύνσεων της οικονομίας δεν δείχνουμε και την ίδια προθυμία. Μια στρατηγική επιλογή που θα πρέπει να σκεφτεί σοβαρά η χώρα μας είναι και αυτή της επαναδιαπραγμάτευσης του δημοσίου χρέους της χώρας μας. Για να κατανοήσουμε καλύτερα το θέμα θα σας παραθέσω έναν πολύ απλό τύπο υπολογισμού του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν).

Ποσοστό Χρέους (%) = Δημόσιο Χρέος / ΑΕΠ

Άρα όταν λέμε ότι το Δημόσιο Χρέος είναι για παράδειγμα στο 110%, εννοούμε ότι σε απόλυτο αριθμό το χρέος μας είναι 1,1 φορές το σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας για ένα χρόνο. Το έλλειμμα του προϋπολογισμού και του εμπορικού ισοζυγίου αποτελούν δείκτες αύξησης (growth rate) του αριθμητή, ενώ η ετήσια ανάπτυξη της οικονομίας μας αποτελεί δείκτη αύξησης του παρονομαστή. Στην παρούσα φάση απλά ελαττώνουμε τον ρυθμό αύξησης του αριθμητή, ενώ προσπαθούμε να συγκρατήσουμε την ελεύθερη πτώση του παρονομαστή. Στο παρελθόν, όλοι οι κυβερνώντες παραμύθιαζαν τον απλό κόσμο βασιζόμενοι στο εξής τρυκ: είτε με πλασματικό τρόπο αύξαναν τον παρονομαστή (αναθεώρηση ΑΕΠ Αλογοσκούφη), είτε έκρυβαν χρέος με λογιστικά τερτίπια (σύνθετα ομόλογα Παπαντωνίου), είτε φούσκωναν την οικονομία με πλασματικό δανεικό χρήμα (αύξηση ΑΕΠ μέσω ιδιωτικής κατανάλωσης μέσω ιδιωτικού δανεισμού από το 2000 ως το 2010). Όμως παρά τα κόλπα που έγιναν για να κρατηθεί ο παρονομαστής ψηλά, ο αριθμητής σε απόλυτο αριθμό αύξανε εκθετικά. Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, το δημόσιο χρέος ως το 2014 θα έχει ανέλθει στο 150% του ΑΕΠ ή σε απόλυτο αριθμό κοντά στα 360 - 370 δις Ευρώ. Και αυτό χωρίς να υπολογίζονται κρυφά χρέη του δημοσίου προς νοσοκομεία, ΔΕΚΟ (μόνο ο ΟΣΕ χρωστάει 10 δις €), εγγυήσεις δανειοδοσίας που καλύπτει το δημόσιο κλπ. Εύκολα αντιλαμβανόμαστε, ότι μετά από 5 χρόνια σκληρής λιτότητας και με την παραδοχή ότι τα ληφθέντα μέτρα έχουν εκτελεστεί και αποδώσει κεραίας όπως προβλέφθηκαν, θα έχουμε καταφέρει απλώς να μηδενίσουμε τον ρυθμό αύξησης του αριθμητή. Με ένα τέτοιο βάρος στην πλάτη, γίνεται αντιληπτό ότι το έργο μείωσης του δημοσίου χρέους αποκτά Συσίφειες διαστάσεις. Ένα υπέρογκο μέρος των πόρων της χώρας θα πηγαίνει (ήδη συμβαίνει αυτό) απλά και μόνο για την κάλυψη των τόκων χωρίς να επιτυγχάνεται μείωση του χρέους. Θα πρέπει να υπάρξει αλματώδης πραγματική αύξηση του παρονομαστή (ΑΕΠ) με ρυθμούς άνω του 5% για αρκετά χρόνια προκειμένου να δούμε φως με βάση αυτή τη λογική. Φυσικά, κάτι τέτοιο φαντάζει και είναι εκτός οικονομικής λογικής. Σίγουρα θα υπάρξει ξανά ανάπτυξη στην οικονομία και κάποτε θα βγούμε από την ύφεση, μην περιμένετε όμως τις ξέφρενες εποχές προ 2004. Η οικονομία στην καλύτερη δυνατή περίπτωση θα αυξάνει ασθμαίνοντας 0,5% - 1,5% χωρίς να προσφέρεται ουσιαστική ανακούφιση του χρέους.

