Διαρθρωτικές Μεταρρυθμίσεις – Διαχωρισμός των Εξουσιών

 

Διαβάζοντας ορισμένοι αναγνώστες μου το προηγούμενο κείμενο μου με τίτλο Σιδηροδρομικοί Μύθοι και Αλήθειες - Μερικά Δύσκολα Ερωτήματα, μου επεσήμαναν ότι, παρά το γεγονός ότι το κείμενο περιέγραφε επαρκώς την ζοφερή ελληνική πραγματικότητα, εντούτοις δεν εμπεριείχε προτάσεις προς την κατεύθυνση μιας ενάρετης κρατικής μηχανής η οποία λειτουργεί προληπτικά και αποτελεσματικά με λιγότερα επίπεδα διαφθοράς και συνδιαλλαγών. Παρότι ρεαλιστής στη σκέψη και γενικότερα απαισιόδοξος ως προς την ικανότητα της ελληνικής κοινωνίας για προκοπή, δέχθηκα αυτή την πρόκληση, γνωρίζοντας βέβαια εκ των προτέρων ότι τίποτα από αυτά που γράφω εδώ δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί. Όχι γιατί η υλοποίηση τους είναι ουτοπική ή αδύνατη αλλά γιατί η κατεστημένη πολιτική σκέψη από ιδρύσεως νεοελληνικού κράτους έως τις μέρες μας, πολιτών και πολιτευτών, αντιμετωπίζει το κράτος ως κομματικό λάφυρο. Κράτος και κόμμα δηλαδή, ταυτίζονται στη συνείδηση της κοινωνίας και ως εκ τούτου, οι μεν πολιτευτές οφείλουν να το λαφυραγωγήσουν πρωτίστως προς όφελος τους και δευτερευόντως προς όφελος των υποστηρικτών τους ενώ οι δε ψηφοφόροι κοιτούν είτε να ωφεληθούν από αυτό με οποιονδήποτε πιθανό ή απίθανο τρόπο, ή να προφυλαχθούν από τις όποιες συνέπειες εφαρμογής του νόμου. Υπάρχει δηλαδή ένα κοινωνικό συμβόλαιο σε ισχύ: ψηφίζουμε το κόμμα το οποίο θα μας ωφελήσει ατομικά ενώ ταυτόχρονα ανεχόμαστε τις καταχρηστικές συμπεριφορές των πολιτευτών που στηρίζουμε, εις βάρος του συνόλου. Οι νόμοι του κράτους είναι πάντοτε για τους υπόλοιπους οι οποίοι δεν ανήκουν στο κόμμα μας ή/και δεν ψήφισαν/υποστήριξαν τον πολιτευτή ο οποίο τυγχάνει να βρίσκεται στα πράγματα. Οι πολίτες κοιτούν πως θα βάλουν χέρι στο κρατικό σιτηρέσιο, ασχέτως του αν οι όποιες κρατικές απολαβές τις οποίες προσπορίζονται είναι εις βάρος των υπολοίπων. Οι πολίτες υβρίζουν αυτούς που βάζουν χέρι στο κρατικό μέλι, αλλά υπερασπίζονται σθεναρά το δικαίωμα τους στο μέλι αν είναι αυτοί οι οποίοι τσαλαβουτούν μέσα σε αυτό.

 

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι οι οποίοι έχουν οδηγήσει τους Έλληνες σε αυτή την συμπεριφορά σε σχέση με το κράτος, στην ταύτιση δηλαδή της κρατικής μηχανής με το κόμμα, όπου το κόμμα είναι ο πραγματικός φορέας ισχύος και το κράτος είναι ο φορέας υλοποίησης των κομματικών επιθυμιών. Ένας από αυτούς έχει να κάνει με τα κατάλοιπα σύνδρομα της Οθωμανικής κατοχής. Οι υπόδουλοι Έλληνες, προκειμένου να αποφεύγουν την ληστρική και αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά των κατακτητών γίνονται ειδικοί στην ατομική επιβίωση. Ανθούν τα χωρία σε απόκρημνα, δυσπρόσιτα και ορεινά μέρη όπου η ατομική ικανότητα υπερτερεί σαφώς της συσσώρευσης πόρων στην παραγωγική διαδικασία. Ανθούν οι συντεχνίες, δηλαδή κλειστές ομάδες οι οποίες δίχως να συνεισφέρουν κάτι στην ομάδα, καρπώνονται τα οφέλη από τη συμμετοχή σε αυτή. Μέσω των αρματολικιών, ανθεί η νοοτροπία της συνδιαλλαγής με την κρατική μηχανή προκειμένου κανείς να επιβιώσει. Και το κυριότερο, όταν όλη η υπόλοιπη Ευρώπη διέρχονταν των τεκτονικών αλλαγών της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, πνευματικών δηλαδή ρευμάτων μετασχηματισμού των κοινωνιών όπου η δύναμη του συνόλου υπερισχύει του ατόμου, ο ελλαδικός χώρος κινούνταν πνευματικά στον χώρο της ανατολίτικης μοιρολατρίας και του μυστικισμού. Κοντολογίς, ο Έλληνας ενίσχυσε μέσα του το πνεύμα του πανούργου Οδυσσέα. Γνωρίζει δηλαδή λίγο από όλα, γίνεται ειδικός στην ατομική επιβίωση, φθονεί το κράτος και το αποφεύγει, αλλά όπου μπορεί και τον συμφέρει συνδιαλέγεται μαζί του για ίδιον όφελος. Δεν συνεργάζεται εύκολα με τους άλλους γιατί ο ίδιος γνωρίζει πάντα καλύτερα και άλλωστε είναι πολύ πιο εύκολο να χαθείς στην ανωνυμία όταν σε κυνηγούν όντας μόνος σου. Έμαθε την δυσπιστία στους νόμους, την αντίσταση σε οποιαδήποτε αρχή αλλά ανέπτυξε και την ευρηματικότητα για να ξεγλιστράει από αυτόν. Όλα τα παραπάνω γνωρίσματα είναι πολύ χρήσιμα σε περιπτώσεις ξένης κατοχής αλλά αποτελούν τροχοπέδη ως προς τον μετασχηματισμό της κοινωνίας σε ώριμη δημοκρατία.

 

Είναι κοινά αποδεκτό ότι η δημοκρατία αποτελεί, αφενός το πιο δύσκολο από τα πολιτεύματα ως προς την ενάρετη λειτουργία του αλλά αφετέρου, εφόσον λειτουργεί με ορθό τρόπο, είναι το πολίτευμα το οποίο με διαφορά, οδηγεί τους πολίτες στην μεγαλύτερη δυνατή οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Η δημοκρατία, για να λειτουργήσει αποτελεσματικά χρειάζεται ενάρετους, πεπαιδευμένους και σκεπτόμενους πολίτες και ταυτόχρονα, ένα σύστημα Διαχωρισμού των Εξουσιών[1]. Μια δημοκρατία, όταν δυσλειτουργεί μπορεί να οδηγήσει σε ένα Ολοκαύτωμα[2]. Μια δημοκρατία όταν λειτουργεί μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του πλούτου, στην δικαιότερη κατανομή του, σε ευκαιρίες κοινωνικής ανέλιξης, ενώ ταυτόχρονα οι πολίτες απολαμβάνουν πλήρη πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα. Το τι σημαίνει ενάρετος, πεπαιδευμένος και σκεπτόμενος πολίτης το αφήνω για ένα άλλο κείμενο διότι είναι ένα θέμα που απαιτεί περαιτέρω ανάπτυξη. Ως προς τον διαχωρισμό των εξουσιών, θα παραθέσω τις παρακάτω προτάσεις. Αν αυτές εφαρμόζονταν κάποια στιγμή στην ελληνική επικράτεια, πιστεύω ότι θα οδηγούσαν αφενός σε αποφυγή των όσων τραγικών σημειώθηκαν μετά από όλα αυτά τα ατυχήματα των τελευταίων χρόνων και αφετέρου σε περιορισμό αυτών λόγω καλύτερης λειτουργίας της κρατικής μηχανής.

 

1.       Ασυμβίβαστο της ιδιότητας του βουλευτή με αυτή του Υπουργού: Ο βουλευτής σε μια δημοκρατία είναι εκπρόσωπος των πολιτών στο νομοθετικό σώμα το οποίο έχει ως κύρια αποστολή του την ψήφιση των νόμων, τον έλεγχο διορισμών της κυβέρνησης και την ψήφιση του κρατικού προϋπολογισμού. Όταν πρόσωπο το οποίο ασκεί νομοθετική εξουσία και αντιπροσωπεύει τους πολίτες προς αυτό το σκοπό ασκεί ταυτόχρονα την εκτελεστική εξουσία υπουργού, τότε η συγκέντρωση αυτών των δύο ιδιοτήτων σε ένα πρόσωπο οδηγεί σε σύγκρουση συμφερόντων. Ο βουλευτής – υπουργός έχει κάθε προσωπικό συμφέρον να καταχρασθεί της εκτελεστικής εξουσίας του προκειμένου να εξασφαλίσει οφέλη αποκλειστικά για την εκλογική του πελατεία, συχνά εις βάρος του συνόλου. Σε ένα σύστημα διαχωρισμού των εξουσιών, τα πρόσωπα που ασκούν νομοθετική εξουσία δεν θα πρέπει να ασκούν ταυτόχρονα ουδεμία εκτελεστική εξουσία. 

