Θεωρία Παιγνίων

Γιατί δεν υπάρχει εύκολη λύση στο ελληνικό οικονομικό πρόβλημα

Με αφορμή το τελευταίο επεισόδιο στο θέατρο σκιών που ονομάζεται ελληνική πολιτική σκηνή, αρκετοί θα είναι αυτοί οι οποίοι διαπίστωσαν ότι ουσιαστικά δεν υπήρξε ουδεμία αλλαγή είτε στις εσωτερικές, είτε στις εξωτερικές συνθήκες. Το οικονομικό πρόβλημα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί εξαιτίας της δημοτικότητας και της αναμφισβήτητης ευστροφίας του νέου υπουργού οικονομικών. Αντίθετα όσο καθυστερούμε τόσο πιο επώδυνες γίνονται οι επιλογές μέσα από τις οποίες καλούμαστε να αποφασίσουμε για το μέλλον της χώρας μας. Αυτό που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό από το ευρύτερο κοινό είναι ότι σε ένα παίγνιο δύο παικτών (ελληνικό κράτος – δανειστές) όπου υπάρχει γενικότερη αβεβαιότητα η λογική της κυβέρνησης θα έπρεπε να είναι αυτή της ελαχιστοποίησης των ζημιών έναντι κάθε πιθανού ενδεχομένου και όχι η μαξιμαλιστική και συνάμα ουτοπική διαπραγμάτευση επί των όρων του μνημονίου. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις και μαγικές συνταγές στο πρόβλημα της Ελλάδας. Υπάρχουν κακές λύσεις και χειρότερες λύσεις οι οποίες όλες φέρουν μεγάλο κόστος. Ας δούμε αναλυτικά τα δεδομένα:

α) «Να κηρύξουμε επιτέλους χρεοκοπία, να τους έχουμε στο χέρι και να τελειώνουμε μια και καλή με τους τόκους και το χρέος. Να μην ξεπουληθούμε…»

Εδώ η λογική είναι αφού δεν μπορούμε να το αποφύγουμε ας ξεμπερδεύουμε με τη χρεοκοπία μια ώρα αρχύτερα. Είναι ένα τελείως λανθασμένο σκεπτικό το οποίο πρέπει πάση θυσία να αποφύγουμε. Όσοι φλερτάρουν με τη χρεοκοπία δε γνωρίζουν περί τίνος ομιλούν. Η σκέψη ότι η ζημιά των άλλων υπερβαίνει τη δική μας και άρα είναι συμφέρουσα η χρεοκοπία ως διαπραγματευτικό ατού είναι ένα επιχείρημα το οποίο διαρκώς φθίνει σε αξία. Η αποτρεπτική αξία μιας αμοιβαίας καταστροφής έχει νόημα μόνο όταν αυτή είναι βέβαιη. Αφενός κάτι τέτοιο δεν ισχύει λόγω αναρίθμητων αστάθμητων παραγόντων. Αφετέρου, παραγνωρίζουμε ότι υπάρχει παγκόσμιο πρόβλημα δημοσίου χρέους αυτή τη στιγμή όποτε νομοτελειακά κάποια στιγμή θα αναζητηθεί συνολική λύση για το πρόβλημα. Με το να προκαλούμε την τύχη μας επιζητώντας να είμαστε οι πρώτοι που θα δοκιμάσουμε τις αντοχές του συστήματος δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε ευνοϊκή αντιμετώπιση του προβλήματος. Αντίθετα, αν ενταχθούμε σε μια συνολική ρύθμιση που να αφορά το ευρωπαϊκό χρέος, έχουμε σαφώς καλύτερες πιθανότητες για καλύτερο αποτέλεσμα. Επομένως, είναι προς το συμφέρον μας να κρατηθούμε όρθιοι με πειστικό τρόπο για όσο το δυνατόν μακρύτερο διάστημα. Δεν θα πρέπει τέλος να παραγνωρίζουμε τις δικές μας αδυναμίες αν θέλουμε να έχουμε μια ρεαλιστική απεικόνιση της κατάστασης μας. Δεν είναι δυνατόν να παράγουμε διαρκώς πρωτογενή ελλείμματα (δηλαδή ελλείμματα χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη δαπάνες για τόκους) και να έχουμε την ψευδαίσθηση ότι μας φταίνε οι δανειστές μας ή όποιον άλλον θέλουμε να φανταστούμε ότι επιζητεί το κακό μας. Ακόμα και αύριο να διαγραφεί το σύνολο των χρεών μας και να μηδενιστεί το ύψος των τόκων, θα πρέπει να ισοσκελίζουμε τους προϋπολογισμούς μας. Θα πρέπει δηλαδή με κάποιον τρόπο να περιορίσουμε τις δαπάνες μας αφού δεν υπάρχει δυνατότητα για άλλους φόρους. Αυτό σημαίνει ότι οι ΔΕΚΟ πρέπει να σταματήσουν να παράγουν ελλείμματα και να δανείζονται με εγγύηση του ελληνικού δημοσίου, αυτό σημαίνει ότι οι δήμοι και οι περιφέρειες πρέπει να σταματήσουν να παράγουν μαύρες τρύπες, αυτό σημαίνει ότι οι δαπάνες μισθοδοσίας και συντάξεων του δημοσίου πρέπει να περικοπούν. Και όλα αυτά πρέπει να γίνουν με τρόπο τέτοιο ώστε να προβλεφθούν και οι μειώσεις στα έσοδα του κράτους που θα συμβούν ύστερα από τις περικοπές δαπανών.

