Τα οικονομικά του Κορωνοϊού

Διαβάζοντας κανείς διάφορα δημοσιεύματα περί των οικονομικών επιπτώσεων που θα έχει ο κορωνοϊός, είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς την μονοδιάστατη προσέγγιση ενός επερχόμενου, μεγάλων διαστάσεων προβλήματος. Θα επιχειρηθεί εδώ μια ανάλυση σε τρία επίπεδα: πρώτον θα αναλυθεί αυτό που ονομάζεται «κόστος της πρόληψης», δεύτερον θα γίνει μια αναφορά στην δομή της Ελληνικής Οικονομίας και τέλος θα γίνει μια αναφορά στο γενικότερο οικονομικό περιβάλλον και την επικρατούσα τάση άποπαγκοσμιοποίησης.

Η πρόληψη  καθώς και το κόστος αυτής είναι έννοιες αρκετά δύσπεπτες από το ευρύ κοινό. Εάν για παράδειγμα μια χώρα συντηρεί έναν εκτεταμένο στόλο πυροσβεστικών μέσων δασοπυρόσβεσης, οι δασικές πυρκαγιές μπορεί να έχουν ελάχιστη έκταση αλλά ο πληθυσμός θα διαμαρτύρεται για το υψηλό κόστος διατήρησης των μέσων αυτών. Εάν η χώρα πάρει απόφαση να περικόψει αυτή τη δαπάνη και μετά σημειωθούν εκτεταμένες ζημιές λόγω δασικών πυρκαγιών, ο πληθυσμός θα διαμαρτύρεται για την απουσία του κράτους. Κατ’ αντιστοιχία για την πανδημία του κορωνοϊού, η Ελλάδα έλαβε έγκαιρα δραστικά, προληπτικά μέτρα πολύ υψηλού οικονομικού κόστους, πράγμα που οδήγησε σε εντυπωσιακή συγκράτηση των ανθρώπινων απωλειών. Η πρόληψη στη συγκεκριμένη περίπτωση αποτελούσε μονόδρομο καθώς ή χώρα δεν διαθέτει τις υγειονομικές υποδομές διαχείρισης καταστάσεων τύπου Ιταλίας. Ακόμα και εάν τα όποια υγειονομικά μέτρα περιστολής κοινωνικών συναναστροφών είχαν συμβουλευτικό και όχι υποχρεωτικό χαρακτήρα όπως για παράδειγμα συνέβη στη Σουηδία στην Ελβετία και στην Ολλανδία, το Ελληνικό κράτος και πάλι δεν διαθέτει τις υγειονομικές υποδομές κατ’ αντιστοιχία αντιμετώπισης θανάτων και κρουσμάτων ανά εκατομμύριο πληθυσμού.

Η απόφαση εν ολίγοις που ελήφθη από την Ελληνική κυβέρνηση, δεδομένων των συνθηκών ήταν η σωστή. Το σκεπτικό αυτής ήταν ότι, ακριβώς επειδή η χώρα στερείται υγειονομικών μέσων και υποδομών, λαμβάνονται δραστικά μέτρα τώρα προκειμένου να περιοριστεί ο υγειονομικός αντίκτυπος της πανδημίας. Επειδή η οικονομία της χώρας στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό και στις υπηρεσίες πέριξ αυτού, ο υπολογισμός που έγινε ήταν να παρθούν δραστικά και επώδυνα μέτρα άμεσα προκειμένου μετά να πωληθεί επικοινωνιακά το καλό υγειονομικό προφίλ. Η Ελλάδα, σε αντίθεση με άλλες κρίσιμες στιγμές του πρόσφατου παρελθόντος, πέτυχε, με υψηλό η αλήθεια είναι κόστος, να μην είναι το μαύρο πρόβατο της Ευρώπης. Το στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί τώρα είναι αυτό της κεφαλαιοποίησης του όποιου θετικου προφίλ.

Αναφερόμενος στον τουρισμό θα ήθελα να περάσω στην επόμενη ενότητα αυτής της ανάλυσης, στην αποτύπωση δηλαδή της οικονομικής δομής της Ελλάδας και πως αυτή εκτραχύνει τα ήδη σοβαρά προβλήματα που πρωτογενώς προξένησε ο κορωνοϊός. Το Ελληνικό Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) μπορεί να θεωρηθεί ως το εισόδημα της χώρας για ένα έτος. Εδώ θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή στον αναγνώστη ότι είναι άλλο πράγμα το ΑΕΠ μιας χώρας και άλλο πράγμα τα έσοδα του κράτους. Τα δεύτερα αποτελούν μικρό υποσύνολο του πρώτου και σαφώς εξαρτώνται από την πορεία της οικονομίας εν γένει. Το ΑΕΠ της Ελλάδας εξαρτάται σε ποσοστό 70% από την ιδιωτική κατανάλωση των νοικοκυριών, ποσοστό το οποίο δύναται να αγγίξει το 78% αν προστεθούν και οι κρατικές καταναλωτικές δαπάνες. Το εισόδημα αυτό προέρχεται σε ποσοστό 79% από τον τομέα των υπηρεσιών (ναυτιλία, μεταφορές, τουρισμός, λιανικό εμπόριο, αγορά ή μίσθωση ακινήτων, κλπ) με το υπόλοιπο 17% να προέρχεται από τη βιομηχανία και ένα 4% από τον αγροτικό τομέα. Ειδικότερα, ο τουρισμός συνεισφέρει το 20% του ΑΕΠ ενώ απασχολεί το 21% του εργατικού δυναμικού της χώρας. Οι άμεσες τουριστικές εισπράξεις ανέρχονται πέριξ των 18 δις ευρώ (χωρίς να υπολογίζονται τα έσοδα από την κρουαζιέρα) και χαρακτηρίζονται από έντονη εποχικότητα (το 56% των εισπράξεων πραγματοποιείται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες).  Καμία άλλη παραγωγική δραστηριότητα της χώρας μας δεν έχει μεγαλύτερη συνεισφορά στο ΑΕΠ.

Οι υπηρεσίες και η εγχώρια κατανάλωση έχουν έναν κοινό παρονομαστή και αυτός είναι η προκυκλική φύση τους. Όταν μια οικονομική δραστηριότητα χαρακτηρίζεται ως προκυκλική τότε αυτή εμφανίζει έντονες αυξητικές τάσεις σε περιόδους οικονομικής ανάπτυξης και έντονες τάσεις συρρίκνωσης όταν η οικονομία είναι σε ύφεση. Αυτό το χαρακτηριστικό οδηγεί σε αυξημένη μεταβλητότητα του οικονομικού κύκλου με έντονα χαρακτηριστικά ανόδου και πτώσης. Έτσι λοιπόν ένα έντονο εξωγενές σοκ όπως αυτό που προκάλεσε ο κορωνοϊός σε μια οικονομία με τα χαρακτηριστικά που μόλις περιέγραψα παραπάνω είναι λογικό να οδηγήσει σε απότομη ύφεση. Προσθέστε σε όλα αυτά ότι η ελληνική οικονομία έχει επιπρόσθετα τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

• Υψηλό ποσοστό παραοικονομίας (μαύρο χρήμα) ως ποσοστό επί του ΑΕΠ (περίπου 20%)

• Υψηλά επίπεδα διαφθοράς της οικονομίας  (60^η από 180 χώρες)

• Υψηλό επίπεδο αυτοαπασχολούμενων (~50% του εργατικού δυναμικού)

• Υψηλό επίπεδο γραφειοκρατικής δυσκαμψίας

• Χαμηλή απόδοση κρατικών δαπανών

• Ασθενέστατη ανάκαμψη από το προηγούμενο ισχυρό οικονομικό σοκ

• Πολύ υψηλά επίπεδα δημοσίου χρέους τα οποία δεν επιτρέπουν τον απαραίτητο δημοσιονομικό χώρο για κινήσεις άμβλυνσης της ύφεσης

• Μεγάλη εξάρτηση από εισαγώμενα προϊόντα και υστέρηση εξαγωγών έναντι εισαγωγών 

Η κοινά αποδεκτή πλέον Κεϋνσιανή προσέγγιση προς άμβλυνση των μεταπτώσεων του οικονομικού κύκλου αναφέρει ότι σε περιόδους οικονομικής άνθησης το κράτος αυξάνει τους φόρους του για να αποφύγει την υπερθέρμανση της οικονομίας και με τα έσοδα αυτά απομειώνει τα δάνεια του. Αντίθετα σε περιόδους οικονομικής ύφεσης το κράτος μειώνει τους φόρους και μέσω αυξημένου δανεισμού αυξάνει τις δαπάνες του στην οικονομία για να την αναθερμάνει. Η Ελλάδα είναι μια χώρα η οικονομία της οποία εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από υπηρεσίες και κατανάλωση, έχει χαμηλά επίπεδα δημοσιονομικών ελιγμών και εξουθενωμένη οικονομία από την προηγούμενη κρίση ενώ το εθνικό εισόδημα της εξαρτάται υπέρμετρα από έναν υψηλής μεταβλητότητας κλάδο, αυτόν του τουρισμού. Όπως στην αγροτική παραγωγή είναι επικίνδυνη η εξάρτηση από μονοκαλλιέργειες, έτσι και στην οικονομία είναι επικίνδυνο να εξαρτάται κανείς από έναν και μόνο κλάδο, ειδικά δε έναν κλάδο όπως ο τουριστικός ο οποίος είναι εξαιρετικά ευαίσθητος σε εξωγενείς παράγοντες.