2.      Εκλογή βουλευτών με σύστημα μονοεδρικών εκλογικών περιφερειών: Το σημερινό εκλογικό σύστημα της χώρας, ειδικά στις μεγάλες εκλογικές περιφέρειες Αθηνών και Θεσσαλονίκης (αθροιστικά δηλαδή σε άνω του 60% του πληθυσμού της χώρας) οδηγεί στην αλλοίωση της έννοιας της εκπροσώπησης του ψηφοφόρου από τον βουλευτή. Σε μια εκλογική περιφέρεια με πολλούς εκλεγμένους βουλευτές, ποιος βουλευτής εκπροσωπεί ποιους ψηφοφόρους γεωγραφικά; Αντίθετα, στις μονοεδρικές περιφέρειες, η εκπροσώπηση του ψηφοφόρου – πολίτη από τον βουλευτή του είναι σαφής ανεξαρτήτως του κόμματος εκ του οποίου ο τελευταίος εκλέχθηκε. Στην μονοεδρική περιφέρεια είναι σαφές ποιος εκπροσωπεί τον πολίτη και προς ποιόν ο πολίτης μπορεί να διαμαρτυρηθεί. Στις μεγάλες εκλογικές περιφέρειες η σχέση αυτή θολώνει και τελικώς κομματικοποιείται. Το κόμμα είναι το μόνο το οποίο έχει τους μηχανισμούς να «μετρήσει τα κουκιά» ως προς την εκλογή του βουλευτή, το κόμμα είναι αυτό που καταρτίζει τις λίστες των υποψηφίων. Ο πολίτης καλείται απλώς να επικυρώσει κομματικές αποφάσεις χωρίς να αισθάνεται ότι εκπροσωπείται. Το κόμμα εκπροσωπείται, όχι ο πολίτης. Σε ένα τέτοιο σύστημα, όλοι όσοι διαμένουν εντός των γεωγραφικών ορίων της μονοεδρικής περιφέρειας θα έχουν το δικαίωμα του «εκλέγεσθαι» υπό τους εξής δυο περιορισμούς: α) το κόμμα με το οποίο είναι υποψήφιοι θα πρέπει να διαθέτει υποψηφίους σε τουλάχιστον πενήντα μονοεδρικές περιφέρειες και β) για να εκλεγεί κάποιος βουλευτής, το κόμμα του θα πρέπει να έχει ξεπεράσει το 3% σε πανελλαδική εμβέλεια. Βουλευτής εκλέγεται ο υποψήφιος ο οποίος κατορθώνει να συγκεντρώσει απόλυτη πλειοψηφία. Σε περίπτωση σχετικής πλειοψηφίας, η εκλογή επαναλαμβάνεται με τους δύο υποψηφίους οι οποίοι συγκέντρωσαν τα δύο μεγαλύτερα εκλογικά ποσοστά. Το σύστημα αυτό θα μπορούσε να συνδυαστεί και με μια εκλογική λίστα επικράτειας σε μια αναλογία 3/4 μονοεδρικών, 1/4 βουλευτών από λίστα έτσι, ώστε να εκπροσωπούνται και κόμματα τα οποία, ενώ λαμβάνουν άνω του 3% πανελλαδικά, δεν κατορθώνουν να πλειοψηφήσουν σε κάποια μονοεδρική περιφέρεια. Η θητεία των βουλευτών είναι τετραετής.

3.      Ξεχωριστή εκλογική διαδικασία για την εκλογή Προέδρου/Πρωθυπουργού: Ο αρχηγός του κράτος ασκεί την εκτελεστική εξουσία. Η εκλογική διαδικασία ανάδειξης του, είτε αυτός λέγεται πρωθυπουργός είτε αυτός λέγεται πρόεδρος θα πρέπει να είναι διαφορετική από την διαδικασία ανάδειξης των βουλευτών. Ο αρχηγός του κράτους θα πρέπει να είναι Έλληνας πολίτης, τριάντα πέντε ετών ηλικίας και άνω και δεν θα πρέπει να διαθέτει ταυτόχρονα υπηκοότητα άλλου κράτους. Αρχηγός του κράτους εκλέγεται όποιος συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία των ψηφοφόρων. Σε περίπτωση σχετικής πλειοψηφίας, η εκλογή επαναλαμβάνεται σε δεύτερη αναμέτρηση. Η θητεία του αρχηγού του κράτους είναι πενταετής και μπορεί να ανανεωθεί μια μόνο φορά.  

4.      Ειδικές Εξουσίες Βουλής – Προέδρου/Πρωθυπουργού:

4.1.  Το κοινοβούλιο:

4.1.1.      Ψηφίζει τους νόμους του κράτους

4.1.2.     Εγκρίνει με ειδική πλειοψηφία 3/5 τον διορισμό ανώτατων δικαστικών λειτουργών

4.1.3.     Εγκρίνει με απλή πλειοψηφία τον διορισμό των υπουργών

4.1.4.     Εγκρίνει εντός επιτροπών με απλή πλειοψηφία τον διορισμό των ανώτατων κρατικών λειτουργών (διοικητές οργανισμών, πρυτάνεις, πρέσβεις, αρχηγοί ενόπλων δυνάμεων, κλπ.)

4.1.5.      Εγκρίνει με απλή πλειοψηφία τον κρατικό προϋπολογισμό

4.1.6.     Μπορεί με αυξημένη πλειοψηφία 3/5 να αναπέμψει προεδρικό διάταγμα, κοινή υπουργική απόφαση ή υπουργική απόφαση.

4.1.7.      Μπορεί με πλειοψηφία 2/3 να ζητήσει την καθαίρεση του αρχηγού του κράτους.

4.1.8.     Μπορεί με ειδική πλειοψηφία 3/5 να ζητήσει την καθαίρεση υπουργού.

4.2. Ο αρχηγός του κράτους:

4.2.1.     Επικυρώνει τους νόμους του κοινοβουλίου

4.2.2.    Έχει δικαίωμα να αναπέμψει μια φορά ψηφισμένο νόμο του κοινοβουλίου. Εφόσον ο νόμος επανέλθει με ειδική πλειοψηφία 3/5 τότε ο αρχηγός του κράτους είναι υποχρεωμένος να τον επικυρώσει. Το δικαίωμα της αναπομπής νόμου μπορεί να χρησιμοποιηθεί άπαξ ανά εξάμηνο.

4.2.3.    Προτείνει τους υπουργούς της κυβερνήσεως

4.2.4.    Προτείνει είτε αυτοπροσώπως είτε δια των υπουργών τους ανώτατους κρατικούς λειτουργούς

4.2.5.     Επιλέγει από κατάλογο που του έχει προταθεί από τα ανώτατα δικαστικά σώματα και προτείνει τους ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς οι οποίοι θα καταλάβουν τις θέσεις των ανώτατων δικαστηρίων. Οι διορισμοί αυτοί επικυρώνονται από το νομοθετικό σώμα με αυξημένη πλειοψηφία 3/5.

4.2.6.    Έχει το δικαίωμα να διαλύσει τη βουλή προκηρύσσοντας βουλευτικές εκλογές. Η επόμενη βουλή που θα προκύψει δεν μπορεί να διαλυθεί από τον αρχηγό του κράτους.

4.2.7.     Εκδίδει ο ίδιος ή δια των υπουργών του εκτελεστικά διατάγματα προς εφαρμογή των νόμων που ψηφίζει το κοινοβούλιο.  

5.      Οι ανώτατοι δικαστικοί έχουν δια βίου θητεία υπό την ιδιότητα τους αυτή με ανώτατο ηλικιακό όριο το 70^ο έτος όπου υποχρεωτικά συνταξιοδοτούνται: Τα ανώτατα δικαστικά όργανα, προτείνουν προς τον αρχηγό του κράτους κατάλογο δικαστικών προς αναπλήρωση όσων θέσεων χρήζουν αναπλήρωσης λόγω συνταξιοδότησης. Ο αρχηγός του κράτους προτείνει και το κοινοβούλιο με ειδική πλειοψηφία 3/5 εκλέγει τους ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς. Οι ανώτατοι δικαστικοί λειτουργοί (Άρειος Πάγος, Συμβούλιο της Επικρατείας, Ελεγκτικό Συνέδριο) παραμένουν στη θέση τους έως την συνταξιοδότηση τους κατά το 70^ο έτος της ηλικίας τους. Τα ανώτατα δικαστήρια της χώρας είναι υπεύθυνα για τον έλεγχο συνταγματικότητας των νόμων του κοινοβουλίου και των εκτελεστικών διαταγμάτων της εκτελεστικής εξουσίας ενώ διαθέτουν και την εξουσία ανατροπής αποφάσεων κατωτέρων δικαστηρίων.   

6.      Οι θέσεις στον δημόσιο τομέα έως του βαθμού Γενικού Γραμματέα Υπουργείου είναι υπηρεσιακές. Δεν μεταβάλλονται μετά από οποιαδήποτε εκλογική αναμέτρηση: Η αντιμετώπιση ανώτατων κρατικών αξιωμάτων ως κομματικά λάφυρα, μόνο δεινά έχει επιφέρει ως προς τη συνέχεια του κράτους και την αποτελεσματικότητα του. Οι ανώτατες θέσεις ευθύνης εντός της κρατικής σφαίρας επιρροής (Υπουργεία, ΝΠΔΔ, Φορείς Γενικής Κυβέρνησης) πρέπει να καταλαμβάνονται από δημόσιους λειτουργούς και υπαλλήλους καριέρας με προτεραιότητα σε όσους είναι απόφοιτοι του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης. Όλοι οι διορισμοί σε ανώτατες θέσεις ευθύνης θα πρέπει να επικυρώνονται με απλή πλειοψηφία σχετικών επιτροπών της Βουλής. Μοναδική εξαίρεση στο ανωτέρω αποτελούν ζητήματα που άπτονται της εθνικής ασφάλειας όπου η εκτελεστική εξουσία διατηρεί το δικαίωμα να προτείνει αλλαγές ανώτατων υπηρεσιακών παραγόντων. Οι αλλαγές αυτές θα πρέπει και πάλι να εγκριθούν με απλή πλειοψηφία σχετικής επιτροπής της Βουλής.

7.      Αλλαγές σε θέματα δικαιοσύνης:

7.1.   Νόμος περί ευθύνης υπουργών: Ο υφιστάμενος νόμος περί ευθύνης υπουργών είναι δομημένος με τέτοιο τρόπο που είναι εξαιρετικά δύσκολο εντός των ασφυκτικών χρονικών πλαισίων που θέτει, η εκδίκαση και η απόδοση ποινής για οποιαδήποτε δυνητικά έκνομη πράξη. Σε περίπτωση όπου υπάρχει δικαστική διαδικασία εις βάρος υπουργού, προτείνεται, αφενός η αύξηση του διαστήματος παραγραφής και αφετέρου το θέμα να εξετάζεται αποκλειστικά και απευθείας σε επίπεδο Αρείου Πάγου χωρίς τη διαμεσολάβηση της βουλής. Η βουλή ασκεί νομοθετική εξουσία. Μπορεί να ασκήσει μομφή στο πρόσωπο υπηρετούντος υπουργού και να ζητήσει την απομάκρυνση του, αλλά δεν θα απαιτείται η ανάμειξη της σε δικαστικές υποθέσεις νυν ή πρώην υπουργών.

7.2.  Κατάργηση βουλευτικής ασυλίας έναντι αδικημάτων του ποινικού δικαίου: Οι βουλευτές σαφώς και διαθέτουν ασυλία έναντι των όσων αγορεύουν και καταγράφουν στο πλαίσιο άσκησης των νομοθετικών τους καθηκόντων. Αυτό δεν θα πρέπει να μεταφράζεται σε ασυλία έναντι, για παράδειγμα, μιας τροχαίας παράβασης η οποία έχει αυτόφωρο χαρακτήρα. Δεν είναι δυνατόν η ίδια η βουλή να αποφασίζει για τα μέλη που την αποτελούν την άρση ή μη της ασυλίας τους σχετικά με δικαστικές υποθέσεις τους.   