β) «Να διαγράψουμε το χρέος μας, η Αργεντινή και το Εκουαδόρ μια χαρά τα κατάφεραν…»    

Η Αργεντινή και το Εκουαδόρ έχουν τρεις σημαντικές διαφορές σε σχέση με τη χώρα μας: α) έχουν εθνικό νόμισμα, β) είναι εξαγωγικές οικονομίες πλούσιες σε πρώτες ύλες και γ)  έχουν σημαντικά χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα από ότι η Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να ασκήσουν νομισματική πολιτική τέτοια ώστε να ανακουφίζονται (όχι να εξαλείφονται) οι επιπτώσεις μια χρεοκοπίας. Είναι εξαγωγικές χώρες πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχουν να καλύψουν ελλείμματα ισοζυγίου πληρωμών όπως έχει να αντιμετωπίσει η Ελλάδα. Τέλος, έχουν να χάσουν πολύ λιγότερα από εμάς από μια χρεοκοπία τόσο σε κατά κεφαλήν εισόδημα όσο και σε αποταμιεύσεις. Το να πέσεις από τα 8.000 $ στα 4.000 $ (Εκουαδόρ) είναι μια πτώση σημαντική μεν αλλά πρακτικά δεν αλλάζουν και πολλά πράγματα στον τρόπο ζωής σου. Φτωχός ήσουν, φτωχός θα παραμείνεις. Το να πέσεις όμως από τα 20.000 $ στα 10.000 $ σημαίνει ότι ήσουν σχετικά εύπορος (15^ος στην παγκόσμια κατάταξη) και γίνεσαι μέσα σε μια στιγμή φτωχός. Το διακύβευμα για εμάς είναι σαφώς υψηλότερο. Επιπρόσθετα, οι χώρες αυτές που αναφέρονται συνεχώς σαν παραδείγματα είχαν παραγωγική βάση και εξαγώγιμες πρώτες ύλες στις οποίες στήριξαν την ανάκαμψη τους. Η Ελλάδα έχει μετατραπεί σε κράτος παροχής υπηρεσιών οι οποίες εν μέσω παγκόσμιας οικονομικής αβεβαιότητας, παρουσιάζουν φθίνουσα ζήτηση. Ναι ο τουρισμός μας θα γίνει πιο ελκυστικός αλλά αφενός κανένα κράτος δεν ζει μόνο από τον τουρισμό και αφετέρου, έχει αποδειχθεί πολλάκις ότι η ζήτηση για το τουριστικό προϊόν δεν εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από την τιμή. Ο δε αναγκαστικός περιορισμός των εισαγωγών μας θα μας πλήξει ανεπανόρθωτα και αυτό γιατί η υποκατάσταση των εισαγόμενων προϊόντων δεν μπορεί να γίνει άμεσα. Επιπρόσθετα, υπάρχουν βαθιά δομικά προβλήματα στην παραγωγή μας, όπως η τεράστια ενεργειακή μας εξάρτηση από εισαγόμενες πηγές, που καθιστούν ανεφάρμοστη μια τέτοια λύση. Πως θα αυξηθεί η γεωργική μας παραγωγή όταν η τιμή του πετρελαίου θα έχει διπλασιαστεί;