Είναι πλέον φανερό ότι η παγκόσμια οικονομία οδηγείται εκ των γεγονότων προς μια αποπαγκοσμιοποίηση που όμοια της είχε να γνωρίσει ο πλανήτης από τη δεκαετία του 30΄ κατά την εποχή του οικονομικού προστατευτισμού. Η αποπαγκοσμιοποίηση αυτή είχε ήδη διαφανεί ως τάση κατά τη δεύτερη θητεία του Barack Obama και φυσικά ενισχύθηκε περαιτέρω επί θητείας Donald Trump. Η επιβολή δασμών σε παγκόσμιο επίπεδο και ο υποβόσκον εμπορικός πόλεμος ανάμεσα σε Η.Π.Α. και Κίνα είχαν ήδη ξεκινήσει τη διαδικασία σταδιακής αποσύνδεσης ανάμεσα στις παγκόσμιες οικονομίες. Το ισχυρό σοκ που προκάλεσε ο κορωνοϊός είναι βέβαιο ότι θα επιταχύνει αυτή τη διαδικασία. Η αποπαγκοσμιοποίηση ως διαδικασία θα πλήξει το διεθνές εμπόριο και θα προκαλέσει οικονομική ύφεση σε παγκόσμιο επίπεδο, οι συνέπειες της οποίας θα είναι πολύ πιο έντονες σε χώρες οι οποίες δεν διαθέτουν παραγωγική αυτάρκεια. Επιπρόσθετα, χώρες όπως η Ελλάδα οι οποίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από υπηρεσίες όπως ο τουρισμός και η ναυτιλία και για όλους τους λόγους που αναφέρθηκαν νωρίτερα, θα υποστούν ακόμα βαρύτερες οικονομικές συνέπειες. Ο μαζικός τουρισμός ως καταναλωτική συνήθεια όπως τον γνωρίζουμε στις μέρες μας, είναι μια σχετικά πρόσφατη, μεταπολεμική κατάκτηση του ανεπτυγμένου κόσμου. Πιο πριν, η έννοια των διακοπών αφορούσε εξαιρετικά λίγους και προνομιούχους. Οι διακοπές από την εργασία, ως ψυχαγωγικό αγαθό δεν είναι είδος πρώτης προτεραιότητας και ως εκ τούτου, είναι από τις πρώτες δαπάνες που περικόπτονται σε περιόδους οικονομικής στενότητας. Επιπλέον, είναι ένα προϊόν το οποίο εξαρτάται από την ψυχολογία των καταναλωτών καθώς και από την αίσθηση ασφάλειας που αυτοί έχουν. Το ίδιο ισχύει για όλο τον τομέα υπηρεσιών γενικότερα (π.χ. εστίαση, αναψυχή, κλπ). Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι βραχυπρόθεσμα, συνήθειες του παρελθόντος όπως οι οικογενειακές διακοπές αεροπορικώς σε μια ξένη χώρα θα πάψουν να θεωρούνται δεδομένες.

Με βάση όλα τα παραπάνω δεδομένα, η προσέγγιση της χώρας μας μέχρι στιγμής υπήρξε η ορθή. Η Ελλάδα υπέδειξε υπεύθυνη στάση και διαφημίστηκε ως χώρα πρότυπο ως προς τη διαχείριση της κρίσης. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι να κεφαλαιοποιηθεί αυτή η θετική συγκυρία σε δύο άξονες: αφενός προκειμένου να συγκρατηθεί η ζημιά στον τουριστικό κλάδο και στον τομέα των υπηρεσιών όσο το δυνατόν περισσότερο για το τρέχον έτος και αφετέρου για να δοθούν τα μέγιστα δυνατά δημοσιονομικά και άλλα εργαλεία προς τη χώρα από πλευράς ΕΕ. Η κυβέρνηση θα πρέπει να ρίξει το βάρος της, στην κατά το δυνατόν μείωση εισφορών και φόρων επί της εργασίας καθώς και στην περαιτέρω στήριξη του διαθέσιμου εισοδήματος. Τώρα δεν είναι η ώρα για περιστολή των δαπανών του δημοσίου, ούτε ωφελούν σε κάτι φωνές οι οποίες ζητούν τη μείωση μισθών και δαπανών στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Η μείωση μισθών και καταναλωτικών δαπανών του δημοσίου θα οδηγήσει σε μείωση της κατανάλωσης και άρα σε μείωση των εσόδων σε έναν φαύλο κύκλο καθόδου. Η χώρα χρειάζεται ένα περιθώριο δύο με τριών χρόνων δημοσιονομικής διαστολής προκειμένου να επανέλθει η παγκόσμια οικονομία σε μια κάποια νέα ισορροπία. Η άφιξη σε αυτή τη νέα ισορροπία εξαρτάται από την ταχύτητα ανάπτυξης ενός εμβολίου ή φαρμακευτικής αγωγής, από τις επιπτώσεις ενός δεύτερου κύματος της πανδημίας καθώς και από τα πακέτα οικονομικής στήριξης που επεξεργάζονται εντός της ΕΕ. Ένα γενναίο οικονομικό πακέτο ενίσχυσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση σε συνδυασμό με τα οικονομικά εργαλεία που μπορεί να παράσχει η ΕΚΤ καθώς και οι θετικές εξελίξεις στο πεδίο των φαρμακευτικών ερευνών θα αποτελέσουν ένα ισχυρό θετικό ψυχολογικό σοκ. Η Ελλάδα αυτή τη στιγμή χρειάζεται χρόνο, ψυχραιμία και υπομονή. Χρειάζεται εθνική ομοψυχία και υπευθυνότητα όπως αυτή που επιδείχθηκε κατά τη διάρκεια των μέτρων κοινωνικής απομόνωσης. Χρειάζονται πολιτικές στήριξης των ανέργων, μείωσης του φορολογικού βάρους και τόνωσης του διαθέσιμου εισοδήματος. Όλα αυτά μπορεί να φαντάζουν ως ευχολόγια σε σχέση με τις επερχόμενεες εξελίξεις και ως ένα βαθμό μπορεί και να είναι. Κρυστάλλινη σφαίρα δεν διαθέτει κανείς, ούτε φυσικά και εγώ. Η ουσία αυτού που προσπαθώ να πω είναι πως το πρόβλημα είναι εξαιρετικά σύνθετο και σοβαρό για να αντιμετωπιστεί με κραυγές, σπασμωδικές κινήσεις, τακτικούς ελιγμούς και συγκρούσεις υποσυνόλων.        

Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μιας πανδημίας

Κυκλοφόρουν γενικότερα το τελευταίο διάστημα στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης απόψεις οι οποίες συνοψίζονται περίπου ως εξής: "μα γιατί επιβάλλουμε τέτοια δρακόντεια μέτρα περιορισμού ως προφύλαξη από τον κορονοϊό, όταν για την απλή γρίπη που σκοτώνει χιλιάδες δεν κάνουμε τίποτα". Οι πιο ψαγμένοι μάλιστα αναφέρουν τα ξεσπάσματα γρίππης του 1957 - 1958 (Ασιατική Γρίπη) καθώς και του 1968 (Γρίπη του Hong - Kong) όπου υπήρξαν δεκάδες χιλιάδες νεκρών παγκοσμίως και δεν ελήφθη κανένα μέτρο. Η σύντομη απάντηση σε όλα τα παραπάνω είναι ότι συγκρίνουμε ανόμια πράγματα και άρα τα όποια συγκριτικά συμπεράσματα επιχειρηθεί να εξαχθούν θα είναι εξ' ορισμού εσφαλμένα. Και εξηγούμαι:

To αμερικανικό κέντρο για την αντιμετώπιση και την καταπολέμηση λοιμωδών ασθενιών (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) χρησιμοποιεί έναν δείκτη που ονομάζει Pandemic Severity Index προκειμένου να χαρακτηρίσει ως προς τη σοβαρότητα εκδήλωσης πανδημικού φαινομένου ενάν ϊό ή μια λοιμώδη ασθένεια γενικότερα. Για την κατάταξη ενός ϊού σε αυτή την κλίμακα λαμβάνονται υπόψη διάφορα κρίτηρια, όπως για παράδειγμα η ευκολία μετάδοσης του ϊου, η σοβαρότητα των προκαλούμενων συμπτωμάτων, η θνησιμότητα του, η θνησιμότητα ανά κατηγορία πληθυσμού καθώς και η συμπεριφορά της μεταδοτικότητας σε σχέση με το περιβάλλον (υγρασία ατμόσφαιρας και θερμοκρασία). Η κλίμακα αυτή έχει πέντε επίπεδα: από την κατηγορία πέντε όπου κατατάσσονται οι πιο σοβαρές και επικίνδυνες πανδημίες έως την κατηγορία ένα που είναι οι λιγότερο ανώδυνες λοιμώδεις ασθένεις. Για να έχουμε υπόψη μας μια γρήγορη τάξη μεγέθους η εποχική γρίπη κατατάσεται στην κατηγορία 1 με θνησιμότητα πέριξ του 0,1% επί των ασθενών. Κατ' ανστοιχία, η περιβόητη Γριπη του 1918 (γνωστή και ως "Ισπανική Γρίπη") ανοίκει στην κατηγορία 5 με εκτιμώμενη θνησιμότητα ανάμεσα στο 3 και το 5% επί του τότε παγκόσμιου πληθυσμού. Προσοχή, δεν πρόκειται για θνησιμότητα επί των ασθενών, αλλά επί του τότε παγκόσμιου πληθυσμού. Ως προς την Ασιατική Γρίπη του 1957 - 1958 και τη Γρίπη του Hong - Kong του 1968 αυτές κατατάσσονται στην κατηγορία 2 της εν λόγω κλίμακας. 

Αλλά ας εξετάσουμε περεταίρω ορισμένα δεδομένα. Το 1918, ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμάται ότι ήταν πέριξ του 1,8 δισεκατομμυρίου ανθρώπων. Το 1957 ήταν λίγο κάτω από τα τρία δις ενώ το 1968 ήταν λίγο πάνω από τα 3,5 δις. Σήμερα, ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμάται ότι βρίσκεται πέριξ των οκτώ δισεκατομμυριών ψυχών. Προφανέστατα λοιπόν μιλάμε για πολύ υψηλότερες πυκνότητες πληθυσμού με δεδομένο ότι ο διαθέσιμος χώρος επί της γης δεν αυξήθηκε με κάποιον μαγικό τρόπο. Το 1918 ένα ταξίδι από την Ελλάδα στην Αμερική απαιτούσε 14 ημέρες υπό ευνοϊκές συνθήκες, σήμερα για την ανατολική ακτή των Η.Π.Α απαιτούνται 10 με 14 ώρες αναλόγως την πτήση. Το 1921, η αξία του παγκόσμιου εμπορίου υπολογίζεται περίπου στα 19,7 δις δολλάρια, το 2018 η αξία του παγκοσμίου εμπορίου υπολογίζεται στα 19,67 τρισεκατομμύρια δολλάρια. Όλα αυτά τα νούμερα τα παραθέτω γιατί θέλω να δείξω ότι είναι επικίνδυνο να εξάγονται βιαστικά συμπεράσματα συγκρίνοντας ανόμοιες καταστάσεις. Ο σημερινός παγκοσμιοποιημένος κόσμος εντός του οποίου διαβιούμε, δεν έχει καμία σχέση με το 1918, αλλά ούτε και με το 1957 ή το 1968. Ναι, η τεχνολογία την οποία διαθέτουμε σε όλους τους τομείς και ειδικότερα στον κλάδο της υγείας απέχει έτη φωτός από την εποχή της Ισπανικής Γρίπης του 1918, αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ποτέ άλλοτε δεν έχει υπάρξει τέτοια συσσώρευση πληθυσμού επί της Γης. Ποτέ άλλοτε, οι οικονομίες της Γης δεν είχαν τέτοια σύνθετη αλληλεξάρτηση (complex interdependence) ανάμεσα τους. Ποτέ άλλοτε, δεν υπήρχε τέτοια ταχύτητα αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους ανθρώπους επί της Γής. Ιστορικά, όλες οι παγκόσμιες πανδημίες ακολουθούν τους δρόμους του εμπορίου. Ποτέ άλλοτε στο παρελθόν δεν υπήρχε τέτοιας έκτασης και ταχύτητας εμπορική δραστηριότητα επί της Γης. 