7.3.  Κατάργηση εξεταστικών και προανακριτικών επιτροπών της βουλής: Όπως ανέφερα και πιο νωρίς, η βουλή ασκεί νομοθετική εξουσία. Για δικαστικές υποθέσεις υπουργών, μελών της κυβέρνησης και της βουλής, αποφασίζει απευθείας ο Άρειος Πάγος εάν θα κινήσει περαιτέρω διαδικασίες ή θα αρχειοθετήσει την υπόθεση.

7.4.  Αλλαγή ως προς το δικαίωμα αναβολής δίκης – Οριοθέτηση χρονικών ορίων εντός των οποίων οι δικαστές οφείλουν να εκδίδουν αποφάσεις: Η αναβλητικότητα στην απονομή δικαιοσύνης έχει διαβρώσει σε ανησυχητικό βαθμό την εμπιστοσύνη των πολιτών στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης ενώ αποτελεί τροχοπέδη και για την ομαλή οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Οι διάδικοι θα πρέπει να έχουν δικαίωμα αναβολής της δίκης μόνο μια φορά για οποιονδήποτε λόγο. Και για τους δικαστές όμως θα πρέπει να υφίσταται χρονικός περιορισμός ως προς την οριστική έκδοση απόφασης. Ο χρονικός αυτός περιορισμός θα πρέπει να είναι ανάλογος του βαθμού της δίκης, του είδους του δικαζόμενου δικαίου και του μεγέθους της δικογραφίας. Σε κάθε περίπτωση όμως, θα πρέπει να υφίσταται ρητός χρονικός περιορισμός εντός του οποίου οι διάδικοι θα πρέπει να έχουν λάβει επίσημη απάντηση.

7.5.  Αλλαγή ως προς ζητήματα ελαφρυντικών και απονομής ποινών: Το νομοθετικό πλέγμα που διέπει την απονομή ποινών θα πρέπει ριζικά να αλλάξει. Όπως είναι σήμερα τα πράγματα. σκληροί ποινικοί κακοποιοί και κατ’ επανάληψη παραβατικοί, άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν καμιά πρόθεση σωφρονισμού και επανένταξης στην κοινωνία, αφήνονται ελεύθεροι με ευνοϊκούς όρους να επαναλάβουν τις πράξεις τους. Θα πρέπει, για όλες τις ποινές να ισχύει το σύστημα των «τριών ευκαιριών» (γνωστό ως strike through στο αγγλοσαξονικό σύστημα). Ο παραβάτης δηλαδή, πλην εξαιρετικά σοβαρών αδικημάτων όπως ανθρωποκτονία, έχει στη διάθεση του δύο ευκαιρίες σωφρονισμού. Την τρίτη φορά που θα πιαστεί είτε για το ίδιο είτε για άλλο αδίκημα, δέχεται την μέγιστη των ποινών που του αναλογεί χωρίς κανένα ελαφρυντικό. Η δε εκτέλεση των ποινών σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πραγματική, χωρίς συγχωνεύσεις, εκτέλεση ποινής κατά τα 2/5, μείωση της ποινής λόγω σπουδών ή εργασίας στη φυλακή και άλλα τέτοια φαιδρά. Αν έχεις επαναλάβει τρεις φορές το ίδιο ή άλλο αδίκημα, ο σωφρονισμός και η επανένταξη στην κοινωνία δεν είναι προτεραιότητα σου όποτε καλύτερα να μείνεις στη φυλακή προς προστασία των υπολοίπων.

   

Αυτές πιστεύω ότι είναι μερικές προτάσεις οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν στην ανάταξη και την μεταρρύθμιση του συστήματος εξουσίας του κράτους μας. Είναι μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα βοηθούσαν στον περιορισμό του κόμματος από το κράτος, θα βοηθούσαν στη συνέχεια της κρατικής λειτουργίας, θα βοηθούσαν στην απονομή δικαιοσύνης και στην ανάπτυξη του περί δικαίου αισθήματος των πολιτών και θα περιόριζαν την διαφθορά. Φυσικά και δεν υφίστανται τέλειες λύσεις, ούτε τέλεια πολιτεύματα. Θυμίζω ότι η δημοκρατία είναι το πιο δύσκολο από τα πολιτεύματα ως προς την ενάρετη λειτουργία του και απαιτεί, πρώτα και πάνω από όλα, ενάρετους, πεπαιδευμένους και σκεπτόμενους πολίτες για να περιφρουρούν την ορθή λειτουργία της. Προσωπικά δεν είμαι αισιόδοξος ότι ένα πρόγραμμα θέσεων όπως το παραπάνω θα εφαρμοζόταν ποτέ στη χώρα μας. Η ιστορική μας πορεία από το 1821 και μετά δεν μου επιτρέπει να έχω τέτοια αισιοδοξία. Μακάρι να κάνω λάθος και να διαψευσθώ ευχάριστα, επιτρέψτε μου όμως να εξακολουθώ να εμμένω στο συμπέρασμα του προηγούμενου κειμένου μου ότι, πολύ δύσκολα θα αλλάξει η βαθιά ριζωμένη νοοτροπία της ελληνικής κοινωνίας ως προς το τι είναι το κράτος και πως συνδιαλέγεται μαζί του.

---

[1] Η έννοια του διαχωρισμού των εξουσιών δεν είναι κάτι το νεωτερικό. Διατυπώθηκε με διάφορες μορφές ήδη από την εποχή του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα. Ο Πολύβιος στις Ιστορίες του διατυπώνει διάφορα συστήματα ελέγχου και ισορροπίας ανάμεσα στις τρεις εξουσίες. Αργότερα κατά τον Μεσαίωνα, η Βενετική εκδοχή της δημοκρατίας (Venetian Republic) στηρίζεται σε ένα εξαιρετικά πολύπλοκο σύστημα ελέγχου και ισορροπίας ανάμεσα στη νομοθετική ισχύ της εμπορικής αριστοκρατίας και την εκτελεστική εξουσία του Δόγη. Κατά τον 17^ο αιώνα, ο Άγγλος John Locke, μέσα από τη διαχρονική μελέτη του αγγλικού συντάγματος διαπιστώνει τα μεγάλα πλεονεκτήματα που έχει ο διαχωρισμός και η κατάτμηση της εξουσίας ανάμεσα στον βασιλιά (εκτελεστική εξουσία) και την άνω και κάτω βουλή (house of Lords, House of Commons, νομοθετική εξουσία). Την εποχή του Διαφωτισμού είναι ο Γάλλος διαφωτιστής Montesquieu αυτός ο οποίος με σαφήνεια επαναδιατυπώνει την ιδέα τριών διακριτών εξουσιών (εκτελεστική, νομοθετική, δικαστική) και την ανάγκη, αφενός του διαχωρισμού τους και αφετέρου της αλληλεξάρτησης μεταξύ τους μέσω ενός συστήματος αντιρρόπησης ισχύος και ελέγχων. Θεωρείται ότι το έργο του έχει επηρεάσει την σύνταξη του Αμερικανικού και Γαλλικού συντάγματος την εποχή των μεγάλων επαναστάσεων.

[2] Ας μην ξεχνάμε ότι τόσο ο Αδόλφος Χίτλερ όσο και ο Μπενίτο Μουσσολίνι εξελέγησαν στο πλαίσιο δημοκρατικών διαδικασιών και κατόπιν φρόντισαν να αλώσουν τις ευάλωτες δημοκρατίες τους εκ των έσω.

Σιδηροδρομικοί Μύθοι και Αλήθειες - Μερικά Δύσκολα Ερωτήματα

 Κοντεύουν δύο χρόνια από το τραγικό σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών και πηγαίνοντας αντίθετα στο πνεύμα των ημερών, αποφάσισα να εκφράσω τη δυσαρέσκεια μου για τα τεκταινόμενα σκεπτόμενος. Είχα γράψει άλλο ένα επετειακό κείμενο πέρυσι τέτοια εποχή (βλέπε: Ανατομία ενός Εγκλήματος) και ήθελα να δω αν κάτι, έστω και λίγο έχει αλλάξει σε σχέση με τα τότε γραφόμενα μου. Έγραφα λοιπόν τότε στα σχόλια σε απάντηση αναγνώστη μου: «…δυστυχώς, αν διαβάσεις ξένους συγγραφείς και διπλωμάτες του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα θα δεις ότι ορισμένες παθογένειες και καταστάσεις επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά. Η ορθολογική θεώρηση επίλυσης ενός ζητήματος προβλέπει ότι, αφενός μαθαίνει μια κοινωνία από τα λάθη της και αφετέρου, ότι ζητάει από τους ειδικούς - άριστους να την οδηγήσουν προς ένα ενάρετο αποτέλεσμα. Εμείς δεν πράττουμε ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Αρεσκόμαστε να αναζητούμε ηγέτες - σωτήρες οι οποίοι με έναν μαγικό τρόπο θα μας σύρουν προς το καλό, πλην όμως συλλογικά, αρνούμαστε να δούμε πέρα από τον στενό μικρόκοσμο μας. Η ωριμότητα μιας κοινωνίας εξαρτάται από τον βαθμό που αυτή αναζητεί, στο μέτρο του δυνατού, το βέλτιστο αποτέλεσμα για το σύνολο παραμερίζοντας όπου χρειάζεται το ατομικό συμφέρον. Η ελληνική κοινωνία, σε καμιά περίπτωση δεν χαρακτηρίζεται από τέτοια ωριμότητα αλλά αντίθετα, επικρατεί ο ατομικισμός. Όλοι είναι "ειδικοί" στα πάντα, "ξέρουν" από όλα και δεν χρειάζονται οδηγίες, κανόνες ή καθοδήγηση. Το "έχει ο Θεός" (πάμε και όπου βγει) ως προσέγγιση επίλυσης προβλημάτων πολύ συχνά οδηγεί στο "βοήθα Παναγιά"».

 

Τις τελευταίες εβδομάδες, αναλωνόμαστε συνεχώς σε ανούσια και δευτερεύοντα ερωτήματα, αν υπήρχε ή δεν υπήρχε λαθραίο φορτίο επί της εμπορικής αμαξοστοιχίας ή αν υπήρξε ή δεν υπήρξε σκόπιμη αλλοίωση του τόπου του δυστυχήματος, αν ο ανακριτής απομακρύνθηκε σκοπίμως ή όχι από την υπόθεση και γενικότερα μυριάδες άλλα «αν». Συντηρείται, δυστυχώς τείνω να πιστέψω σκοπίμως, μια τεχνητή οχλαγωγία, πολύ βολική για όσους έχουν πραγματικές ευθύνες πίσω από την οποία κρύβονται τελικά τα πραγματικά ερωτήματα. Μήπως τελικά όσοι συμμετέχουν, ηθελημένα ή άθελα τους, σε αυτή την ταυτόχρονη διακίνηση θεωρείων συνομωσίας και οχλαγωγίας, ρίχνουν νερό στο μύλο όσων θέλουν να κρυφτούν και να θάψουν την όποια αλήθεια; Ας δούμε λοιπόν μερικά δύσκολα ερωτήματα σχετικά με το τότε δυστύχημα τα οποία αγγίζουν διαχρονικά παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας.