γ) «…να απαλλαγούμε από το ευρώ, με τη δραχμή δεν είχαμε πότε τέτοια προβλήματα και αντίθετα θα μπορέσουμε να λύσουμε το πρόβλημα του χρέους…»     

Εδώ χρησιμοποιείται το επιχείρημα ότι Εκουαδόρ και Αργεντινή υποτίμησαν τα νομίσματα τους για να γίνουν και πάλι ανταγωνιστικοί. Μάλιστα για την Αργεντινή οι πιο «ψαγμένοι» τονίζουν ότι βρισκόταν σε μια «ένωση» με το δολάριο (currency board) όπου ένα πέσο είχε άμεση ανταλλακτική αξία με ένα δολάριο. Το πρόβλημα εδώ έχει να κάνει με το γεγονός ότι ακόμα και η Αργεντινή είχε σε κυκλοφορία το δικό της νόμισμα και διέκοψε έναν περιορισμό που η ίδια είχε επιβάλλει. Αν μελετήσουμε την περίπτωση της Αργεντινής θα δούμε ότι μόλις εγκαταλείφθηκε ο κανόνας 1 προς 1 με το δολάριο, το πέσο έχασε πάνω από το 50% της αξίας του ενώ σημειώθηκε τραπεζικός πανικός (bank run). Οι καταθέσεις της μεσαίας τάξης της Αργεντινής έχασαν μέσα σε λίγες μέρες πάνω από τη μισή τους αξία, ενώ όσοι θεωρούσαν ότι είχαν προνοήσει έχοντας καταθέσεις σε δολάρια ατύχησαν, αφού το κράτος τις δέσμευσε. Αν πάμε από ευρώ σε δραχμή αυτό θα σημάνει αυτόματα υποτίμηση κατά τουλάχιστον 50%. Θα σημάνει αυτόματη μετατροπή των καταθέσεων με ότι αυτό συνεπάγεται. Ακόμα και αν πετύχουμε αναδιάρθρωση του εξωτερικού χρέους σε επίπεδα Εκουαδόρ (δηλαδή περικοπή κατά 70%) αυτό θα είναι σε ξένο νόμισμα το οποίο μέρα με τη μέρα θα ανατιμάται έναντι της δραχμής. Το δε εσωτερικό χρέος (π.χ στεγαστικά δάνεια) αν μετατραπεί σε δραχμές θα σημάνει την κατάρρευση – κρατικοποίηση του εγχώριου τραπεζικού συστήματος. Η κρατικοποίηση – διάσωση του θα απαιτήσει πόρους του δημοσίου που απλά δεν θα υπάρχουν βαθαίνοντας περεταίρω το πρόβλημα. Επιπλέον, όπως ειπώθηκε και παραπάνω, η Ελλάδα είναι τόσο εξαρτημένη από εισαγωγές όπου έχουμε φτάσει στο σημείο να είμαστε ελλειμματικοί ακόμα και στα τρόφιμα πρώτης ανάγκης. Ναι, σίγουρα οι εισαγωγές μας θα γίνουν πιο ελκυστικές. Με τι χρήματα θα αγοραστούν τα ανταλλακτικά για τα τρακτέρ; Με τι χρήματα θα αγοραστεί κεφαλαιουχικός εξοπλισμός για να αυξηθεί η παραγωγή; Με άλλα λόγια, πόσα πορτοκάλια πρέπει να εξάγουμε για να αγοράσουμε τα εισαγόμενα φάρμακα που χρειαζόμαστε; Πόσες ντομάτες και πόσο ελαιόλαδο πρέπει να εξάγουμε για να εισάγουμε το πετρέλαιο που χρειαζόμαστε; Τέλος, ποιοι θα επωφεληθούν από την εισαγωγή της δραχμής στην Ελλάδα; Μήπως όλοι αυτοί που έχουν τεράστιες αδήλωτες καταθέσεις στην Ελβετία; Μήπως μετά θα αγοράσουν την Ελλάδα έναντι πινακίου φακής;