Ο κορονοϊός είναι ένας ϊός ο οποίος εντάσσεται στην κατηγορία 5 της εν λόγω κλίμακας. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, η θνησιμότητα του εκτιμάται πέριξ του 3% επί των νοσούντων. Αλλά όσο κυνικό και αν ακουστεί αυτό που θα πω, το πρόβλημα δεν είναι αυτό καθ' αυτό η θνησιμότητα ενός ϊού. Τα αρνητικά χαρακτηριστικά μιας πανδημίας συνοψίζονται στην ταχύτητα με την οποία σκοτώνει, στην βαρύτητα των συμπτώματων των νοσούντων καθώς και στις ηλικιακές ομάδες οι οποίες νοσούν. Ενάς ϊός με έντονα τα παραπάνω στοιχεία μπορεί να οδηγήσει σε δύο επικίνδυνα φαινόμενα: α) στην παράλυση του δημοσίου συστήματος υγείας και β) στην παράλυση της κοινωνίας λόγω φόβου. Η πανδημία του 1918 αποτελούσε τον φόβο και τον τρόμο της εποχής κυρίως γιατί κινήθηκε έξω από τα συνηθισμένα μοτίβα μιας τυπικής γρίπης. Αφενός σκότωνε με μεγάλη ταχύτητα, αφετέρου χτύπησε νεανικούς πληθυσμούς και τέλος, το δεύτερο και φονικότερο κύμα χτύπησε αρχές φθινοπώρου όταν η τυπική γρίπη χτυπάει τον χειμώνα. Ο κορονοϊός αποτελεί μεγάλο πρόβλημα για τις ανεπτυγμένες δυτικές οικονομίες διότι σε αυτές, σεβαστό μέρος του πληθυσμού τους είναι άνω των 65 ετών (22% για την Ελλάδα). Για την εποχική γρίπη υπάρχει ανεπτυγμένο εμβόλιο το οποίο ανά έτος προσαρμόζεται. Η εποχική γρίπη σπάνια προκαλεί τόσο απότομες αναπνευστικές επιπλοκές. Ο κορονοϊός προκαλεί βαριά πνευμονική ανεπάρκεια και πνευμονία χωρίς να μπορούν οι επιστήμονες να εντωπίσουν επακριβώς την αιτιώδη σχέση. Εικάζεται, ότι οι άνθρωποι με υποκείμενα νοσήματα, με αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα ή/και αναπνευστικά προβλήματα (άσθμα, χρόνιο κάπνισμα, κλπ) αντιμετωπίζουν σοβαρότερα προβλήματα, αλλά δείτε προσεκτικά την πρώτη λέξη της πρότασης μου: "εικάζεται" είναι η λέξη κλειδί.  

Για την αντιμετώπιση της πανδημίας που βιώνουμε, για όλα τα χαρακτηριστικά του σήμερα τα οποία ανέλυσα παραπάνω, η μόνη ορθή αντιμετώπιση είναι αυτή της κοινωνικής απομώνοσης. Είναι η σχολαστική τήρηση των μέτρων υγιείνης και η πιστή τήρηση των οδηγιών των κρατικών αρχών. Έχει γίνει μια τεράστια προσπάθεια, με ανυπολόγιστο κόστος τόσο σε ανθρώπινες ζωές όσο και σε χρήμα, προκειμένου να τιθασευτεί η παρούσα πανδημία, είναι κρίμα να αχρηστευτεί όλη αυτή η προσπάθεια λόγω χαλάρωσης. Είναι απολύτως κατανοητό ότι υπάρχει κόπωση του πληθυσμού από τα μέτρα καθώς και έντονο οικονομικό πρόβλημα για μεγάλη μερίδα του πληθυσμού. Είναι όμως προτιμότερο να ξαναφτιάξουμε την οικονομία μας υγίεις παρά να καταρρεύσει το δημόσιο σύστημα υγείας υπό ροές βαριά ασθενών συνανθρώπων μας. Και ας μην σκεφτόμαστε μόνο τους νοσούντες από τον κορονοϊό: ένα σύστημα υγείας στα όρια του σημαίνει ότι ακόμα και ένα απλό περιστατικό ρουτίνας όπως για παράδειγμα ένα ορθοπεδικό περιστατικό (κάταγμα ενός οστού) μπορεί να καταλήξει να είναι μια μικρή οδύσσεια για έναν ασθενή υπό αυτές τις συνθήκες. 

Στον τίτλο του παρόντος κειμένου έγραψα και τη λέξη "μέλλον". Θα προσπαθήσω, αν και γενικά δεν μου αρέσει, να σκιαγραφήσω ένα όσο το δυνατόν ρεαλιστικό σενάριο για το μεσοπρόθεσμο μέλλον. Το σενάριο που όλοι θα θέλαμε να επικρατήσει ως προς την εξέλιξη της πανδημίας προβλέπει την επιβεβαίωση ότι ο κορονοϊός εξασθενεί σε συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας και υγρασίας. Επιστημονικές μελέτες που έχουν δει το φως της δημοσιότητας αναφέρουν ότι η μεταδοτικότητα του ϊού πιθανώς να πέφτει αισθητά όταν η θερμοκρασία κυμαίνεται στους 28 βαθμούς κελσίου και η υγρασία στην ατμόσφαιρα βρίσκεται περίπου στο 75%. Επομένως η άνοιξη στην Ελλάδα εξελίσσεται κατά τα συνιθησμένα και γρήγορα, από τις αρχές Μαϊού και μετά, η κυβέρνηση αρχίζει την αργή διαδικασία απόσυρσης των μέτρων. Η τουριστική περιόδος θεωρείται σε μεγάλο βαθμό χαμένη και αναμένεται να περάσει σεβαστό χρονικό διάστημα πριν οι καταναλωτές αποβάλλουν το φόβο τους για μετακινήσεις και συναθροίσεις. Η ύφεση στην οικονομία αναμένεται να αγγίξει τουλάχιστον το 5% ενώ η ανεργεία εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει το 20%. Το θετικό σενάριο αναφέρει είτε ότι ο ϊός δεν ξανακάνει την επανεμφάνιση του, είτε ότι εμφανίζεται κανονικά τον χειμώνα και έως τότε έχει αναπτυχθεί συνδυασμός φαρμάκων και εβολίου για την αντιμετωπίση του. Τα θετικά αυτά νέα σε συνδυασμό με τα δημοσιονομικά εργαλεία των μεγάλων οικονομικών μπλόκ οδηγούν στην λεγόμενη αντίδραση του ελαττηρίου και έτσι το 2021 τα δεινά του 2020 αποτελούν μακρινή ανάμνηση. 

Το μεσαίο σενάριο λέει ότι υπό το βάρος της κόπωσης τα μέτρα κοινωνικής απομώνοσης αποσύρονται πρώιμα με αποτέλεσμα η παρουσία του ϊού να εξακολουθεί να υφίσταται, αδυνατισμένη μεν, ακόμα και εν μέσω θέρους. Η παρουσία του ϊού (lingering presence) οδηγεί σε αυξημένη αβεβαιότητα και φόβο των καταναλώτων οι οποίοι δυσκολεύονται να επιστρέψουν στις προηγούμενες καταναλωτικές τους συνήθειες. Η αλλαγή αυτή οδηγεί σε αλυσιδωτές πτωχεύσεις αεροπορικών εταιρειών, τουριστικών επιχειρήσεων και του τριτογενούς τομέα υπηρεσιών γενικότερα τις επιτπώσεις των οποίων, ειδικά η Ευρωπαϊκή Ένωση, αδυνατεί εν μέσω διχαστικού κλίματος Βόρρα - Νότου να αντιμετωπίσει. Η ύφεση στην Ελλάδα ξεπερνάει το 7% και η ανεργεία το 22%. Η παγκόσμια οικονομία πέφτει σε αυτοεκπλιρούμενο υφεσιακό σπιράλ το οποίο ομοιάζει την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929. Το εμβόλιο ή/και η φαρμακευτική αγωγή δεν είναι έτοιμη για τον χειμώνα του 20 - 21 και επιβάλλονται εκ νέου περιοριστικά μέτρα, αν και όχι της ίδιας κλίμακας. 

Το ζοφερό σενάριο λέει ότι το πρώτο κύμα του ϊού υποχωρεί προς ώρας περί τα τέλη Μαΐου, αποδεικνύεται όμως ανθεκτικό στη ζέστη και την υγρασία. Στις αρχές του φθινοπώρου μεταλάσσεται και επανέρχεται δριμύτερο με πολύ χειρότερα χαρακτηριστικά του πρώτου. Επιβάλλονται αυστηρά μέτρα κοινωνικής απομόνωσης προκειμένου να αντιμετωπιστεί το νέο κύμα τα οποία οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε ύφεση άνευ προηγουμένου της παγκόσμιας οικονομίας. Η επιβολή τέτοιων μέτρων για δεύτερη φορά εντός του έτους αυξάνει το άγχος και τον φόβο του πληθυσμού ενώ διαταράσσει βασικές εφοδιαστικές αλυσίδες. Η άφιξη ενός εμβολίου κάποια στιγμή το 2021 έρχεται να δώσει τη λήξη του συναγερμού και η παγκόσμια κοινότητα προσπαθεί να βρει τον τρόπο μέσω του οποίου θα ανατάξει την παγκόσμια οικονομία. 

Αυτό που πρέπει όλοι να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι στις μέρες μας, ο βαθμός μόχλευσης της παγκόσμιας οικονομίας ή αν θέλετε, ο βαθμός σύνθετης αλληλεξάρτησης ανάμεσα στις οικονομίες είναι τέτοιος που ακόμα και ένας μικρός τριγμός προκαλεί ωστικά κύματα παγκόσμιου βελινεκούς. Η πυκνότητα του πληθυσμού είναι πλέον τέτοια, που η εξάπλωση μιας πανδημίας που άλλοτε θα έπερνε χρόνια για να πραγματοποιηθεί, τώρα εξελίσσεται σε μόλις μερικούς μήνες. Ας κάνουμε λοιπόν λίγη υπομονή ακόμα και ας κάνουμε ότι περνάει προσωπικά από το χέρι μας προκειμένου να επικρατήσει το θετικό σενάριο. Το οφείλουμε, αν μη τι άλλο σε όλους τους γιατρούς, νοσηλευτές και ερευνητές παγκοσμίως που μάχονται καθημερινά στις πρώτες γραμμές, αυτόν τον αόρατο εχθρό.   