1. Πόσα χρόνια και πόσες κυβερνήσεις απαιτούνται για να ολοκληρωθούν έργα τηλεδιοίκησης και βασικής ασφάλειας για τις σιδηροδρομικές γραμμές; Αν πράγματι τα βλέμματα και η προσοχή όλων μας στραφεί σε αυτό το θεμελιώδες ερώτημα, θα δούμε ότι διαχρονικά όλες οι κυβερνήσεις και όλοι οι πολιτικοί προϊστάμενοι φέρουν ευθύνες για την τραγική κατάσταση των σιδηροδρομικών υποδομών στη χώρα μας. Επειδή όμως η ευθύνη είναι διακομματική, πίσω από τη φασαρία ορισμένων «φωνασκούντων» πολιτευτών μας, κουκουλώνεται το πρόβλημα και βολεύονται όλοι. Πράγματι, στο όνομα των σιδηροδρομικών μεταφορών έχει, από την εποχή του Τρικούπη, ξοδευτεί στη χώρα μας ο θησαυρός του βασιλιά Μίδα με πενιχρότατα αποτελέσματα. Δουλειά του υπουργού δεν είναι να είναι κάθε ημέρα στο εργοτάξιο να μετράει τις βίδες και τα μπουλόνια αν έχουν απογραφεί σωστά. Δουλεία του όμως είναι να διορίζει τους πιο άξιους στις διοικήσεις των οργανισμών και να συμβουλεύεται τους πιο άριστους με γνώμονα το κοινό καλό. Δουλεία του είναι να ασκεί πραγματικό έλεγχο στο γιατί μια σύμβαση οδεύει από παράταση σε παράταση και από κατάτμηση σε κατάτμηση. Αλλά όταν περιβάλλεσαι από άσχετους αυλοκόλακες ως συμβούλους τότε φυσικά και δεν μπορείς να έχεις καθαρή εικόνα για το υπουργείο ευθύνης σου. Όταν ένας πολιτικός προϊστάμενος αντιμετωπίζει τα προβλήματα ως «η στραβή στην βάρδια μου», δηλαδή «να περάσουμε καλά στο υπουργείο, περιφέρεια, δήμο, κλπ., ποιος ασχολείται τώρα με πραγματικά προβλήματα και έργο αυτά έχουν φασαρία και δε φέρνουν ψήφους ή λεφτά, αλλά να μη μας τύχει και κάποιο κακό και τρέχουμε», τότε δεν μπορούμε να περιμένουμε προκοπή, όχι στους σιδηροδρόμους, αλλά σε οποιονδήποτε τομέα της καθημερινότητας μας.  
2. Πόσες κυβερνήσεις, για πόσα χρόνια, με ποια κριτήρια και πόσους συμπολίτες τοποθετήσαν διαχρονικά στους οργανισμούς σιδηροδρομικών μεταφορών; Κρυφά ή φανερά, όλοι σε συζητήσεις που έχουμε κάνει αναρωτιόμαστε «ποιανού το βύσμα ήταν ο σταθμάρχης και τον έβαλαν εκεί που τον έβαλαν». Ναι, αλλά αν το ψάξουμε αυτό θα βγουν άβολες αλήθειες για πάρα πολλούς πολιτευτές μας αλλά και ψηφοφόρους. Από τη μεταπολίτευση και μετά, ο τότε Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ) φορτώθηκε με τεράστιο αριθμό υπεράριθμων και άνευ των απαιτούμενων προσόντων εργαζομένων, συχνά με το παράδοξο να υπάρχει υπερπληθώρα εργαζομένων σε «εύκολες» ειδικότητες και λειψανδρία εκεί όπου πραγματικά έπρεπε να βγει κρίσιμη και δύσκολη δουλεία. Αν κάποιος πολιτευτής κάνει «βολέματα» αυτό γίνεται γιατί κάποιοι άλλοι του τα ζήτησαν. Και είναι κρίμα να στεκόμαστε μόνο στον σταθμάρχη. Τόσες και τόσες διοικήσεις πέρασαν από τον ΟΣΕ και εκ του αποτελέσματος κρίνοντας, άφησαν πίσω τους συντρίμμια. Και αυτοί από κάποιους τοποθετήθηκαν εκεί όπου τοποθετήθηκαν, διαχρονικά και από όλες τις κυβερνήσεις όλων των αποχρώσεων. Αλλά να μην ξεχνάμε ότι διαχρονικά όλοι αυτοί οι πολιτευτές από κάποιους ψηφίστηκαν και αυτοί που τους ψήφισαν, όχι όλοι αλλά αρκετοί, άπλωσαν το χέρι κάποια στιγμή της ζωής τους και ζήτησαν κάποια «εξυπηρέτηση» μεγάλη ή μικρή. Δεν ζω σε κάποιο ροζ σύννεφο, διαφθορά και διαπλοκή υπάρχει λίγο ως πολύ σε όλα τα κράτη του κόσμου, αλλά το κριτήριο ενάρετης λειτουργίας μιας κοινωνίας είναι ακριβώς αυτό: σε τι ύψος κυμαίνεται αυτό το ποσοστό διαφθοράς εντός του κρατικού μηχανισμού και της κοινωνίας γενικότερα. Με άλλα λόγια, έχουμε τους πολιτικούς και το πολιτικό σύστημα που μας αξίζει. Εμείς τους ψηφίζουμε και αυτοί κάνουν αυτά που τους ζητάμε. Όταν ο πολιτικός παράγοντας διορίζει τον άσχετο σε θέση ευθύνης επειδή κάποιος του το ζήτησε σαν χάρη, ε δε μπορούμε να έχουμε απαιτήσεις μετά να νοιαστεί για τη διοίκηση του ΟΣΕ ή για τη σύμβαση 717. Θα κοιτάξει και αυτός τα δικά του συμφέροντα σε βάρος του συνόλου.  
3. Γιατί αλλοιώθηκε ο τόπος του δυστυχήματος; Σίγουρα θα είχαν κάτι να κρύψουν. Πράγματι, ο τρόπος με τον οποίο οι αρμόδιες αρχές μεταχειρίστηκαν τον τόπο του δυστυχήματος παραπέμπει σε εκούσια ή ακούσια αλλοίωση. Ο βασικότερος, κατά τη γνώμη μου, λόγος για τον οποίο συνέβη αυτό αποτελεί και έναν από τους λόγους για τον οποίο εξ’ αρχής έγινε το ατύχημα. Η απουσία καταγεγραμμένων οδηγιών και διαδικασιών, αυτό που στο εξωτερικό ονομάζουν Regulations & Guidelines, οδήγησε, εκτός από την πραγματοποίηση του τραγικού δυστυχήματος και στην αλλοίωση του χώρου τέλεσης του μετά.  Σε μια χώρα όπου η φράση «καταγεγραμμένες οδηγίες και διαδικασίες» προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις είτε σε όποιους καλούνται να τις συντάξουν είτε σε αυτούς που καλούνται να τις εφαρμόσουν, μην ψάχνουμε για θεωρίες συνωμοσίας για το τι έγινε τις κρίσιμες εκείνες ημέρες μετά το ατύχημα. Η έλλειψη οδηγιών οδηγεί σε ασάφεια, η ασάφεια σε αναρμοδιότητα, η αναρμοδιότητα σε ευθυνοφοβία και η ευθυνοφοβία σε δυστυχήματα. Τα ίδια ακριβώς έγιναν και με το τραγικό δυστύχημα του ψυχαγωγικού πάρκου στο Πευκοχώρι Χαλκιδικής. Ποιος εξέτασε πραγματικά το ελαττωματικό παιχνίδι; Κανείς δεν ξέρει, γιατί ο νομοθέτης είναι σκοπίμως ασαφής. Το Υπουργείο Ανάπτυξης νίπτει τας χείρας του και λέει ότι την ευθύνη την έχει η τοπική αυτοδιοίκηση. Η δήμαρχος δεν φταίει, είχε μεταβιβάσει την ευθύνη στην αντιδήμαρχο. Η αντιδήμαρχος δεν φταίει, ποτέ δεν αποδέχτηκε την μεταβίβαση, είναι ευθύνη της τεχνικής υπηρεσίας του δήμου. Ο προϊστάμενος της τεχνικής υπηρεσίας του δήμου δεν φταίει, που να προλάβει ο άνθρωπος, δεν γνωρίζει απέξω όλες τις υποθέσεις, την είχε αναθέσει σε υφιστάμενο του. Ο υφιστάμενος του δεν φταίει, ο ιδιώτης μηχανικός που είχε ελέγξει το παιχνίδι το είχε βρει εντάξει. Ε, να, σημειώθηκε μια μικρή καθυστέρηση μερικών μηνών στην προσκόμιση των απαραίτητων εγγράφων, ένας άνθρωπος είναι για όλο το πρώτο πόδι της Χαλκιδικής. Αντιλαμβανόμαστε όλοι νομίζω εύκολα που οδηγεί αυτή η δημιουργική ασάφεια και η σκόπιμη απουσία κανόνων και οδηγιών. Το πιθανότερο επομένως σενάριο του τι έγινε εκείνο το διάστημα στα Τέμπη έχει περίπου, ως εξής: «Εκλογές έχουμε, βάλτε τις μπουλντόζες μέσα να μη φαίνονται συνέχεια  οι διαλυμένες λαμαρίνες στις τηλεοράσεις.» Έγινε δηλαδή προσπάθεια να απαλυνθεί προσωρινά και βραχυπρόθεσμα η τότε εικόνα χωρίς φυσικά να αντιλαμβάνονται όσοι το αποφάσισαν αυτό ότι προσέφεραν τις χειρότερες δυνατές υπηρεσίες στην κοινωνία. Από εκείνο το σημείο, όπως άλλωστε είχε συμβεί και με την περίπτωση της δολοφονίας του JFK, ξεπήδησαν όλες οι θεωρίες συνομωσίας.

 

Η συντριπτική πλειοψηφία  των δυστυχημάτων συμβαίνουν μέσα από έναν συνδυασμό πολλών μεταβλητών. Κάποιοι από αυτούς τους παράγοντες είναι εξωγενής όπως για παράδειγμα το τεράστιο παγόβουνο που βρέθηκε στην πορεία του Τιτανικού, νοτιότερα από ότι συνήθως παρατηρούνταν τα παγόβουνα. Για αυτούς τους παράγοντες το μόνο το οποίο μπορεί να κάνει ο άνθρωπος είναι να αναπτύξει τα τεχνολογικά ή άλλα μέσα τα οποία θα του επιτρέψουν να ελέγξει καλύτερα ή να εξαλείψει τις πιθανότητες εξωγενείς παράγοντες να δημιουργήσουν ένα δυστύχημα[1]. Η πλειοψηφία των παραγόντων όμως είναι ενδογενείς, δηλαδή είναι παράγοντες ενός δυστυχήματος οι οποίοι δημιουργήθηκαν από πράξεις ή παραλείψεις των εμπλεκομένων, όπως για παράδειγμα η επιλογή φθηνότερου χυτοσιδήρου για την παρασκευή των μεταλλικών καρφιών που χρησιμοποιήθηκαν για την συνένωση των μεταλλικών ελασμάτων του Τιτανικού[2].