 Απαιτείται λοιπόν δραστικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος το οποίο υπό προϋποθέσεις (διαρθρωτικές αλλαγές τόνωσης της ανάπτυξης) θα μας βγάλουν από το τέλμα. Έχει έρθει η ώρα επαναδιαπραγμάτευσης του δημοσίου χρέους με τους δανειστές μας. Σε συνδυασμό με το ακολουθούμενο πρόγραμμα της τρόικας, θα πρέπει να διαγραφεί μέρος του χρέους μας και να επιμηκυνθεί η διάρκεια αποπληρωμής του. Φυσικά μια τέτοια λύση δεν είναι στρωμένη με ροδοπέταλα και θα είναι για κάποιο διάστημα εξαιρετικά επώδυνη. Θα πρέπει να εξηγηθεί ότι μετά από μια τέτοια διαδικασία η χώρα μας θα αποβληθεί από τις διεθνείς αγορές δανεισμού για αρκετά χρόνια πράγμα που θα μας αναγκάσει να είμαστε πολύ πιο φειδωλοί στις δαπάνες μας. Όμως, απαλλαγμένη η ελληνική οικονομία από το τεράστιο βάρος του χρέους και τις εξαντλητικές δαπάνες για τόκους θα μπορέσει να κάνει μια νέα αρχή. Απαραίτητες προϋποθέσεις είναι η ηγεσία με όραμα και πυγμή και η παρουσίαση της πραγματικότητας στον λαό. Να τραβήξουμε μια γραμμή και να πούμε, όποιος έκλεψε έκλεψε και ως εδώ. Κάνουμε μια νέα αρχή και δεν ασχολούμαστε με το παρελθόν. Για το καλό της χώρας μας, ελπίζω και εύχομαι να βοηθήσουμε όλοι να βρεθεί αυτός ο ηγέτης, ξεφεύγοντας από τις λογικές του παρελθόντος. Το οφείλουμε όχι τόσο σε εμάς, όσο σε αυτούς που έρχονται. 

Φορολογικός Παράδεισος

Σήμερα θα σας αποδείξουμε πως η Ελλάδα είναι ένας πραγματικός φορολογικός παράδεισος που, όμοιος του δεν υπάρχει. Θα πάρουμε ένα παράδειγμα το οποίο θα μας βοηθήσει στην επιχειρηματολογία μας. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε έναν μισθωτό το ακαθάριστο εισόδημα του οποίου είναι 20.000 €. 

• Αν είναι δημόσιος υπάλληλος, έχει μια ασφάλεια ως προς τη θέση εργασίας του, αλλά πλέον δεν είναι και τόσο βέβαιος αν του χρόνου θα εξακολουθήσει να λαμβάνει την ίδια αμοιβή.
• Αν είναι ιδιωτικός υπάλληλος θεωρεί τον εαυτό του εξαιρετικά προνομιούχο που εξακολουθεί και έχει εργασία και λαμβάνει αυτό το μάλλον άνω του μέσου όρου ποσό.

Από αυτά τα χρήματα περίπου 2.000 € πάνε κατευθείαν στο ΙΚΑ στην υποθετική πάντα περίπτωση που ο εργοδότης είναι 100% νόμιμος. Πάντως σε κάθε περίπτωση 2.000 € έχουν ήδη κάνει φτερά για μια σύνταξη που κανείς δεν ξέρει αν θα πάρει (ή αν θα αξίζει να την διεκδικήσει) και για ανύπαρκτες υγειονομικές υπηρεσίες.

Από τα 18.000 € που έχουν απομείνει, 1000 € θα πάνε αυτόματα σε φόρο μισθωτών υπηρεσιών. Είναι χρήματα που δεν θα δεις ποτέ και που το φιλεύσπλαχνο κράτος σου σε φορολογεί με 24% επειδή με 18.000 € ακαθάριστη αμοιβή είσαι τόσο πλούσιος που σου περισσεύουν. Και φυσικά αυτά τα χρήματα θα πάνε για άριστα νοσοκομεία, για πρότυπα σχολεία, για την ασφάλεια του πολίτη…α ναι…και για τον ΟΣΕ που χρωστάει κάτι ψώρο δις ευρώ, αλλά δε βαριέσαι, μπροστά στα τρένα του ΟΣΕ τύφλα να’χει το TGV της Γαλλίας.