Το ημερολόγιο ενός κορωνοϊού (Μέρος 6)

Σάββατο , 28 Μαρτίου 2020

Είναι τελικά ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς πως η σκέψη ενός ανθρώπου, υπό τις κάταλληλες εξωτερικές συνθήκες, οδηγείται στο να περιστρέφεται αποκλειστικά γύρω από ζητήματα βασικής επιβίωσης. Την τελευταία εβδομάδα, οι μοναδικές ασχολίες μου είχαν να κάνουν με το διάβασμα των παιδιών και το άγχος να μη χαθεί τελείως η χρονία τους, το μαγείρεμα και η τήλε - εργασία. Η οποία τήλε - εργασία, σε αντίθεση με το να πηγαίνεις στο γραφείο, πραγματικά δε γνωρίζει ούτε από ημέρα, ούτε από νύχτα, ούτε από ωράρια. Τώρα, το πως μπορείς να τήλε - εργαστείς με δύο παιδία οκτώ και δέκα χρονών μέσα στο σπίτι τα οποία απαιτούν συνεχώς την προσοχή σου, είναι ένα άλλο θέμα. Και λέω απαιτούν συνεχώς γιατί: α) έχουν αρχίσει και αυτά να βαριούνται. Πόσες φορές μπορείς να κάνεις τα ίδια και τα ίδια πράγματα και β) καθώς το προηγούμενο φυσιολογικό τους πρόγραμμα απομακρύνεται στο παρελθόν το κίνητρο για να διαβάσουν ολοένα και φθείνει. Καλώς ή κακώς, ο καιρός, τουλάχιστον στη Θεσσαλονίκη, έχει υπάρξει σύμμαχος τις τελευταίες ημέρες. Σύμμαχος για να μείνεις μέσα στο σπίτι, διότι κατά τα άλλα, βρέχει ασταμάτητα με εναλασσόμενη ένταση τις τελευταίες πέντε ημέρες. Επομένως, η ζωή κυλάει γύρω από την τήρηση ενός υποτυπώδους προγράμματος: Ξύπνημα, πρώινό, ξύπνημα παιδιών, διάβασμα παιδιών, check - in στα μηχανογραφικά συστήματα της δουλείας, τηλέφωνα, e-mail, κολλατσιό παιδιών, session 2 διαβάσματος παιδιών, μαγείρεμα, πλυντήριο πιάτων, μεσημεριανό...και μετά προαυλισμός!  Αφού γυρίσει η Χριστίνα από το νοσοκομείο και "αποβάλλει" όλον τον ρουχισμό του νοσοκομείου στα άπλυτα, θα φάει και μετά, άνα ένα άτομο βγάζω τα παιδιά έξω για τρέξιμο. Θεωρητικά, επείδη τα παιδιά είναι μικρά θα μπορούσα να βγω και με τους δύο μαζί για βόλτα ταυτόχρονα, αλλά στην παραλία η αστυνομία έχει κάνει έντονη την παρουσία της, οπότε προσπαθώ να είμαι τυπικός. Αφού βγούμε για τρέξιμο συνολικά τριάντα περίπου λεπτών, ο προαυλισμός λαμβάνει τέλος...μέσα για τις επόμενες 23 1/2 ώρες της ημέρας. Ας είναι όμως...αν είναι να την βγάλουμε καθαρή από αυτή την ιστορία ας είναι αυτή η μεγαλύτερη δυστυχία στη ζωή μας. 

Προκειμένου να κρατηθεί υψηλά το ηθικό προσπαθώ να μαγειρεύω ενδιαφέροντα και ευπαρουσίαστα πιάτα. Σήμερα έφτιαξα σαλάτα του σεφ και για κυρίως πιάτο ψητό σολωμό με ντοματίνια συνοδευόμενα από μαύρο ψωμί από δίκοκο στάρι, κοπανιστή φλωρίνης και κομμένες φράουλες μαριναρισμένες με μαύρη ζάχαρη και λικέρ μαστίχας. Τις προάλλες είχα λινγκουίνι με κιμά κοτόπουλου και σάλτσα γιαουρτιού, μαζί με μπρόκολο βραστό και φρεσκοκομμένο ανανά. Γενικώς η λογική μου λέει ότι αφού δε μπορούμε να πάμε εμείς στο εστιατόριο, φέρνω το εστιατόριο σε εμάς. Επιπλέον, προσπαθούμε οικογενειακά να παίζουμε τουλάχιστον ένα επιτραπέζιο παιχνίδι την ημέρα. Σε αυτόν τον τομέα δεν έχουμε κανένα πρόβλημα αφού η ευμεγέθης συλλογή μου (470 διαφορετικά παιχνίδια) μας φτάνει για να μείνουμε εσώκλειστοι για μια ζωή. Και για να μη παχύνουμε για σφάξιμο, όπως ανέφερα και παραπάνω, κατά τη διάρκεια του προαυλισμού βγαίνω για τρέξιμο με τα παιδιά. Μέχρι στιγμής έχω καταφέρει να κρατήσω τα 20 χιλιόμετρα προπόνησης την εβδομάδα και πέρα από τα αθλητικά οφέλη, όπως έχω ξαναγράψει και παλαιότερα, είναι η μόνη ώρα της ημέρας που δε σκέφτομαι απολύτως τίποτα. Γιατί όταν σκέφτομαι...

Χθες το βράδι είχα ανήσυχο ύπνο γιατί σήμερα έπρεπε να γίνει ανεφοδιασμός σε τρόφιμα, τόσο στα δικά μας όσο και των πεθερικών μου. Κάποτε, στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, το να πηγαίνω στο super market ήταν ψυχαγωγικό για έμενα. Πήγαινω εδώ και χρόνια στο ίδιο μεγάλο κατάστημα και μου αρέσει να διαλέγω και να δοκιμάζω καινούργια προϊόντα. Αυτά στο παρελθόν βέβαια, όπου δε χρειαζόταν να κάνεις προετοιμασία αστροναύτη για να πας. Σήμερα αισθάνθηκα κάπως έτσι (https://www.youtube.com/watch?v=kn8k_ox5OXs) καθώς ετοιμαζόμουν. Γάντια, check. Μάσκα, check. Εφεδρικά γάντια, check. Εφεδρική μάσκα, check. Φακοί επαφής, check (ότι και να κάνω, με τις μάσκες θολώνουν τα ρημάδια τα γυαλιά!). Λίστες, check. Houston, give me a go, no-go, for launch (SMS στο 13033). To SMS έρχεται και είσαι έτοιμος. Βγαίνεις έξω και νομίζεις ότι έχεις αποδράσει από φυλακή από τη χαρά σου. Από το σπίτι στο σούπερ στην περιοχή του αεροδρομίου, μια απόσταση χιλιομέτρων που με κίνηση κανονικά θέλει τουλάχιστον 15 με 20 λεπτά το Σάββατο, σήμερα την έκανα σε έξι λεπτά διασχίζοντας με 80χλμ την ώρα άδειους δρόμους. 

Στο κατάστημα είχε κίνηση παρότι ήμουν εκεί στις 0930. Ένα 80% των πελατών πειθαρχεί με τα μέτρα και φοράνε γάντια ή/και μάσκες. Υπάρχει όμως και ένα 20%, κυρίως τρίτης ηλικίας που είναι πιο YOLO ρε παιδί μου. Μια ζώη την έχουμε που λένε! Ούτε γάντια, ούτε μάσκες, ούτε αποστάσεις ασφαλείας, ούτε τίποτα! Τέλος πάντων, τα είπαμε και την προηγούμενη φορά αυτά, η ανθρώπινη βλακεία είναι πραγματικά ανίκητη. 

Έβεπα ένα ενδιαφέρον βίντεο για την διαχείριση της κατάστασης στην Νότια Κορέα η οποία κατά γενική ομολογία είναι ίσως η πιο επιτυχημένη παγκοσμίως. Η διαχείριση εκεί, κινήθηκε και γενικώς πέτυχε να περιορίσει δραστικά την εξάπλωση στους εξείς άξονες:

α) testing, testing, testing συνεχώς, αδειαλείπτως και ασταμάτητα ούτως ώστε να απομονώνονται άμεσα τυχόν κρούσματα. Βέβαια για να το κάνεις αυτό πρέπει να έχεις και την υποδομή της Νότιας Κορέας που εμείς εδώ δυστυχώς δεν έχουμε. 

β) Με την πρώτη υποψία και ενημέρωση από Κίνα, άμεσως πάρθηκαν στοχευμένα επιθετικά κατασταλτικά μέτρα και ενεργοποιήθηκε άμεσα το κρατικό σχέδιο αντιμετώπισης. Θα πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι οι χώρες της Άπω Ανατολής γενικά (Κίνα, Ιαπωνία, Ταϊβάν, Ν. Κόρεα, κλπ) είναι πολύ ευαισθητοποιημένες σε θέματα πανδημιών, αφενός λόγω πολύ μεγάλης πληθυσμιακής πυκνότητας και αφετέρου λόγω πρόσφατων ιστορικών κρουσμάτων (SARS, MERS, Γρίπη των πτηνών, κλπ). 

γ) Άμεση πειθάρχιση των πολιτών στα μέτρα της πολιτείας και άμεση χρήση ατομικών μέσων προφύλαξης (γάντια, μάσκες). Εδώ βοηθάει η Κομφουκιανική νοοτροπία των κοινωνιών αυτών η οποία υποτάσει το ατομικό "εγώ" στο κοινό καλό του συνόλου. Κάτι τέτοιο έχει φανεί ξανά και στο παρελθόν με τον μεγά-σεισμό της Ιαπωνίας όπου όλες οι ατομικές συμπεριφορές τιθασεύτηκαν προς όφελος του κοινού καλού. 

Αυτά στη Νότια Κορέα γιατί σε άλλα σημεία του πλανήτη τα νέα μόνο ελπιδοφόρα δεν είναι. Στην Ιταλία και στην Ισπανία οι κάτοικοι ζούν το δικό τους δράμα, όπου σε καθημερινή βάση αφανίζεται ένα μικρό χωρίο. Τα χειρότερα όμως για μένα έρχονται από τις Η.Π.Α. και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ειδικά στις Η.Π.Α. διαφένεται ότι η κατάσταση έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο και σε συνδυασμό με ηγεσίες κατώτερες των περιστάσεων, η πρόβλεψη δεν είναι καθόλου ενθαρρυντική. Αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Γερμανική ηγεσία δείχνει ασθμαίνουσα και εκτός βηματισμού ως προς την ταχύτητα του εξελισσόμενου φαινομένου. Για κάθε ημέρα που η οικονομία βρίσκεται στην κατάψυξη απαιτούνται ολοένα και πιο δραστικά οικονομικά μέτρα, απαιτείται ένα Σχέδιο Μάρσαλ εφάμιλλο με αυτό που ανοικοδόμησε την Ευρώπη μετά το πέρας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι συνταγές του παρελθόντος θα αποτελέσουν σταγόνες μέσα σε ένα τσουνάμι ύφεσης το οποίο έρχεται. Θυμίζω ότι το οικονομικό περιβάλλον στην Ευρώπη δεν ήταν ιδιαίτερα στιβαρό πριν από την έκρηξη της πανδημίας αλλά προσομοίαζε περισσότερο με μια χλιαρή προς κρύα σούπα. Αν στην Ευρώπη επικρατήσουν οι φωνές του απομονωτισμού, της προάσπισης με κάθε μέσο των εθνικών συμφερόντων και της επιβολής αναχρονιστικών κανόνων, τότε ο κορωνοϊός θα είναι απλώς η αφορμή των όσων θα ακολουθήσουν. 