 

Κλείνοντας, θα ήθελα να παραθέσω ένα άλλο παράδειγμα: Η Ιαπωνία, έως το 1853 ήταν μια κλειστή, μεσαιωνική χώρα η οποία υπέστη τεράστιο σοκ όταν το έτος εκείνο, στολίσκος από πολεμικά πλοία του αμερικανικού ναυτικού υποχρέωσε ταπεινωτικά τον αυτοκράτορα στο άνοιγμα της χώρας του και στην παραχώρηση προνομίων στις ΗΠΑ. Το σοκ αυτό, ώθησε την ιαπωνική ελίτ στο συμπέρασμα ότι, ή εκσυγχρονίζεται η χώρα τους ή καθίσταται έρμαιο των τεχνολογικά προηγμένων χωρών της Δύσης. Το 1872, ξεκίνησε η εγκατάσταση σιδηροδρόμων στην Ιαπωνία, σε χρονικό δηλαδή διάστημα παραπλήσιο με τις προσπάθειες του Τρικούπη στην Ελλάδα. Η Ιαπωνία, όπως και η Ελλάδα, είναι μια χώρα με ορεινό ανάγλυφο, σεισμογενής και με πλειάδα νησιωτικών συμπλεγμάτων. Ξεκινήσαμε δηλαδή την ανάπτυξη του σιδηροδρόμου περίπου το ίδιο χρονικό διάστημα υπό τους ίδιους γεωγραφικούς περιορισμούς και υπό την κηδεμονία ξένων δυνάμεων. Σήμερα, η Ιαπωνία διαθέτει από τις πιο εκτεταμένες καλύψεις σιδηροδρομικού δικτύου στον κόσμο, ενώ τεχνολογικά τα τρένα της διαθέτουν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας. Κατά τον καταστροφικό σεισμό εντάσεως εννέα στην κλίμακα Ρίχτερ του 2011[3], το σύστημα των τραίνων της χώρας ακινητοποιήθηκε αυτόματα αφού ειδικοί αισθητήρες διέγνωσαν τα σεισμικά κύματα. Οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι το 2011 αλλά και σήμερα που μιλάμε, δεν διαθέτουν βασικά συστήματα τηλεδίοικησης και τηλεμετρίας ενώ οι μηχανοδηγοί συνομιλούν συχνά με τα κινητά τους. Οι σιδηρόδρομοι στην Ελλάδα αντιμετωπίζονται όπως αντιμετωπίζονται όλες οι άλλες παράμετροι της καθημερινότητας μας: δουλείες του ποδαριού, απουσία αξιολόγησης, απουσία πραγματικής γνώσης και εξειδίκευσης, απουσία καταγεγραμμένων οδηγιών και διαδικασιών, «ξέρω εγώ από αυτά, οι οδηγίες είναι για τους κουτόφραγκους», «ήρθαν τώρα τα πτυχία να μας πουν τι θα κάνουμε», «ωχ αδερφέ», «πάμε και όπου βγει», παραγκωνισμός όσων προσπαθούν να δουλέψουν ορθολογικά ως ενοχλητικών. Σε κάποιες εργασίες αυτό δεν προκαλεί παρά μόνο ταλαιπωρία και χάσιμο χρόνου. Σε κάποιες άλλες όμως αποβαίνει μοιραίο. Επειδή δυστυχώς αυτή η χώρα θα αλλάξει μόνο όταν ο ήλιος ανατείλει από τη δύση, οι επιλογές που έχει ο πολίτης είναι οι εξής: α) ή εγκλιματίζεται με τα «συνήθεια» του τόπου μας και βουτάει και αυτός σε αυτή τη θολούρα της μετριότητας ή β) αποδέχεται την κατάσταση και προσπαθεί να φυλαχτεί καθημερινά από τις «στραβές» ή γ) μεταναστεύει σε άλλους τόπους όπου τα πράγματα είναι κάπως πιο οργανωμένα και μπορεί ο πολίτης να κάνει μερικούς υπολογισμούς για το μέλλον του κάπως πιο ασφαλώς.  

---

[1] Ως αποτέλεσμα της βύθισης του Τιτανικού υπήρξε η ανάπτυξη πολυεθνικής ναυτικής και αργότερα αεροπορικής δύναμης στην περιοχή Grand Banks του Ατλαντικού η οποία προειδοποίει τα διερχόμενα πλοία για τον κίνδυνο παγόβουνων. Πρόκειται για το International Ice Patrol με έτος ίδρυσης το 1914. Στην πολυεθνική αυτή δύναμη συμμετέχουν με υλικά ή άυλα μέσα δεκατρείς χώρες.  

[2] Για λόγους οικονομίας, τα μεταλλικά καρφιά που χρησιμοποιήθηκαν για την συνένωση των ατσάλινων ελασμάτων του Τιτανικού δεν ήταν ατσάλινα (στις αρχές του 20^ου αιώνα η χρήση ατσάλινων καρφιών στην ναυπηγική βιομηχανία ήταν ακόμα σε πιλοτικό στάδιο αφού η χρήση τους ήταν αρκετά πιο δύσκολη, απαιτούσε θέρμανση σε μεγαλύτερες θερμοκρασίες και χρήση υδροπνευματικών σφυριών, εργαλείων τα οποία ήταν επίσης σε πιλοτικό στάδιο εκείνη την εποχή. Χρησιμοποιήθηκαν αντίθετα καρφιά από χυτοσίδηρο, αντί όμως να επιλεγεί χυτοσίδηρος με προσμίξεις κάτω του 10%, εν τέλει για λόγους οικονομίας επελέγη ποιότητα σιδήρου με μεγαλύτερες ατέλειες και προσμίξεις. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό ως προς την κόπωση και αντοχή των συνδέσμων.

[3] Για να αντιληφθούμε το μέγεθος, στατιστικά η πιθανότητα ενός σεισμού εντάσεως εννέα στην κλίμακα Ρίχτερ είναι ένας ανά χιλιετία

Ανατομία ενός Εγκλήματος

Έχει περάσει ένας χρόνος από το τραγικό σιδηροδρομικό δυστύχημα στην κοιλάδα των Τεμπών. Ένας χρόνος εντός του οποίου ελάχιστα άλλαξαν σε σχέση με τις παραμέτρους οι οποίες οδήγησαν σε αυτή την άδικη εκατόμβη νεκρών. Όπως όλα τα δυστυχήματα αυτού του μεγέθους, είναι σπανιότατες οι περιπτώσεις όπου μόνο ένας παράγοντας έχει αιτιώδη σχέση ως προς την συντέλεση του. Ένα χρόνο λοιπόν μετά, θα επιχειρήσω, με την όποια νηφαλιότητα μπορεί να επιτρέψει αυτή η απόσταση από το συμβάν, μια ανάλυση του γεγονότος. Όπως και σε γεγονότα διεθνών σχέσεων τα οποία αρέσκομαι να αναλύω, έτσι και εδώ θα χρησιμοποιήσω την ίδια μεθοδολογία, δηλαδή, θα αναλύσω το συμβάν μέσα από το πρίσμα του ανθρώπινου παράγοντα, το πρίσμα των οργανισμών που εμπλέκονται και το πρίσμα των πολιτειακών και κοινωνικοπολιτικών θεσμών της χώρας μας. 

 

Ξεκινώντας λοιπόν την αφήγηση μας από το ατομικό επίπεδο είναι πλέον λίγο ως πολύ σαφές ότι εκείνο το μοιραίο βράδι της 28^ης Φεβρουαρίου του 2023 έγιναν ή είχαν προηγηθεί, σωρεία αλυσιδωτών ανθρώπινων λαθών. Θα πρέπει να τονισθεί ότι δεν ήταν μόνο ένα το κρίσιμο σφάλμα όπως παραπλανητικά θέλησαν και θέλουν ορισμένοι να πιστέψουμε, αλλά μια αλυσίδα η οποία οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα. Καταρχήν έχουμε έναν υπάλληλο ο οποίος εκτελεί χρέη σταθμάρχη εκείνο το βράδι. Είναι ένας άνθρωπος μέσης ηλικίας περιορισμένων ακαδημαϊκών προσόντων ο οποίος, έχοντας αρχικά προσληφθεί στον ΟΣΕ με ασαφή ή ανύπαρκτα κριτήρια επιλογής, εν συνεχεία αποκόπηκε από το σιδηροδρομικό αντικείμενο για κάποια χρόνια για να επανέλθει μετά κατόπιν αιτήματος του. Το αίτημα του έγινε δεκτό λόγω λειψανδρίας στο ευρύτερο περιβάλλον του ΟΣΕ και έτσι, παρά το γεγονός ότι δεν πληρούσε τα κριτήρια για εκπαίδευση και πλήρωση θέσης σταθμάρχη, επιλέγει για να κάνει αυτή την εργασία. Παρά το γεγονός ότι κατά την πρακτική του εκπαίδευση η εικόνα η οποία δημιουργήθηκε για την ποιότητα της εργασίας του δεν ήταν η καλύτερη δυνατή, εν τούτοις τοποθετήθηκε σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό, αυτόν της Λάρισας, ο οποίος θεωρείται απαιτητικός και χρειάζεται αντίστοιχη εμπειρία από τους σταθμάρχες που υπηρετούν.