Το μνημόνιο είναι σαφέστατα σε λανθασμένη βάση. Δεν χρειάζονται άλλοι φόροι οι οποίοι αφενός βαθαίνουν την κρίση (και άρα μειώνουν αντί να αυξήσουν τα έσοδα) και αφετέρου πέφτουν επί των συνήθων υποζυγίων (μισθωτών, συνταξιούχων, ευσυνείδητων φορολογουμένων). Το πρόβλημα του χρέους σαφώς και πρέπει να αντιμετωπιστεί αφού μακροπρόθεσμα είναι ξεκάθαρα μη βιώσιμο. Όμως προκειμένου να διαπραγματευτούμε από ευχερέστερη βάση, καλό θα ήταν να τακτοποιήσουμε τα του οίκου μας πρώτα και μετά να πάμε σε ρύθμιση οφειλών. Ρεαλιστικά αυτό σημαίνει περικοπή των δαπανών του δημοσίου. 

Το παραπάνω γράφημα τα λέει όλα και δεν χρειάζεται να επεκταθώ περεταίρω. Πρώτα πρέπει να δείξουμε ότι κερδίζουμε 50 δις και ξοδεύουμε 50 δις (χωρίς τους τόκους) και μετά να διαπραγματευτούμε. Τώρα, εμείς ουσιαστικά ζητάμε να μας δανείσουν για να εξακολουθήσουμε να ζούμε πέρα από τις δυνατότητες μας, πράγμα εντελώς ανεδαφικό. Οι ξένοι δανειστές μας φυσικά δεν είναι ούτε ηλίθιοι ούτε προσποιούνται τη μετενσάρκωση της Μαρίας Τερέζας και απαιτούν εμπράγματες εγγυήσεις (δηλαδή αποκρατικοποιήσεις) για τα δάνεια που θα δώσουν. Αν εμείς κινηθούμε στη σωστή λογική περιορίζοντας τις χρόνιες στρεβλώσεις και παθογένειες του δημοσίου, τότε μπορούμε ακόμα και τώρα να αποφύγουμε τη χρεοκοπία και να πάμε σε μια συντεταγμένη διαπραγμάτευση. Αυτό που δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχουμε καταλάβει είναι ότι η λέξη διαπραγμάτευση σημαίνει δίνω κάτι για να πάρω κάτι. Μπορούμε είτε να τους δείξουμε ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς και να ζητήσουμε αναδιάρθρωση των χρεών μας, είτε να ξεπουλήσουμε τα πάντα και να πάρουμε τα δανεικά. Είναι η ώρα να δούμε πως θα περιορίσουμε τη ζημιά μας και όχι το πως θα συνεχίσουμε έναν αδιέξοδο τρόπο ζωής. Είναι ώρα να σκεφτούμε, από όλες τις λύσεις που μας παρουσιάζονται, ποιός πραγματικά επωφελείται από αυτές; Αν όλοι οι πολίτες σκεφτούν με λογική το πρόβλημα τότε κανένας κυβερνήτης δεν μπορεί να τους εξαπατήσει. Ας ξεκαθαρίσουμε πρώτα μέσα μας τι είδους «λογική» θέλουμε να έχουμε και οι ηγέτες μας θα ακολουθήσουν αυτό που θέλουμε με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο. Μαγικές συνταγές πάντως δεν υπάρχουν.