Δυστυχώς, τα ερωτήματα είναι πολλά:

α) Θα συμπεριφερθεί η ίωση όπως ευελπιστούμε ότι συμπεριφέρονται και οι υπόλοιποι κορωνοϊοί; Δηλαδή, θα σταματήσει τη μετάδοση της κατά τους ζεστούς και υγρούς θερινούς μήνες ή θα δείξει ανθεκτικότητα όπως έχει ήδη διαφανεί σε ορισμένες μελέτες; Θυμίζω ότι η Ισπανική γρίπη του 1918 κινήθηκε αρχικά όπως αναμενόταν μέχρι να μεταλλαχτεί τον Αύγουστο και να θερίσει τις ηλικίες 30 - 44. Είναι δυστυχώς τόσα πολλά αυτά που δε γνωρίζουμε αυτή τη στιγμή...

β) Πόσο μπορεί να αντέξει μια σύγχρονη δυτική οικονομία σε συνθήκες κατάψυξης; Ημέρες; Εβδομάδες; Μήνες; Στην Wuhan της Κίνας χθες ήταν η πρώτη ημέρα μερικής άρσης του lockdown μέτα από 4 μήνες σκληρής καραντίνας η οποία δεν έχει καμία σχέση με τη δική μας light εκδοχή. Μπορούμε να αντέξουμε κάτι τέτοιο; Η Κίνα είναι μια δυναμικά αναδυόμενη υπερδύναμη, η Ευρώπη είναι μια γηρασμένη και κουρασμένη δύναμη, long past its prime. 

γ) Πόσο μπορεί να αντέξει η σύγχρονη εφοδιαστική αλυσίδα κρίσιμων τομέων; Σήμερα, περισσότερο από ποτέ στο παρελθόν, η παραγωγική διαδικασία εξαρτάται από εισαγωγή πρώτων υλών ή εξαρτημάτων, μεταποίηση τους και επανεξαγωγή τους. Τι θα συμβεί αν σπάσουν ορισμένοι κρίκοι αυτής της αλυσίδας; Δύναται να καλυφθεί το κενό από εγχώρια παραγωγή και αν ναι, πόσο γρήγορα μπορεί να γίνει αυτό;

δ) Τι θα συμβεί το φθινόπωρο; Θα έχουμε μια φυσιολογική εποχικότητα όπως της απλής γρίπης ή έναν δεύτερο, πιο σκληρό γύρο; Η ιστορική εξέταση πανδημιών του παρελθόντος (πανδημία Ιουστινιανού, Black Death 14ου αιώνα, Ασιατική Πανώλη, Ισπανική Γρίπη, κλπ) δείχνει ότι οι πραγματικές πανδημίες δρουν ανεξαρτήτως καιρού και αυτό είναι που τις καθιστά τόσο φονικά απρόβλεπτες. Ναι, ο σύγχρονος τεχνολογικά κόσμος που διαβιούμε δεν έχει οποιαδήποτε σχέση με τις δυνατότητες, ακόμα και του 1918. Από την άλλη πλευρά όμως, η παγκοσμιοποίηση, η οικονομική αλληλεπίδραση και η πληθυσμιακή πυκνότητα του σήμερα δεν έχουν οποιαδήποτε σχέση με τις συνθήκες του παρελθόντος. Όπως συνέβει και με τον κορωνοϊό του σήμερα, οι πανδημίες ιστορικά ακολουθούν τους δρόμους του εμπορίου. Και η ταχύτητα του εμπορίου σήμερα είναι μεγαλύτερη από ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας. 

Food for thought όλα τα παραπάνω...

Το ημερολόγιο ενός κορωνοϊού (Μέρος 5ο)

Σάββατο, 21 Μαρτίου

Ξύπνησα σήμερα στις 0720 χωρίς ξυπνητήρι, το μάτι γαρίδα και ύπνος τέλος. Αφού πάλεψα για λίγο με τα σκεπάσματα, αναγνώρισα την ματαιότητα του πράγματος και σηκώθηκα. Ο γιός μου ήταν ήδη ξύπνιος και διάβαζε ένα βιβλίο στο σαλόνι. Δεν έκανα καλό ύπνο για άλλη μια φορά. Θυμάμαι ότι είδα κάτι άσχημο στον ύπνο μου άλλα δε θυμάμαι το περιεχόμενο αυτών που έβλεπα. 

Το μενού σήμερα είχε refill αναλωσίμων από το super market για μας και τους γονείς της Χριστίνας. Τα χωρίσαμε και έτσι εγώ ξαμολήθηκα στο super και η Χριστίνα πήγε στο φούρνο και στον ψαρά. Πιστεύω ότι θα πρέπει να κάνω ένα laser αποτρίχωσης τουλάχιστον μέχρι τον καρπό, αφού ειδικά στο βάλε τα γάντια είναι σαν να τραβάς τσιρότο. Εν πάσει περιπτώσει, αφού μπήκαν τα γάντια, ήρθε η ώρα της μάσκας. Τύφλα να' χει ο Darth Vader δηλαδή για να πας να πάρεις μερικά μπουκάλια γάλα και λίγα λαχανικά. Η μάσκα αυτή είναι από τις καλές, FFP3 level, σε λίγο έτσι όπως πάει θα πάρουμε όλοι πτυχίο στη λοιμωξιολογία. Οι μάσκες αυτές δεν είναι κατασκευασμένες για τα κυβικά μου. Καταρχήν μου κόβει την ανάσα και κατά δεύτερον μου θολώνουν τα γυαλιά. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αναπνεύσεις ελεύθερα μέσα από τα φίλτρα που έχει. 

Τέλος πάντων, φτάνω με τα πόδια στο super market. Στην είσοδο face control κανονικό, ότι έχεις λάβει τα κατάλληλα μέτρα και υποχρεωτικά απολυμαντικό πάνω από τα γάντια! Μπαίνω μέσα και ακούω την προϊσταμένη να μιλάει με την κοπέλα από το security. 

- "Όχι, όχι είναι υποχρεωτικό το αντισηπτικό! Είναι υπηρεσιακό σημείωμα από χθες και πρέπει να το κάνουν όλοι!"

- "Καλά και αν ο άλλος δε θέλει, με το ζόρι;"

- "Αν δε θέλει δε μπαίνει!"

Αφού λοιπόν έτριψα τα γάντια μου με αντισηπτικό, πήρα ένα καρότσι και μπήκα. Η όλη εμπειρία του σούπερ μάρκετ έχει μετατραπεί, τουλάχιστον για μένα, σαν να επισκέπτεσαι τάφο ένα πράμα. Άγχος να μην συναντήσεις κανέναν, άγχος να βρεις όσα γράφει η λίστα σου και εκτός όλων αυτών να μη μπορείς να δεις τίποτα γιατί τα γυαλία σου έχουν τελικό στάδιο όμιχλης! Σήμερα, επειδή είχα λίγα πράγματα να ψωνίσω πήγα στο μάρκετ της γειτονίας μου όπου ο μέσος όρος ηλικίας είναι σημαντικά υψηλός. Με λύπη μου διαπιστώνω ότι σημαντική μερίδα της τρίτης ηλικίας σε αυτή τη χώρα, γράφει στα παλαιότερα των υποδημάτων της οποιαδήποτε μέτρα προφύλαξης ή πρόληψης. Ούτε αποστάσεις τηρούνται, ούτε γάντια φοριούνται και γενικώς, δε βαριέσαι αδερφέ, μια ζώη την έχουμε! Μέχρι που εκνευρίστηκα στο τέλος και έκανα σε αρκετά έντονο ύφος παρατήρηση στον παππού από πίσω. 

- "Συγνώμη κύριε, δε βλέπετε τις ΚΟΚΚΙΝΕΣ ταινίες που έχει κάτω στο πάτωμα; Είναι για να στέκεστε εκεί καθώς περιμένουμε για το ταμείο."

Χασκογέλασε ειρωνικά. "Ωχ μωρέ πως κάνετε έτσι, τι θα πάθεις πια; Εδώ δε φοβάμαι εγώ που είμαι εβδομήντα πέντε..."

- "Καλά, κάνε τώρα πίσω, άσε τις (λογοκρισίες) γιατί δε σε βλέπω να φτάνεις σύντομα τα εβδομήντα έξι και όχι εξαιτίας του κορωνοϊού." 

- "Καλά ρε φίλε μη θυμώνεις..."

Το βούλωσε και έκανε πίσω και εγώ εντωμεταξύ είχα πίεση διακόσια από τα νεύρα μου. Η προϊσταμένη με κοίταξε λυπημένα σα να μου έλεγε "κάθε μέρα ξέρεις πόσους τέτοιους έχουμε;". Στο ταμείο η κοπέλα καλυπτόταν με ένα τοίχος από plexyglass, νέα καινοτομία αυτή. Μάζεψα όσο πιο γρήγορα μπορούσα τα πράγματα μου και έφυγα για την εξόδο.  Στην επιστροφή σκεφτόμουν για τον Δαρβίνο, την εξέλιξη των ειδών και πως η ανθρώπινη βλακεία είναι πραγματικά ανίκητη. Ίσως τελικά όταν, αν, μείνουμε λιγότεροι ίσως και να είμαστε σοφότεροι. 