 

Της ημέρας όπου έγινε το δυστύχημα είχε προηγηθεί το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας και ο εν λόγω υπάλληλος, ως νεότερος της «επετηρίδας», κλήθηκε να υπηρετήσει τις βραδινές βάρδιες, μάλλον προκειμένου οι αρχαιότεροι τι τάξει σταθμάρχες να λάβουν ρεπό ή ευκολότερες βάρδιες. Την ημέρα του ατυχήματος ο συγκεκριμένος υπάλληλος υπηρετούσε για πέμπτη συνεχόμενη βραδινή βάρδια. Την ώρα άφιξης της αμαξοστοιχίας στον σταθμό της Λάρισας, ο άμεσος προϊστάμενος του απουσίαζε αδικαιολογήτως από την θέση εργασίας του, αφήνοντας τον εν λόγω άπειρο και χαμηλής εμπιστοσύνης υπάλληλο, μόνο του για τον χειρισμό των αμαξοστοιχιών. Μάλιστα αργότερα, ο εν λόγω προϊστάμενος, αντιλαμβανόμενος το βάρος των ευθυνών του προσπάθησε να εξαφανιστεί από το προσκήνιο αναζητώντας δολίως αναρρωτική άδεια από το Νοσοκομείο Βόλου. Η αμαξοστοιχία των Αθηνών είχε καθυστερήσει στην διαδρομή λόγω τεχνικών ζητημάτων στην γραμμή ανόδου. Της άφιξης της είχε προηγηθεί τοπική αμαξοστοιχία για την διευθέτηση της οποίας είχε γίνει χειροκίνητη αλλαγή γραμμής. Ο εν λόγω υπάλληλος αμέλησε να επαναφέρει την κεντρική γραμμή ανόδου στην ορθή της διάταξη προκειμένου η αμαξοστοιχία των Αθηνών να την χρησιμοποιήσει. Ο μηχανοδηγός της αμαξοστοιχίας, είχε ήδη καθυστερήσει σημαντικά στο δρομολόγιο του και, αισθανόμενος πιθανώς χρονικά πιεσμένος, δεν τήρησε την προβλεπόμενη διαδικασία επαλήθευσης της γραμμής κίνησης του τρένου κατά την αναχώρηση. Να σημειωθεί εδώ ότι σε αρκετά θανατηφόρα αεροπορικά δυστυχήματα του παρελθόντος, ένας επαναλαμβανόμενος παράγοντας ο οποίος ανέκυπτε ήταν η παράληψη διαδικασιών ασφαλείας όταν οι πιλότοι αισθάνονταν πιεσμένοι χρονικά. Το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε με την εφαρμογή ηλεκτρονικής λίστας ελέγχου (check – list) εντός του μηχανογραφικού συστήματος του αεροσκάφους, οπού πρέπει οπωσδήποτε να επικυρωθούν ορισμένα βήματα πριν το ίδιο το αεροσκάφος επιτρέψει την μετάβαση σε επόμενα. Επίσης, είναι πάγιος κανόνας, όταν ο ένας πιλότος κάνει κάποιο βήμα, ο άλλος πιλότος να επαληθεύει φωναχτά ότι το βήμα αυτό έχει γίνει με ασφάλεια (cross – checking). Στο συγκεκριμένο σιδηροδρομικό δυστύχημα και ο μηχανοδηγός της αμαξοστοιχίας ήταν μόνος του και ο σταθμάρχης το ίδιο. Οι προβλεπόμενοι έλεγχοι ασφαλείας του Κανονισμού Κίνησης δεν τηρήθηκαν από αμφότερες τις πλευρές, μηχανογραφικό δίχτυ ασφαλείας δεν υπήρχε, δεύτερος ανθρώπινος παράγοντας επαλήθευσης από όλες τις πλευρές δεν υπήρχε οπότε είχαμε ένα κρίσιμο (critical) σύστημα ασφάλειας το οποίο δεν είχε πραγματικές δικλείδες ασφαλείας (redundancy).

 

Περνώντας τώρα σε επίπεδο οργανισμών, είναι φανερό ότι οι σιδηροδρομικές μεταφορές στην Ελλάδα αποτελούσαν και αποτελούν, διαχρονικά, τον φτωχό συγγενή και αντιμετωπίζονται αναλόγως. Υπάρχει, στο ευρύτερο περιβάλλον του ΟΣΕ, ελλειμματική και αναξιοκρατική διοίκηση όπου όλες οι ανώτερες θέσεις ευθύνης αντιμετωπίζονται ως κομματικό λάφυρο ανταμοιβής αποτυχημένων πολιτευτών ή λοιπών εξυπηρετήσεων. Υπάρχει αδιαφάνεια, ασάφεια και αλληλεπικαλυπτόμενες αρμοδιότητες, απουσία αξιολόγησης, κινήτρων και επιπτώσεων του προσωπικού και συχνά επιβλαβείς εξωθεσμικές παρεμβάσεις. Αυτά τα φαινόμενα οδήγησαν σε μη ορθολογική χρήση του προσωπικού, σε ανυπαρξία διαύλων επικοινωνίας με αυτό (υπήρχαν μηχανοδηγοί, συνδικαλιστές και μη οι οποίοι και γραπτά προειδοποιούσαν για κραυγαλέες ελλείψεις), σε σπατάλες και ανορθολογική κατανομή πόρων και εν τέλει σε τραγική τεχνολογική υστέρηση του σιδηροδρομικού δικτύου. Οι περισσότεροι από εμάς στεκόμαστε στην περιβόητη σύμβαση «717» περί εγκατάστασης συστημάτων τηλεμετρίας, τηλεδιοίκησης και αυτοματισμών ασφαλείας και στη μη έγκαιρη υλοποίηση αυτής. Πράγματι, η αμαρτωλή αυτή σύμβαση είναι μια μόνο από τις μυριάδες αυτού του τύπου δημοσίων συμβάσεων η οποία ταλαιπωρείται από φωτογραφικές προσκλήσεις, προσυνεννοημένους αναδόχους, μη ρεαλιστικές εκπτώσεις τελικού αναδόχου, εξ’ επίτηδες καθυστερήσεις υλοποίησης, κατατμήσεις του έργου και μη υλοποίηση αυτού σύμφωνα με τις αρχικές προδιαγραφές (μετρό Θεσσαλονίκης κανείς;). Αυτό όμως το οποίο δεν λέει κανείς είναι ότι το περιεχόμενο της σύμβασης «717» είναι ήδη, κατά δεκαετίες, τεχνολογικά ξεπερασμένο από τις εξελίξεις. Παλεύουμε να εγκαταστήσουμε συστήματα τηλεμετρίας, τηλεδιοίκησης και ασφαλείας στο τμήμα Προμαχώνας – Θεσσαλονίκη – Αθήνα, δηλαδή σε μέρος μόνο του σιδηροδρομικού δικτύου, τα οποία, όταν και αν ολοκληρωθούν, θα φέρουν το δίκτυο τεχνολογικά περίπου στα τέλη της δεκαετίας του 90. Ζητήματα τα οποία είναι τεχνολογικά λυμένα σε ανεπτυγμένα σιδηροδρομικά κράτη της Ευρώπης και της Ασίας ήδη από την δεκαετία του 70, ζητήματα τα οποία έχουν αντιμετωπιστεί σε σιδηροδρομικά δίκτυα απείρως πιο πολύπλοκα από το δικό μας, ερχόμαστε εμείς στην Ελλάδα, εν έτη 2024 να συζητάμε για την κάποια στιγμή υλοποίηση τους. Και όχι κύριε Καραμανλή, τα αυτοματοποιημένα συστήματα ασφαλείας δεν τα χειρίζονται άνθρωποι. Είναι αυτοματοποιημένα ακριβώς για να προστατεύουν από περιπτώσεις ανθρώπινου λάθους.

    

Το ασφαλέστερο και αποδοτικότερο μέσο μαζικών μεταφορών επί ξηράς, το μέσο το οποίο εν πολλοίς εκκίνησε την Βιομηχανική Επανάσταση στην Ευρώπη, στην Ελλάδα απαξιώθηκε και ποτέ δεν αγκαλιάστηκε από την κοινωνία και την Ελληνική Πολιτεία. Η ελληνική κοινωνία ποτέ δεν το αποδέχθηκε όντας δέσμια του εναγκαλισμού της με την μικροϊδιοκτήσια. Το ταξί έναντι του λεωφορείου, το φορτηγό και το λεωφορείο έναντι του σιδηροδρόμου, το όχημα έναντι των μέσων μαζικής μεταφοράς. Ο Έλληνας μόνο από ανάγκη θα χρησιμοποιήσει τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Αν μπορούσε, δεν θα ξεκολλούσε από το κάθισμα του Ι.Χ. αυτοκινήτου του το οποίο αποτελεί ακόμα για εκείνον σύμβολο κοινωνικής και οικονομικής ανέλιξης. Με τα μέσα μαζικής μεταφοράς δεν υπάρχει ο έλεγχος, πρέπει να συμπλεύσεις μαζί με τους υπόλοιπους επιβάτες, ενώ με το όχημα είσαι το απόλυτο αφεντικό. Και η Ελλάδα, ως γνωστόν αποτελείται από δέκα εκατομμύρια αφεντικά. Όλοι ξέρουν καλύτερα και όλων το συμφέρον είναι ανώτερο από του διπλανού του. Η Ελληνική Πολιτεία δεν θα μπορούσε φυσικά να πράξει διαφορετικά. Ο σιδηρόδρομος εξ’ αρχής αναπτύχθηκε για να υπηρετήσει την μαζική βιομηχανία η οποία στην Ελλάδα ουδέποτε ευδοκίμησε, εκτός όλων των άλλων και γιατί ο Έλληνας εργαζόμενος δεν δέχεται να είναι υπάλληλος αλλά θέλει να είναι μόνο αφεντικό. Οι Έλληνες πολιτικοί, πλην του Τρικούπη ο οποίος μάταια πάσχισε για την έλευση της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Ελλάδα, δεν θα μπορούσαν να αγνοήσουν τα «θέλω» των ψηφοφόρων τους. Έτσι, πριμοδοτήθηκε η κατασκευή αυτοκινητοδρόμων έναντι υπερταχείων σιδηροδρομικών δικτύων, θεωρήθηκε το ταξί μέσο μαζικής μεταφοράς και ευνοήθηκαν ποικιλοτρόπως οι ιδιοκτήτες λεωφορείων και φορτηγών. Το επιχείρημα ότι το ορεινό ανάγλυφο της χώρας δεν θα επέτρεπε την κατασκευή εκτενούς σιδηροδρομικού δικτύου το αφήνω ασχολίαστο. Μια επίσκεψη σας στην Ελβετία και την Ιαπωνία, χώρες με κατεξοχήν ορεινό ανάγλυφο θα σας πείσει περί του αντιθέτου και επιπρόσθετα, εφόσον η χώρα μας μπόρεσε τεχνικά να κατασκευάσει ένα έργο όπως η Εγνατία Οδός, τότε σίγουρα θα ήταν εφικτή και η κατασκευή σύγχρονου σιδηροδρομικού δικτύου. Ταυτόχρονα όμως, η Ελληνική Πολιτεία ανέχθηκε και άλλες παθογένειες οι οποίες εμμέσως συντέλεσαν στο εν λόγω ατύχημα όπως για παράδειγμα η ανοχή στις δολιοφθορές και κλοπές σιδηροδρομικού υλικού και μετάλλων και η βέβαιη ατιμωρησία ακόμα και όσων, ελάχιστων, συλλαμβάνονται επί το έργω. Βέβαια, η Ελληνική Πολιτεία ανέχθηκε και ανέχεται φαινόμενα όπως η σύμβαση «717» οπότε είναι μάλλον κάπως δύσκολο να έχει κανείς απαιτήσεις να αναχαιτίσει την μαφία παράνομης εμπορίας μετάλλων.