Από τα 17.000 € που σου έχουν απομείνει (και που φυσικά δεν ξέρεις τι να τα πρωτοκάνεις) θα προσπαθήσεις να καλύψεις τις ανάγκες σου ξεκινώντας από τα χρειώδη (τροφή, στέγη, θέρμανση, λογαριασμοί κοινής ωφελείας) και κατόπιν προχωρώντας στην κάλυψη λοιπών καταναλωτικών δαπανών. Στην κατηγορία των βασικών αναγκών έχουμε την εξής κατάσταση:

·        Αν μένεις σε νοίκι το πιθανότερο είναι ότι μένεις «μαύρα» χωρίς απόδειξη, άρα δεν έχεις κανένα φορολογικό όφελος. Το «τυρί» στην όλη ιστορία είναι ότι αν ο ιδιοκτήτης σου κόψει απόδειξη θα σου ανεβάσει το νοίκι, άρα το κάνεις γαργάρα και κλείνεις τα μάτια.

·        Για τροφή, θέρμανση και λογαριασμούς έχεις το κράτος συνεταίρο κατά 11% τουλάχιστον. Και λέω τουλάχιστον γιατί η ελληνική οικονομία βρίθει από φόρους υπέρ τρίτων (βλέπε λογαριασμός ΔΕΗ) όποτε όλο και κάτι παραπάνω θα προκύψει. Αν υπολογίσουμε μια μέση δαπάνη 10.000 € για τα χρειώδη, τα 1200 € (κατ’ ελάχιστο) έχουν πάει κατευθείαν στον κρατικό κορβανά.

·        Για λοιπές καταναλωτικές δαπάνες (όπως π.χ είδη καθαρισμού για το σπίτι, τρελή πολυτέλεια π.χ το σαπούνι) ο συνεταίρος θα ζητήσει ένα ποσοστό 23%. Αν δε κάνεις το λάθος να έχεις αυτοκίνητο, να καπνίζεις ή να προσπαθείς να πνίξεις τον πόνο σου στο ποτό, η φιλική συμμετοχή του συνεταίρου σου μπορεί να αυξηθεί ακόμα και στο 70% των χρημάτων που καταβάλεις (βενζίνη). Το κράτος όμως επειδή είναι ψυχοπονιάρικο θα σου δώσει το DVD της Τζούλιας και της Ντούβλης (η Ντούβλη, της Ντούβλης…) μόνο με 5,5% ΦΠΑ γιατί αποτελεί προϊόν πολιτισμού και άρα υπόκειται σε χαμηλότερο φόρο.

·        Αν νομίζεις ότι θα τους ξεγελάσεις όλους αποταμιεύοντας, μην ανησυχείς το κράτος θα είναι συνεταίρος μόνο κατά 10% επί των τόκων σου. Με τα αστρονομικά επιτόκια καταθέσεων να κυμαίνονται κοντά στο 1%, ότι δεν σου πάρει το κράτος, θα στο φάει ο πληθωρισμός (~6% επισήμως), τον οποίο το κράτος «πατερούλης» φρόντισε να αυξήσει ταράζοντας τα πάντα στους έμμεσους φόρους.

·        Και φυσικά υπάρχει μια πλειάδα άλλων φόρων (τέλη κυκλοφορίας, τέλη ακίνητης περιουσίας κ.α) με τους οποίους δε μπορεί, από κάπου θα στα πάρει το συνεταιράκι. Για το καλό σου βρε κουτό!

Αν είσαι νόμιμος (το οποίο στην Ελλάδα τείνει να γίνει συνώνυμο του μαζοχιστή για να μην πω τίποτε χειρότερο) και ζητάς παντού απόδειξη (πληρώνοντας αγόγγυστα τον υδραυλικό που σου ζητάει 50 € μαύρα ή 80 € με απόδειξη) τότε το συνεταιράκι θα σου πάρει (με πολύ συντηρητικές εκτιμήσεις) από πάσης φύσεως έμμεσους φόρους γύρω στα 5000 €. Τώρα αν αυτά τα λεφτά καταλήξουν στα κρατικά ταμεία είναι άλλου παπά ευαγγέλιο. Πάντως ότι καταλήξει θα πάει για να μπορείς να χαίρεσαι τα νοσοκομεία που είπαμε, τα παραδεισένια σχολεία, τους αλφαδιασμένους αυτοκινητόδρομους, τις γερμανικών προδιαγραφών υποδομές…Α! Ξέχασα και τα τρένα επιπέδου TGV, για να μην πω τύπου Sinkasen και θίξω το επίπεδο μας.