Αφού τακτοποίηθηκαν τα ψώνια, πήρα τα παιδιά για το ημερίσιο δελτίο εεεε...ήθελα να πω για να βγούμε μια βόλτα στην παραλία. Περπατήσαμε δύο χιλιόμετρα περίπου στο σύνολο, πήγαμε μέχρι το ζαχαροπλαστείο, πήραμε γλυκά και γυρίσαμε. Στην παραλία, τουλάχιστον το πρωί ο κόσμος ήταν αρκετά πιο σημαζεμένος. Παρέες δεν υπήρχαν και οι διαβάτες περπατούσαν γρήγορα και με απόσταση ο ένας από τον άλλο. Ίσως βέβαια να ευθύνεται και το γεγονός ότι, όπως λέγεται, έχει βουλιάξει η Χαλκιδική και τα γύρω χωρία από αυτούς που έφυγαν. Τι λέγαμε νωρίτερα για αντικοινωνική συμπεριφορά, Δαρβίνο, και ανθρώπινη βλακεία; Επείδη είμαστε τώρα καλά και δεν εμφανίζουμε συμπτώματα ας πάμε να μολύνουμε και άλλους γηρασμένους κατά κανόνα πληθυσμούς της υπαίθρου. Όταν θα αρρωστήσουμε στη μέση του πουθενά και δε θα υπάρχει ούτε γάζα διαθέσιμη τότε θα φωνάζουμε που είναι το κράτος. Που να είναι το έρμο το κράτος αν εμείς δεν δείξουμε και λίγη ατομική ευθύνη;

Κατά τα λοιπά, ο Claudio μου απάντησε από την Emilia Romagna οπού ζει, τη δεύτερη πιο χτυπημένη επαρχία μετά την Λομβαρδία στην Ιταλία. Είναι καλά αλλά δε τολμάνε να βγουν από το σπίτι μου έγραφε. Ειδικά τους ηλικώμενους τους έχει θερίσει στην κυριολεξία. Ας ελπίσουμε ότι εμείς έχουμε αποφύγει ένα τέτοιο σενάριο αν και με τις συμπεριφορές που παρατηρεί κανείς δεν το κόβω και πολύ πιθανό. 

Τέλος πάντων, πολύ θυμωμένο το σημερινό ημερολόγιο. Υπομονή μερικές εβδομάδες ακόμα. 

Το ημερολόγιο ενός κορωνοϊού (Μέρος 4ο)

Πέμπτη 19 Μαρτίου,

Σήμερα βγήκα για τρέξιμο στις επτά και μισή το πρώι. Είναι η συνηθισμένη ώρα που βγαίνω υπό φυσιολογικές συνθήκες, αλλά μετά το κλείσιμο των σχολείων είπα να βγαίνω το απόγευμα μετά τη δουλεία. Όλο το χειμώνα έβγαινα ξημερώματα, χόρτασα κρύο. Να ζεσταθεί λίγο το κοκκαλάκι μας το απόγευμα. Ο κορωνοϊός όμως είχε άλλα σχέδια. Που να τρέξεις το απόγευμα στην παραλία, αναγκάζεσαι να κάνεις σλάλομ ανάμεσα στον κόσμο καθώς προσπαθείς να περνάς τρία με τέσσερα μέτρα μακριά από τον καθένα. Το πρώι τέτοια ώρα έχει ησυχία στην παραλία, καθαρίζει λίγο το μυαλό. Καθαρίζει μέχρι να πας στο γραφείο. Εκεί σε περιμένουν πολλά και διάφορα ενδιαφέροντα. Και το πρόβλημα του καθενός που σου απευθύνεται πρέπει να το δεις από τη δική του την σκοπιά όσο μικρό και ασήμαντο και αν σου φαίνεται εσένα. Είσαι εκεί για το λύσεις, όχι για να το κάνεις χειρότερο. Η αλήθεια είναι ότι στην πλειοψηφία του κόσμου η όλη κατάσταση έβγαλε τον καλύτερο εαυτό του, υπάρχουν όμως πάντα και οι εξαιρέσεις. Στο γραφείο, τα γνώστα. Ατελείωτα τήλεφωνα επί τηλεφώνων γιατί πλέον κάνεις δεν κάνει δια ζώσης συναντήσεις, ατελείωτα κατεβάτα από e-mail που κανείς μάλλον δε διαβάζει...μερικές φορές έχω την εντύπωση ότι είμαι χάμστερ που τρέχει μέσα στη ρόδα του. Anyways...

Έχω την αίσθηση ότι η παρούσα κρίση, ίσως και μέσα από την υποχρεωτικότητα του περιορισμού μέσα στο σπίτι μας κλείνει όλους στο μίκροκοσμο μας κάνοντας μας να χάνουμε τη μεγάλη εικόνα. Η μεγάλη εικόνα κατά τη γνώμη μου είναι ότι τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο ύστερα από το σαρωτικό πέρασμα του ϊού. Η οικονομική ζημιά είναι ανυπολόγιστη αυτή τη στιγμή και θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια κράτη, επιχειρήσεις και ιδιώτες στη χρεοκοπία. Οι συντηριτικές μέχρι τώρα εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 2% πτώση του ΑΕΠ για κάθε μήνα πλήρους παύσης της οικονομικής λειτουργίας. Η ΕΚΤ δια της προέδρου της εκτίμησε 5% ύφεση για την ευρωζώνη το 2020. Μιλάμε για αστρονομικά ποσά οικονομικής ζημιάς με τεράστιες προεκτάσεις στις ζώες μας και στην καθημερινότητα μας. Αλλά υπάρχουν και άλλα ζητήματα. Η ψυχολογία των πληθυσμών που σημαδεύτηκαν ή που πρόκειται να σημαδευτούν από την πανδημία θα κάνει πολύ καιρό να επανέλθει στα πρώτερα επίπεδα της. Ο κόσμος θα κάνει πολύ καιρό να ξαναμπεί σε αεροπλάνο ή να πάει διακοπές. Και βέβαια πως να μπεις σε αεροπλάνο ή να πας διακοπές όταν είσαι άνεργος. Το κόστος σε ανθρώπινες ζώες και τα βάρη που καλούνται να σηκώσουν τα εθνικά συστήματα υγείας θα αφήσουν ανεξίτηλα τα σημάδια τους και τίποτα πια δεν θα είναι το ίδιο. 

Το χειρότερο όλων με την παρούσα πανδημία είναι ότι πραγματικά δε ξέρεις πως θα εξελιχθούν τα πράγματα. Όλα τα σενάρια στηρίζονται σε εικασίες. Εικασία ότι τα μέτρα θα αποδόσουν, εικασία για το ρυθμό θνησιμότητας, εικασία για το ότι ο ϊός δεν "αγαπάει" τις υψηλές θερμοκρασίες, εικασίες για το που και πόσες ώρες επιβιώνει, εικασίες για την αντιμετώπιση του. Με βάση τα μαθηματικά μοντέλα που κυκλοφορούν οι ειδικοί, στην Ελλάδα πρέπει λογικά να έχουμε τουλάχιστον άλλες δύο εβδομάδες σκληρής καραντίνας μπροστά μας πριν να γνωρίζουμε αν τα μέτρα έχουν αποδόσει η όχι. Δύο εβδομάδες αβεβαιότητας δηλαδή για να δούμε αν οι θυσίες δισεκατομμυριών θα αποδόσουν. Αλλά το σύστημα είναι τόσο πολύ μη γραμμικό που κανένα μαθηματικό μοντέλο δε μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια τι θα συμβεί. Υπάρχει η πιθανότητα ο ϊός να πραγματοποίησει κάποιο rogue mutation, υπάρχει η πιθανότητα να αρχίσει η επαναπροσβολή ιαθέντων, υπάρχει η πιθανότητα να επανέλθει δριμύτερος το Φθινόπωρο...

Όλα αυτά προσπαθώ να μη τα σκέφτομαι αλλά δυστυχώς δε γνωρίζω τον τρόπο να κλείνω τον εγκέφαλο μου. Μόνο όταν τρέχω ξεχνάω. Εκεί το μόνο που σε απασχολεί είναι να φτάσεις από το σημείο Α στο σημείο Β. Είσαι μόνος σου, παρέα με το ρολόι σου...ενώ όταν επιστρέφεις υπάρχει η πραγματικότητα που σε περιμένει. Η Χρίστινα αλλά και άλλοι κοντινοί μου άνθρωποι λένε ότι σκέφτομαι μαύρα και σκοτεινά. Η αλήθεια είναι ότι όταν αντιμετωπίζω ένα πρόβλημα προσπαθώ πάντα να βρω τα ελαττώματα για να προτείνω τις λύσεις. Δε λέω ότι είναι πάντοτε υγιεινό αυτό που κάνω, αλλά δε νομίζω ότι έχω πολλά περιθώρια να αλλάξω τρόπο σκέψης στα σαράντα ένα μου. Είπαμε, ο ρεαλιστής διακατέχεται από το σύνδρομο της Κασσάνδρας. Βλέπεις πράγματα που οι άλλοι δε θέλουν να τα δουν. Αλλά ακόμα όταν και εσύ ο ίδιος δε θέλεις να τα βλέπεις άλλο, το σύνδρομο της Κασσανδρας σου κρατάει με το ζόρι ανοιχτά τα μάτια. 

Λίγο μαύρη σήμερα η γραφή μου, δε βρίσκετε;

Το ημερολόγιο ενός κορωνοϊού (Μέρος 3ο)

Τετάρτη, 18 Μαρτίου 2020

Σήμερα ξύπνησα από βαθύ λήθαργο όταν χτύπησε το ξυπνητήρι. Το κεφάλι μου ήταν βαρύ αλλά τουλάχιστον δεν είχα δει ούτε ένα "κακό όνειρο" που λέει και η κόρη μου. Στο δρόμο για τη δουλεία ακόμα λιγότερα αυτοκίνητα. Όλοι λένε ότι είμαστε πολύ μακρία από αυτά που συμβαίνουν στην Ιταλία όπου ο κόσμος ζει σε συνθήκες πλήρης απαγόρευσης κυκλοφορίας. Με αυτά που βλέπω προς ώρας δεν έχω καμία, μα καμία περιέργεια να ζήσω από κοντά κάτι παρόμοιο. Ας ελπίσουμε ότι η τεράστια οικονομική θυσία που γίνεται τώρα θα σώσει ζώες και θα βοηθήσει στην έγκαιρη ανακοπή της πορείας του ϊού. 

Στο γραφείο τα πράγματα σήμερα ήταν ήρεμα. Τόσο ήρεμα που σχεδόν νόμιζες ότι δούλευες Αύγουστο όταν όλοι οι άλλοι είναι στις παραλίες. Υπάρχουν βέβαια κάποια μικροπράγματα που σε επαναφέρουν γρήγορα στην πραγματικότητα. Τα ΕΛΤΑ δεν παραδίδουν πλέον κανένα δέμα ή αλληλογραφία, πρέπει να πάμε εμείς στο παράρτημα να τα παραλάβουμε. Οι περισσότεροι υπάλληλοι των courier αρνούνται να παράδοσουν τους φακέλους στους παραλήπτες. Κατεβαίνουμε με τη σειρά και παραλαμβάνουμε. Σήμερα ο courier της DHL είπε στη σύναδελφο: "ατρόμητη σε βλέπω, δε φοβάσαι;" "Ε τι να κάνουμε, κάποιος πρέπει να τα παραλάβει και αυτά...". Τελικά δεν ήταν φάκελος, ήταν κιβώτιο και μάλιστα αρκετά βαρύ. Το έφερε ως τον δεύτερο η συνάδελφος, το πήρα εγώ το πήγα στον τρίτο. Πασαλειφτήκαμε και οι δύο στο αντισηπτικό μετά. Διάφορες μελέτες λένε ότι ο ϊός επιζεί έως και τρείς ημέρες υπό ορισμένες συνθήκες σε διάφορες επιφάνειες όπως το χαρτόνι ή τα πόμολα από πόρτες. Αν το σκεφτεί κανείς, θα πρέπει να κυκλοφορούμε με hazmat στολές 24/7 για να είσαι πραγματικά προστατευμένος. 