 

Κλείνοντας, θα ήθελα να αναφερθώ στην πλήρη απουσία κουλτούρας ασφαλείας, όχι μόνο σε ότι αφορά τον ελληνικό σιδηρόδρομο αλλά γενικότερα σε ότι αφορά την ελληνική κοινωνία. Οι Έλληνες στην πλειοψηφία τους απεχθάνονται τους κανόνες και τους νόμους. Αυτοί υφίστανται πάντα για τους άλλους και ποτέ για τους ίδιους. Οι Έλληνες διαχρονικά κατατρέχονται από το σύνδρομο του πολυμήχανου Οδυσσέα, του δαιμόνιου και πονηρού ανθρώπου ο οποίος ευρηματικά επιβιώνει υπό οιεσδήποτε συνθήκες. Χρήσιμο το σύνδρομο αυτό σε φαινόμενα ξένης κατοχής (Οθωμανική, Γερμανική, κλπ.), όχι και τόσο χρήσιμο όταν προσπαθείς να δημιουργήσεις μια οργανωμένη και σύγχρονη κοινωνία. Οι νόμοι, οι διαδικασίες και οι κανονισμοί είναι περιττές και απεχθείς υποχρεώσεις και «ωχ αδερφέ πολύ παράξενος είσαι που θες να εφαρμόζονται και οι κανόνες». Οι οδηγίες είναι «για τους κουτόφραγκους που άμα τους πάρεις το manual από τα χέρια δεν θα ξέρουν τι να κάνουν». Λοιπόν το μοιραίο εκείνο βράδι, όλοι αγνόησαν το όποιο manual όσο απαρχαιωμένο και αν ήταν και όλοι είδαμε τα αποτελέσματα. Έχει τύχει να ζήσω αρκετά χρόνια στο εξωτερικό και δει σε Αγγλοσαξονικές χώρες και θα σας αφηγηθώ τα εξής δύο περιστατικά. Σε άσκηση πυρασφάλειας είναι αδιανόητη πράξη η μη εγκατάλειψη του κτιρίου και η μη τήρηση των προβλεπόμενων. Στην Ελλάδα, όταν χτυπάει ο συναγερμός πυρασφάλειας (εφόσον υπάρχει) η πρώτη αντίδραση είναι «κλείστε το, κάνει θόρυβο, θα μας πάρει τα αυτιά». Στο δημοτικό σχολείο του εξωτερικού όπου πήγαινα, μια φορά έκανα το λάθος και δεν πέρασα από την προβλεπόμενη διάβαση και την επόμενη ημέρα δέχθηκα αυστηρή επίπληξη ενώ έγινε και σχετική δημόσια ανακοίνωση προς όλους τους μαθητές. Γενικότερα όμως, ακριβώς επειδή η πλειοψηφία των Ελλήνων επιθυμεί να πράττει κατά το δοκούν και αν αυτό το «δοκούν» τυγχάνει να παραβιάζει και μερικούς νόμους ή κανόνες αυτό δεν πρέπει να μας εμποδίζει, ψηφίζει και τους πολιτικούς οι οποίοι θα επιτρέπουν ή θα υποθάλπουν αυτές τις συμπεριφορές ανομίας. Η σιωπηρή συμφωνία είναι ότι, οι πολιτικοί θα ανέχονται ή θα εξυπηρετούν τέτοιες συμπεριφορές (βύσματα, βολέματα, τακτοποιήσεις, μικροπαρανομίες, διαγραφή προστίμων, νομιμοποίηση αυθαίρετων, κλπ.) υπό την προϋπόθεση ότι και οι πολίτες – ψηφοφόροι θα ανέχονται τις δικές τους αυθαιρεσίες (σύμβαση «717»). Σε ένα λοιπόν τέτοιο κοινωνικό – πολιτικό περιβάλλον δεν έχω καμιά ψευδαίσθηση προσωπικά ότι πρώτον, θα αποδοθεί πραγματική δικαιοσύνη με απόδοση ευθυνών σε επίπεδο υπουργών για το συμβάν αυτό και δεύτερο, ότι θα υπάρξει έστω και η παραμικρή πρόοδος στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Δυστυχώς οι εμπειρίες του παρελθόντος έχουν δείξει το αντίθετο και αυτό δεν μου επιτρέπει να είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος.

Το νέο Σιδηρούν Παραπέτασμα

Μετά από εβδομήντα πέντε ημέρες πολέμου στην Ουκρανία, κάποια συμπεράσματα έχουν αρχίσει και ξεκαθαρίζουν, οπότε θα επιχειρήσω να τα καταγράψω αναλυτικά.

 

1.      Διεξαγωγή πόλεμου δια αντιπροσώπου (proxy war) στην Ουκρανία ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία: Τη στιγμή αυτή που γράφονται αυτές οι γραμμές, είναι ξεκάθαρο ότι στις στέπες και πεδιάδες της Ουκρανίας διεξάγεται ένας πόλεμος δια αντιπροσώπου (proxy war) ανάμεσα στη Ρωσία και τις Η.Π.Α. Κάτι τέτοιο δεν είναι καινοφανές, ούτε θα έπρεπε να ξαφνιάζει. Έχει συμβεί στο Αφγανιστάν την δεκαετία του 80΄ όπου οι Η.Π.Α. και η Σαουδική Αραβία στήριξαν με δισεκατομμύρια δολάρια την αντίσταση των τζιχαντιστών μουτζαχεντίν ενάντια στη σοβιετική εισβολή. Έχει συμβεί στο Βιετνάμ όπου η τότε ΕΣΣΔ στήριξε ανοιχτά τους Βιετκόνγκ ενάντια στην αμερικανική πολεμική μηχανή αλλά και στον πόλεμο της Κορέας όπου Η.Π.Α., Κίνα και Ρωσία συγκρούστηκαν σχεδόν ανοιχτά με φόντο τη διαίρεση της Κορεατικής χερσονήσου. Παρότι λοιπόν μεταπολεμικά υπάρχουν αρκετά παραδείγματα έμμεσης σύγκρουσης ανάμεσα σε Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ, είναι η πρώτη φορά που μια τέτοια σύγκρουση λαμβάνει χώρα στην Ευρώπη, ανάμεσα σε δύο πολυπληθέστατες και μεγάλες σε μέγεθος κρατικές οντότητες, όπου εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα συμμαχίες κρατών και πάντοτε υπό τη δαμόκλειο σπάθη ενός απρόβλεπτου ατυχήματος που μπορεί να οδηγήσει σε μοιραία κλιμάκωση.      

2.     Προσπάθεια ανασύστασης του Σιδηρούν Παραπετάσματος (Iron Curtain) από πλευράς Ρωσίας: Κατά τον 19^ο αιώνα, η τότε Ρωσική αυτοκρατορία δέχθηκε δύο στρατιωτικές επεμβάσεις της Δύσης εναντίον της (1812 – Ναπολέοντας, Κριμαϊκός Πόλεμος 1853 – 1856). Κατά τον 20^ο αιώνα, η Ρωσία δέχθηκε σοβαρότατη γερμανική εισβολή και στους δύο παγκόσμιους πολέμους, εισβολές οι οποίες αποκρούσθηκαν με τεράστιο κόστος σε κεφάλαιο και αίμα (treasure and blood). Είναι επομένως κατανοητό το γιατί, ο Στάλιν και η μετέπειτα ηγεσία της ΕΣΣΔ θεωρούσαν την Ανατολική Ευρώπη ως ζωτικό χώρο ασφαλείας (buffer space) για αυτούς. Ο Πούτιν είναι ένας πρώην πράκτορας της KGΒ, γαλουχημένος σε ένα κλίμα φόβου, δυσπιστίας και παράνοιας ως προς τις προθέσεις των Δυτικών. Θεωρεί τεράστια, στρατηγικών διαστάσεων, καταστροφή την διάλυση της ΕΣΣΔ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας για τα συμφέροντα της Ρωσίας. Βλέπει ότι το άστρο της Ρωσίας ως υπερδύναμης δύει καθώς αναδύεται η δύναμη της Κίνας και της Ασίας γενικότερα. Η οικονομία της Ρωσίας είναι συγκρίσιμη σε μέγεθος με αυτή της Ισπανίας, δείγμα ότι, παρά τα τεράστια αποθέματα πρώτων υλών (και ίσως εξαιτίας τους) η Ρωσική οικονομία παραμένει καχεκτική και έρμαιο της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας (διαχρονικό πρόβλημα από την εποχή των τσάρων). Το τελευταίο χαρτί που έχει απομείνει στον Πούτιν είναι αυτό της πυρηνικής υπερδύναμης καθώς και το γεγονός ότι δεν φοβάται να χρησιμοποιήσει βία στην προσπάθεια του η Ρωσία να διατηρήσει με κάθε τρόπο το στάτους της υπερδύναμης. Είναι κάτι παραπάνω από έκδηλη η αγωνία η Ρωσία να εξακολουθήσει να αποτελεί σημαντικό παίκτη του διεθνούς συστήματος. Είναι κάτι παραπάνω από έκδηλη η πρόθεση του Πούτιν να περιχαρακώσει έναντι οποιασδήποτε δυτικής επιρροής τον χώρο που αυτός θεωρεί ζωτικό για τα συμφέροντα της Ρωσίας. Έτσι λοιπόν, μέσα από τον πόλεμο στην Ουκρανία πετυχαίνει τον εξοβελισμό κάθε δυτικής επιρροής εντός της Ρωσίας, πετυχαίνει, στο όνομα πάντοτε του κρατικού συμφέροντος, την ανερυθρίαστη υποβολή σοβιετικού τύπου λογοκρισίας και επιδιώκει να καταστήσει τον πρώην χώρο της ΕΣΣΔ (με εξαίρεση τη Βαλτική) ως απροσπέλαστο προς τη Δύση. Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μια απεγνωσμένη κίνηση επανασύστασης του ψυχρού πολέμου και των άτεγκτων συνόρων που αυτός είχε δημιουργήσει.  