Στην περίπτωση που σκέφτεσαι όπως οι κλέφτες και αρματολοί τις παλιές καλές εποχές και λες «τέτοια μου κάνει η ζωή, τέτοια και εγώ της κάνω», νομίζοντας ότι κερδίζεις κάτι, ξανασκέψου το. Όσο δεν ζητάς απόδειξη, τόσο σκάβεις το λάκκο σου. Εκείνη τη στιγμή νομίζεις ότι πέτυχες έκπτωση αλλά σκέψου:

• Είσαι τόσο σίγουρος ότι πέτυχες ακριβώς 11% ή 23% έκπτωση επί της τιμής; Αν όχι τότε σε πιάσανε κορόιδο. 
• Το δημόσιο χάνει όχι μόνο το ΦΠΑ που δεν θα αποδοθεί, αλλά χάνει και άμεσους φόρους από τον επαγγελματία/έμπορο/μαγαζάτορα που δηλώνει χαμηλότερους τζίρους στην εφορία. Και επειδή οι λέξεις «Δ.Ο.Υ» και «φορολογικός έλεγχος» δεν πάνε ποτέ μαζί στο ελληνικό λεξιλόγιο, όταν έρθει ώρα να βρεθούν τα χρήματα, το συνεταιράκι θα κοιτάξει που αλλου; Μα να στα πάρει μέσω περεταίρω αύξησης έμμεσων φόρων. Ξέρεις εσύ, για να έχεις καλύτερα τραίνα είναι βρε κουτό.

Έχουμε για άλλη φορά την πρωτοπορία σαν χώρα να έχουμε το πιο δυσανάλογο μείγμα άμεσων/έμμεσων φόρων σε όλη την Ευρώπη. Έχουμε από τους υψηλότερους έμμεσους φόρους και φόρους υπέρ τρίτων σε όλη την Ευρώπη. Από τα βεβαιωμένα έσοδα του δημοσίου, πάνω από το 60% προέρχεται από έμμεσους φόρους, με το ΦΠΑ να αποτελεί το μεγαλύτερο έσοδο όλων. Έχουμε φόρους κοντά στα επίπεδα που επιβάλλουν Σκανδιναβικές χώρες, χωρίς όμως να απολαμβάνουμε ούτε στο ελάχιστο αντίστοιχες ανταποδοτικές υπηρεσίες μέσω δημοσίων αγαθών. Αδυνατούμε να νοικοκυρέψουμε τις δαπάνες μας απλούστατα γιατί κανείς δεν γνωρίζει που δαπανάται τι. Και έτσι στραγγαλίζουμε την οικονομία μας μέσω ενός καταστροφικού κοκτέιλ έμμεσων φόρων. Το χειρότερο όλων είναι ότι το 2010 είναι μόνο η απαρχή των επώδυνων μέτρων. Μέχρι το 2012 το έλλειμμα μας πρέπει να έχει πέσει στο 3%. Αυτό σημαίνει ότι για τις δύο επόμενες χρονιές πρέπει να βρεθούν είτε περεταίρω έσοδα, είτε να περικοπούν περεταίρω οι δαπάνες. Και τα δύο θα συμβούν αλλά το μόνο διαχρονικά σίγουρο είναι ότι, όλες οι κυβερνήσεις όταν ζορίζονται αυξάνουν τους έμμεσους φόρους στην προσπάθεια τους να πετύχουν άμεσα αποτελέσματα. Πάρτε για παράδειγμα τη σχεδιαζόμενη μετάταξη αγαθών από την κλίμακα του 11% στο 23%. Κάτι τέτοιο θα επιφέρει μείωση της κατανάλωσης λόγω περεταίρω συμπίεσης του διαθέσιμου εισοδήματος. Πράγμα που σημαίνει λιγότερα έσοδα τελικά για το δημόσιο και άρα περισσότερα μέτρα, άρα περισσότερη ύφεση κ.ο.κ. Έχει ωριμάσει η στιγμή που θα πρέπει να γίνουν δραστικές αλλαγές στην κατανομή και στο ύψος των δαπανών. Έχει ωριμάσει η στιγμή να σταματήσουν επιτέλους οι πειραματισμοί στη φορολογία και να γίνει μια σοβαρή προσπάθεια δίκαιης φορολόγησης. Όσο το δημόσιο δίνει την αίσθηση ότι πανικόβλητο προσπαθεί να τα αρπάξει από όποιον και από όπου μπορεί, τόσο θα αυξάνεται το αίσθημα αδικίας των πολιτών. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι μόνοι μας σκάβουμε το λάκκο μας. Και το κακό είναι ότι ο λάκκος είναι ήδη πολύ βαθύς.