Πάλευα όλη την ημέρα να στείλω μια (λογοκρισία) στο εποπτεύον υπουργείο. Θέλουν σε excel να τους δώσουμε το παρουσιολόγιο ανά τμήμα, εργαστήριο, διεύθυνση κλπ. Θέλουν να τους δώσουμε μια πληροφορία η οποία μεταβάλλεται κάθε ημέρα για να μην πω κάθε ώρα. Έχουμε απαντήσει δύο φορές σε αυτή την ερώτηση, τα έχουν πάρει τέσσερεις - πέντε διαφορετικοί παραλήπτες και αυτοί επιμένου να ρωτούν τις ίδιες και τις ίδες ανούσιες χαζομάρες. Μηχανογράφηση άλα ελληνικά μέσω excel της κακιάς ώρας. 

Λίγο πριν φύγω με πήρε τηλέφωνο ο πατέρας μου. Είχε ξεμείνει από ποντίκι το PC του σπιτιού, τα καταστήματα όλα κλειστά και αν μπορούσα να του φέρω ένα εφεδρικό από το γραφείο του. Τι να κάνουμε, πήρα τα κλειδιά από το φύλακα, το μάζεψα και ξεκίνησα. Πριν φτάσω κάνω ένα τηλέφωνο: "Θέλετε να σας το φέρω μέσα ή να το αφήσω στο γραμματοκιβώτιο;" "Όχι, μην μπεις, άστο έξω, θα έρθω με μια σακούλα να το πάρω." Όταν έφτασα, βγήκε η μάνα μου, τα είπαμε στα τρία μέτρα απόσταση για λίγο, εγώ στο πεζοδρόμιο, αυτή πίσω από την εξώπορτα. Ανησυχούσε για τον αδελφό μου που είναι στο Λονδίνο, εκεί από ότι διαβάζω έχουν ψιλοξεφύγει λίγο τα πράγματα. O Boris πίστεψε στην αρχή στην ανοσία της αγέλης αλλά μάλλον δεν το είχε διαβάσει καλά το σκονάκι. Τώρα που ο έτερος Καππαδόκης από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού τα γύρισε, είπε να πάψει να παριστάνει τον Chuck Noris της επιδιμιολογίας και να λάβει σοβαρά μέτρα. I hope he's not too late που λένε και στο χωριό μου αν και οι μεχρί τώρα ενδείξεις μόνο ενθαρυντικές δεν είναι. Πάντως μεταξύ μας, μπράβο στη μάμα. Hard core protection, όχι άστεια. 

Μιας και λέμε για hardcore είδα ένα βίντεο στο youtube και τρελάθηκα από τη σύγχυση που τράβηξα. Άνθρωποι τρίτης κυρίως ηλικίας να αψηφούν οποιαδήποτε σύσταση και να βρίσκονται οπουδήποτε εκτός από το σπίτι τους. Αν, που το απεύχομαι, βγει ο στρατός στους δρόμους για να επιβάλλει απαγόρευση κυκλοφορίας, να δω τι θα κάνουμε τότε. Στην Ιταλία αν δεν έχεις ειδική άδεια για να κυκλοφορείς, αναλογούν είκοσι λεπτά ανά κάτοικο εξόδου από το σπίτι. Ή κάτι τέτοιο ζοφερό τέλος πάντων. Αυτό θέλουμε; Να φτάσουμε εκεί; Και δε λέω ρε παιδί μου! Να βγεις μια βόλτα, να πάρεις λίγο αέρα. Βγες στα γρήγορα, κάνε έναν μοναχικό περίπατο δύο-τρία χιλιόμετρα και μέτα γύρνα πάλι. Αν δε ανήκεις σε ομάδες υψηλού κινδύνου πρέπει να το σκεφτείς διπλά και τρίδιπλα το θέμα. Αλλό η γρήγορη βόλτα να ξεσκάσεις και άλλο το σουλάτσο, οι take away καφέδες άνα χείρας και οι παρέες στα παγκακία. Αν φτάσουμε όπως στην Ιταλία και στο Ιράν να μην έχουμε που να θάψουμε τους νεκρούς, όλοι αυτοί θα φωνάζουν "που είναι το κράτος!". Το κράτος λοιπόν είμαστε εμείς! Αν εμείς δεν προσέξουμε ότι και να νομοθετηθεί, σωτηρία δεν υπάρχει.

Διάβαζα λίγο πριν για τη βουβωνική πανώλη του 14ου αιώνα και πως αυτή κατέστρεψε συθέμελα την τότε μεσαιωνική κοινωνία της Ευρώπης. Σε ορισμένες περιοχές όπως η Φλωρεντία για παράδειγμα, ο πληθυσμός ανέκαμψε στα επίπεδα προ της πανώλης τον 19ο αίωνα, πεντακόσια χρόνια δηλαδή μετά. Φυσικά δεν μπορεί να υπάξει καμία σύγκριση των συνθηκών του τότε με το σήμερα, ούτε σε τεχνολογικό επίπεδο, ούτε σε αυτό της κρατικής οργάνωσης ή της δημόσιας υγιεινής. Αυτό όμως για το οποίο μπορεί να υπάρξει σύγκριση είναι ότι, όπως και τώρα, μόνο όσοι πήραν δρακόντεια μέτρα κατάφεραν να διασωθούν. Κατά τραγική ειρωνεία, στην τότε επιδημία είχε διασωθεί μόνο η περιοχή του Μιλάνου διότι οι αρχές εκεί είχαν λάβει το ακραίο μέτρο να χτίζουν μέσα στα σπίτια τους όσους είχαν πλήγει από την πανώλη. Σήμερα, το Μιλάνο είναι στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού τυφώνα που απειλεί τα θεμέλια του τρόπου ζώης μας. 

Αυτά λοιπόν για σήμερα. Για να δούμε τι μας επιφυλάσσει η μοίρα για αύριο. 

Το ημερολόγιο ενός κορονοϊου (Μέρος 2ο)

Τρίτη 17 Μαρτίου,

Ξύπνησα κουρασμένος σήμερα το πρώι. Το βράδι είδα στον ύπνο μου πως κάνω εμμετό και πνίγομαι. Επίσης είχα την αίσθηση πως είμαι άρρωστος. Φυσικά τίποτα από όλα αυτά δεν ίσχυε και αφού έκανα την πρωϊνη μου ρουτίνα πήγα στο γραφείο. Οι δρόμοι ήταν ακόμα πιο άδειοι από εχθές, έκανα χρόνο κεκόρ πηγαίνοντας. Στο γραφείο προσπαθείς όσο μπορείς να συγκεντρωθείς σε αυτά που έχεις να κάνεις και να μη δείνεις σημασία στα νέα. Οι διανομείς από τα courier έρχονται φόροντας γάντια και μάσκες, σου δείνουν το φάκελο από όσο πιο μακριά γίνεται και φεύγουν. Σήμερα παραλάβαμε έναν φάκελο νοτισμένο από απολυμαντικό υγρό. Μύριζε οινόπνευμα από τα ντουλάπια της εσωτερικής αλληλογραφίας. Τον ανοίξαμε, το χαρτί μουσκεμένο, ευτυχώς διαβαζόταν ακόμα. Καθώς δουλεύω μοναχικά στο γραφείο αισθάνομαι τακτικά ζαλάδες οι οποίες πάνε και έρχονται. Προσπαθώ εδώ και μέρες να συγκεντρώσω όλα τα στοιχεία επικοινωνίας του προσωπικού και να συντάξω ένα πρόγραμμα παρουσιών. Προσπαθώ, γιατί όλο και κάτι θα τρυπώσει στο μυαλό σου και θα διακόψει τον ειρμό των σκέψεων σου. Μήπως αυτό το βηχαλάκι είναι κάτι πιο σοβαρό; Γιατί με ξύνει ο λαιμός μου; Μήπως επείδη ο όροφος έχει μετατραπεί στο σπίτι των ανέμων από όλα τα ανοιχτά παράθυρα; Κλείνεις το παράθυρο σκας, το ανοίγεις κρυώνεις...καλύτερα να κρυώνεις όμως, να κυκλοφορεί ο αέρας όσο το δυνατόν περισσότερο. Το φυτό της Νόρας έπεσε κάτω σήμερα από το ρεύμα που έκανε ο αέρας μέσα στο γραφείο. Το σήκωσα από το πάτωμα, ένα από τα λουλούδια του είχε αποκοπεί. Λες αυτό να είναι το μέλλον μας, σαν τα πέταλα αυτού του λουλουδιού; Αποδειώχνω τη σκέψη μου, έχει έρθει άλλωστε και το αφεντικό για το καθιερωμένο briefing της ημέρας. Η στιγμή δηλαδή που θα βρεθώ σε άλλο δωμάτιο με ανθρώπους. Το αφεντικό δεν έχει και πολλά κέφια σήμερα, η συνάντηση είναι σύντομη. 

Φεύγω τρέχοντας από το γραφείο. Το ντεπόζιτο της βενζίνης είναι μισογεμάτο. Κάτω από άλλες συνθήκες ούτε που θα με ένοιαζε, αυτή τη φορά πήγα και γέμισα. Στο βενζινάδικο έξω από το Cosmos είμασταν εγώ και ο κούκος, νεκρική σιγή παντού. Ο βενζινάς ξεκίνησε να γεμίζει το ντεπόζιτο όσο εγώ κοιτούσα από την άλλη μεριά του αυτοκινητού. Πλήρωσα με κάρτα με τη γνωστή πλέον διαδικασία: πετάω την κάρτα από μακρία, ο ταμίας βάζει γάντια και την πιάνει από την ακρούλα, ακουμπάει το POS στην άκρη του πάγκου και απομακρύνεται. Βάζω PIN, στέκομαι αγκαλία με τη τζαμαρία του καταστήματος, τεντώνει χέρι, μου δείνει απόδειξη, φεύγω τρέχοντας. 