3.     Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποτελεί προϊόν μακροχρόνιου σχεδιασμού: Είναι πλέον ολοφάνερο ότι ο Πούτιν δεν πρόκειται να κάνει πίσω για κανέναν λόγο προτού αποσπάσει «γη και ύδωρ» από την Ουκρανική ηγεσία και αφού προηγουμένως  την καταστήσει ουσιαστικά φόρου υποτελή. Προειδοποιητικές βολές ως προς τις προθέσεις του υπήρξαν αρκετές στο παρελθόν, τόσο με την περίπτωση της Γεωργίας, όσο και με την αντίδραση του κατά την ανατροπή του Γιανούκοβιτς στην Ουκρανία το 2014. Ειδικά οι χώρες της Ε.Ε. αγνόησαν όλα τα μηνύματα θεωρώντας ότι υφίσταται εμπορική αλληλεξάρτηση ανάμεσα σε αυτές και τη Ρωσία η οποία θα απέκλειε οποιαδήποτε "τρέλα" του Πούτιν. Τόσο στην περίπτωση της Γεωργίας όσο και στην περίπτωση της Κριμαίας το 2014, οι μεγάλες χώρες της ΕΕ δεν θέλησαν να διαταράξουν την πρόσληψη φθηνής ενέργειας (φυσικό αέριο) και εκλογίκευσαν τις κινήσεις του Πούτιν. Κάτι που είχαν κάνει και οι ηγέτες Γαλλίας και Ηνωμένου Βασιλείου το 1938 όταν θεωρούσαν «λογικές» τις κινήσεις του Χίτλερ περί επανένωσης του συνόλου των Γερμανών, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να αποφύγουν έναν νέο ευρωπαϊκό πόλεμο. Ήδη από το καλοκαίρι του 2021, οι ρωσικές εταιρείες προμήθειας φυσικού αερίου, με διάφορες προφάσεις, είχαν περικόψει την απαιτούμενη ροή προκειμένου να μην αναπληρωθούν τα αποθέματα των ευρωπαϊκών χωρών. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε στις πρώτες πιέσεις επί των τιμών του αερίου το φθινόπωρο. Ενορχηστρώθηκε δηλαδή ήδη μια οικονομική αναταραχή στις ευρωπαϊκές χώρες, ορισμένες εκ των οποίων είναι έως και 100% εξαρτημένες από ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Ο στόχος προφανής: η σχεδιαζόμενη επέμβαση στην Ουκρανία είναι «εσωτερικό» θέμα της Ρωσίας, μην επεμβαίνετε γιατί θα έχετε οικονομικές συνέπειες. Επιπρόσθετα, η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο μόχλευσης προκειμένου να διασπαστεί μια όποια ενιαία ευρωπαϊκή προσέγγιση. Ήδη από το 2014 η ρωσική κεντρική τράπεζα είχε φροντίσει να προβεί σε εκτεταμένες αγορές χρυσού καθώς και σε επαναπατρισμό κεφαλαίων προκειμένου να υπάρχουν χρηματικά διαθέσιμα για την πολεμική λειτουργία της οικονομίας. Νωρίς το χειμώνα του 2021, ο Πούτιν υπέβαλε αιτήματα τα οποία εκ των προτέρων γνώριζε ότι δεν θα γίνουν δεκτά από τις ΗΠΑ ή την Ευρώπη, περίπου όπως η Αυστροουγγαρία με το τελεσίγραφο προς τη Σερβία το 1914 ή όπως ο Χίτλερ με τις εδαφικές αξιώσεις προς την Πολωνία το 1939. Αφού δε εξασφάλισε, αν όχι τη στήριξη, τότε σίγουρα την ανοχή της Κίνας (βλέπε και σύμφωνο Μολότοβ - Ρίμπεντροπ, ΕΣΣΔ - Γερμανία, 1939), αποφάσισε να εκτελέσει το σχέδιο του ως προς την Ουκρανία. Το σχέδιο αυτό αρχικά περιλάμβανε την κεραυνοβόλο κατάληψη του Κιέβου και την ανατροπή Ζελίνσκι. Εντός μιας εβδομάδας το πολύ, η ουκρανική αντίσταση θα είχε καμφθεί, μια κυβέρνηση ανδρείκελων θα είχε αναλάβει ενώ μέσω ενός «δημοψηφίσματος» θα είχε επικυρωθεί η προσάρτηση εδαφών της ανατολικής Ουκρανίας. Το σχέδιο αυτό δεν υπολόγισε τρεις παραμέτρους: πρώτον, την αντίσταση που προέβαλε ο ουκρανικός στρατός όντας πολύ καλύτερα προετοιμασμένος από το 2014 και φυσικά με πολύ καλύτερη πληροφόρηση χάρις και στα «τεχνικά μέσα» των Η.Π.Α. Το δεύτερο που δεν υπολογίστηκε σωστά ήταν η σύσσωμη αντίδραση της δύσης, ειδικά των ευρωπαϊκών χωρών. Και το τρίτο ήταν η χειρότερη του αναμενομένου απόδοση των ίδιων των ρωσικών ένοπλων δυνάμεων. Όπως έχω αναφέρει και σε προηγούμενη δημοσίευση μου, ένα απολυταρχικό καθεστώς πρέπει να έχει πάντα δίκιο. Όταν λαμβάνει μια τόσο σημαντική απόφαση δεν μπορεί ποτέ να κάνει πίσω. Ή θα δικαιωθεί από τις εξελίξεις ή θα πέσει εκ των έσω. Το σχέδιο έχει ήδη τροποποιηθεί καταλλήλως και εφαρμόζεται το plan B. Πρώτον, εισήχθησαν στα πεδία των μαχών μισθοφόροι (Τσετσένοι, Λίβυοι, Σύροι, Wagner Group κλπ) για να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες του ρωσικού στρατού. Δεύτερον, επεκτάθηκε ο χρονικός ορίζοντας υλοποίησης του αρχικού σχεδίου. Όλοι πίστεψαν ότι ο Πούτιν θα περιοριστεί στην περιοχή της ανατολικής Ουκρανίας (Ντονμπας και παράλια Αζοφικής) για να αποκτήσει τις ρωσόφωνες επαρχίες και να αποκτήσει διάδρομο προς την Κριμαία. Φαινομενικά έτσι είναι, αλλά τα φαινόμενα απατούν. Ο Πούτιν θα χρησιμοποιήσει τη δοκιμασμένη συνταγή της Τσετσενίας για να πετύχει τα σχέδια του. Δηλαδή, αργά και συστηματικά κονιορτοποιούμε τα πάντα με τη χρήση συστημάτων πυροβολικού έως ότου παύσει οποιαδήποτε αντίδραση. Και για όσους βιάστηκαν να αναγγείλουν περιορισμό των ρωσικών προθέσεων, τα γεγονότα της Υπερδνειστερίας στη Μολδαβία (οποιαδήποτε ομοιότητα με την προβοκατόρικη ανατίναξη ραδιοφωνικών πομπών στα σύνορα Γερμανίας – Πολωνίας το 1939 από Γερμανούς στρατιώτες οι οποίοι φορούσαν πολωνικές στρατιωτικές στολές είναι συμπωματική) ήρθαν απλώς για να οριοθετήσουν την περιοχή την οποία ο Πούτιν θεωρεί ζωτικό χώρο της Ρωσίας. Η ενεργειακή εξάρτηση των ευρωπαϊκών χωρών λειτουργεί απλά ως ένα επιπρόσθετο εργαλείο στη φαρέτρα του Πούτιν προκειμένου να προσπαθήσει να διαιρέσει, να διασπάσει και να αποσπάσει όσα περισσότερα μπορεί.

4.    Συμπέρασμα: Είναι προφανές ότι στην παρούσα φάση οι σχέσεις της Δύσης με τη Ρωσία βρίσκονται στο χειρότερο δυνατό σημείο μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι χώρες της Ευρώπης δελεάστηκαν από την φθηνή και ανεξάντλητη ενέργεια που απλόχερα προσέφερε το ρωσικό φυσικό αέριο και στο όνομα της «πράσινης μετάβασης» (της από-ανθρακοποίησης των οικονομιών τους δηλαδή) εξάρτησαν υπερβολικά τις οικονομίες τους από αυτό. Πίστευαν ότι η εμπορική αλληλεξάρτηση Ευρώπης – Ρωσίας ως προς το φυσικό αέριο θα λειτουργούσε κατευναστικά ως προς τις προθέσεις του Πούτιν. Πίστευαν δηλαδή ότι και ο Chamberlain και ο Daladier στη σύνοδο του Μονάχου το 1938 ως προς τον διαμελισμό της Τσεχίας. Όμως ο κατευνασμός ποτέ δεν λειτουργεί όπως θα ήθελαν αυτοί που τον εφαρμόζουν αλλά πάντοτε ενισχύει τις προθέσεις του επιτιθέμενου. Ο Πούτιν έχει αποφασίσει να κόψει όλους τους δεσμούς με τη Δύση και επιθυμεί με κάθε τρόπο να περιχαρακώσει την επικράτεια του. Οι λόγοι εδώ είναι δύο: αφενός χρειάζεται το αφήγημα της κακής Δύσης για να προστατεύσει το καθεστώς του και την οικονομική στασιμότητα και καχεξία της Ρωσίας και αφετέρου παίζει το χαρτί της πυρηνικής και στρατιωτικής δύναμης προσπαθώντας να διατηρήσει τη Ρωσία ως σημαντικό παίκτη του διεθνούς συστήματος. Είναι τα τελευταία του χαρτιά καθώς γνωρίζει πολύ καλά ότι καθώς περνάει ο χρόνος η οικονομική και τεχνολογική ισχύς της Κίνας και των Η.Π.Α θα τον αφήσουν έτη φωτός μακριά. Αυτή του την απόφαση θα την στηρίξει μέχρι τέλους με κάθε πιθανό και απίθανο τρόπο. Όσο η Ουκρανία αντιστέκεται τόσο θα εξωθείται σε σπασμωδικές και επιθετικές κινήσεις. Από εκεί και πέρα, ένα λάθος αρκεί για να γίνουν χειρότερα τα πράγματα. Άλλωστε όλοι οι μεγάλοι πόλεμοι στην ιστορία της ανθρωπότητας ως λάθη και εσφαλμένοι υπολογισμοί ξεκίνησαν. Για την Ευρώπη, τα πράγματα είναι αρκετά ζοφερά. Κατ’ ελάχιστον, θα υπάρξουν θέματα ενεργειακής επάρκειας ενόψει του χειμώνα καθώς και πρωτοφανέρωτα φαινόμενα πληθωρισμού. Ήδη ο επίσημος πληθωρισμός που ανακοινώθηκε σήμερα (~10%) αποτελεί ρεκόρ τριακονταετίας για τη χώρα μας. Το μεσαίο σενάριο συνίσταται στη διάχυση του πολέμου σε γειτονικές της Ουκρανίας χώρες (π.χ. Μολδαβία) ενώ το ακραίο σενάριο οδηγεί σε ανάφλεξη της Βαλτικής σε αντίδραση, για παράδειγμα, της εισόδου στο ΝΑΤΟ Σουηδίας και Φινλανδίας. Όλοι ευελπιστούν ότι η ψυχραιμία θα πρυτανεύσει αλλά δυστυχώς στις διεθνείς σχέσεις δεν υπάρχουν κρυστάλλινες σφαίρες ή πλήρως ορθολογικοί παίκτες. Και ένας Πούτιν στρυμωγμένος από τις εξελίξεις μπορεί να κινηθεί προς απρόβλεπτες και ριψοκίνδυνες επιλογές.