Στο σπίτι τα παιδιά παίζουν ποδόσφαιρο μέσα στο σαλόνι παρότι ξέρουν ότι δεν επιτρέπεται. Ούτε εγώ ούτε η Χριστίνα έχουμε το κουράγιο να τους πούμε οτιδήποτε, είναι και αυτά επηρεασμένα από την όλη κατάσταση και ας μην το δείχνουν. Τα έβγαλε η Χριστίνα το πρώι στην παραλία για βόλτα που δεν είχε κόσμο αλλά δεν είναι το ίδιο με το σχολείο και τις δραστηριότητες τους. Το διάβασμα στο σπίτι είναι επίσης ζόρικη υπόθεση. Τα παιδιά δυσανασχετούν, αντιδρούν. Η Χριστίνα τους αγόρασε σήμερα βιβλία για να έχουν να διαβάζουν. Επίσης από τα Αγγλικά, τους έδωσαν υλικό να δουλεύουν. Ο δάσκαλος της μικρής στέλνει κάθε μέρα e-mail με μαθήματα, του μεγάλου όμως όχι. Είπα στη Χριστίνα να μη πάνε βόλτα στο Μαρμαρά να δούν το εξοχικό του πεθερού μου: δεν είναι καιρός για περιττά έξοδα. Αν αυτό το πράμα συνεχιστεί όπως πάει, ποιός ξέρει αν θα έχουμε χρήματα να πληρωθούμε, πόσα θα πληρωθούμε και πότε. Προσπαθώ να μη σκέφτομαι τέτοια πράγματα συνεχώς αλλά δεν την βλέπω τη δουλεία να τελειώνει τώρα στα κοντά. Άντε και καλμάρουν λίγο τα πράγματα το καλοκαίρι, η οικονομική ζημιά είναι ανυπολόγιστη. Και είναι σίγουρο ότι ο ϊός δεν τα πάει καλά με τη ζέστη ή θα τραβήξει καμία ξεγυρισμένη μετάλλαξη και θα μας αλλάξει τα φώτα; Η ισπανική γρίπη του 1918 είχε μεταλλαχθεί το καλοκαίρι του 18 σε μια πολύ πιο θανατηφόρα εκδοχή και θέρισε αλύπητα ανεξαρτήτως ηλικίας. Η προγιαγία μου από τη μερια της μάνας μου έχασε πόσα; Τρία παιδία; Πρέπει να ρωτήσω τη μάνα μου, αυτή τα θυμάται αυτά. 

Χθες μίλησα με τον αδελφό μου στην Αγγλία, ανήσυχοι πολύ και αυτοί και ένα παραπάνω με τον ηλίθιο που έχουν μπλέξει εκεί. Ο Boris λέει, πιστεύει στην ανοσία της άγελης και για αυτό ήταν διατεθιμένος να αφήσει να πεθάνουν όσοι χρειαστεί. Μόλις του ψιθύρισαν ότι με 0,5% mortality rate η Αγγλία κοιτούσε μπροστά της 500.000 νεκρούς άλλαξε το τροπάριο. Έχουν κλειστεί λέει στα σπίτια τους και περιμένουν και αυτοί τις εξελίξεις. Μου έστειλε και φωτογραφίες από τα εκεί σούπερ μάρκετ, άδεια ράφια παντού. Με εξέπληξε που είδα αυτές τις εικόνες από Αγγλία, τους περίμενα πιο ψυχρούς. Εμάς κατηγορούν για μεσογειακό ταμπεραμέντο, αλλά τουλάχιστον στα καταστήματα που είδα εγώ ή κατάσταση ήταν πολιτισμένη.

Αφού περάσω την κλασσική ιεροτελεστεία του πλυσίματος ετοιμάζομαι να βγω για τρέξιμο. Μήπως είναι αντικοινωνική συμπεριφορά που βγαίνω να τρέξω; Τρια χιλιόμετρα είναι και είμαι μόνος...επίσης μπορώ να αποφύγω γρήγορα την όποια παρέα βρεθεί μπροστά μου. Σήμερα έχει λιγότερο κόσμο στην παραλία από τις άλλες ημέρες αλλά παρόλ' αυτά οι παρέες, παρέες. Δε λέω, να βγεις μια βόλτα, θα σκάσεις μέσα στο σπίτι. Πάρε τον αέρα σου άλλα δε χρειάζονται οι μεγάλες παρέες, ούτε ο συνοστισμός. Μήπως είμαι περίεργος που τα σκέφτομαι αυτά; Στη γειτονική Ιταλία όμως, οι μόνοι που κυκλοφορούν είναι οι αστυνομικοί και ο στρατός. Ας μην φτάσουμε ως εκεί καλύτερα. Πάνε δύο μέρες και ο Claudio ακόμα δεν έχει απαντήσει. Ποιός ξέρει τι ζόρι να τραβάει και αυτός τώρα...

Έχω εκατοντάδες παιχνίδια μέσα στο σπίτι, τόσο επιτραπέζια όσο και ψηφιακά, για τον υπολογιστή. Δεν έχω όμως και πολύ διάθεση για παιχνίδι, παρότι ίσως μια παρτίδα με τα παιδιά να βοηθούσε. Μάλλον θα δω κάτι απίθανα χαζό στο Youtube πάλι, κάτι που να απαιτεί μηδενική εγκεφαλική προσπάθεια, έτσι για να ξεχαστώ. Αύριο θα είναι μια καινούργια ημέρα. Ας ελπίσουμε ότι θα κοιμηθώ λίγο καλύτερα. Να τελειώσει και αυτή η εβδομάδα να κάτσω και εγώ σπίτι. Θα πρέπει πλέον να κοιτάμε τα πάντα με ορίζοντα την επόμενη ημέρα.  

Το ημερολόγιο ενός κωρονοϊού (Μέρος 1ο)

Στο site για επιτραπέζια το οποίο επισκέπτομαι καθημερινά διάβασα σήμερα μια εξιστόριση του πως είναι να ζει κανείς στην Ιταλία της καραντίνας. Το κείμενο το έγραφε μια Ιταλίδα σχεδιάστρια παιχνιδιών και περιγράφει τη ζωή στη Βόρεια Ιταλία σε ρυθμούς κωρονοϊου. Είναι πραγματικά σοκαριστικό να διαβάζεις για γεγονότα που αναφέρονται στον 21ο αιώνα και να νομίζεις ότι βρίσκεσαι πίσω στην εποχή της βουβωνικής πανώλης του 14ου αιώνα. Ομολόγω ότι το κείμενο αυτό (https://www.boardgamegeek.com/geeklist/270443/our-life-lockdown) με σόκαρε και για έναν άλλο λόγο: το site αυτό το επισκέπτομαι για να χαλαρώσω από τις σκοτούρες της καθημερινότητας, για να δω για επιτραπέζια και έτσι να χαθώ και εγώ έστω και για λίγο στον φανταστικό τους κόσμο. Αυτά που διάβασα όμως σήμερα, μου έδωσαν την ώθηση να προσπαθήσω και εγώ να τήρησω κάτα κάποιον τρόπο ένα ημερολόγιο, εξιστορώντας τα γεγονότα με την ωμότητα του τώρα. Ίσως μετά από λίγο καιρό, ξαναδιαβάζοντας αυτά που έγραψα όλα αυτά να μου φαίνονται αστεία, ίσως πάλι και όχι. Ας προσπαθήσω λοιπόν να κάνω μια σύντομη ιστορική αναδρομή μέχρι να φτάσω στη σημερινή ημέρα

Η όλη ιστορία λοιπόν με τον ϊό αυτόν άρχισε να καταγράφεται στο ραντάρ μου από τα τέλη Ιανουαρίου. Έχοντας επενδύσει στη δημιουργία διάφορων νέων επιτραπεζίων μέσω Kickstarter παρακολουθούσα έναν βομβαρδισμό ενημερώσεων από τους δημιουργούς περί καθυστερήσεων λόγω προβλημάτων στην Κίνα. Στην αρχή ομολόγω ότι δεν έδωσα και πολύ σημασία: "Σαν το SARS και τη γρίπη των πτηνών θα είναι πάλι, πολύς χαμός για το τίποτα", σκέφτηκα. Δειλά, δείλα άρχισαν να κάνουν την εμφάνιση τους άρθρα σε δυτικά μέσα τα οποία έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου, κυρίως για την ανησυχητική ευκολία με την οποία ο νέος αυτός ϊός μεταδιδόταν. Μέχρι και τα τέλη Φεβρουαρίου όμως, το θέμα "έπαιζε" χαμηλά στην επικαιρότητα. Τόσο χαμηλά, που, στα τέλη του μήνα αποφασίσαμε με τη Χριστίνα να οργανώσουμε το ταξίδι στη Βαρκελώνη που τόσο επιθυμούσαν τα παιδιά μας. 

Την ίδια χρονική περίοδο, προβληματίστηκα ιδιαίτερα για το επικείμενο συνέδριο στη Βοστώνη που ήθελε να παραβρεθεί η Χριστίνα. Η εξάπλωση του ϊού εκτός Κίνας είχε αρχίσει να αποκτάει ρυθμό και, από τη γειτονική Ιταλία είχαν αρχίσει να καταφθάνουν ανησυχτικά μαντάτα. Ενέδωσα τελικώς και δεν ανέπτυξα πλήρως τις σκέψεις μου καθώς, για την πραγματοποίηση αυτού του ταξιδίου, η Χριστίνα είχε λάβει γενναία υποτροφία την οποία δεν μπορούσε να επιστρέψει. 

Στις 3 Μαρτίου και με τα πρώτα σχολεία να έχουν ξεκινήσει να κλείνουν, ο κωρονοϊος αποφάσισε κάτα κάποιον τρόπο, να κάνει την εμφάνιση του και στο γραφείο. Εκεί ήταν που άρχισαν να διαφαίνονται σημάδια ανθρώπινης συμπεριφοράς πιο σκοτεινής και νεφελώδης. Μια συνάδελφος δίδασκε απογευματινά μαθήματα σε χώρο σχολείου ο οποίος για την πρώινη του χρήση είχε κλείσει προληπτικά. Τελικά η συνάδελφος "πείσθηκε" να αποχωρήσει από τον χώρο εργασίας. Η μουρμούρα όμως είχε ήδη αρχίσει.

Στις 5 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε γενική απολύμανση σε όλους τους χώρους της δουλείας. Κατά το διάστημα αυτό άρχισε να σοβαρεύει πολύ το πράγμα. Τα κρούσματα πύκνωσαν και άρχισαν οι πρώτες δευτερογενείς μεταδόσεις, αυτές δηλαδή που δεν είχαν προέλθει από το εξωτερικό. Τα σχολεία έκλεισαν, ακολούθησαν τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος (μπαρ, εστιατόρια, καφέ, κλπ) καθώς και θέατρα, σινεμά, εμπορικά κέντρα, γυμναστήρια...Στο γραφείο προσπαθούσα με κάθε τρόπο να κρατήσω τα πράγματα σε μια όσο το δυνατόν πιο ήρεμη κατάσταση...Την Παρασκευή 13 του μηνός αποφασίστηκε να παραμείνει μόνο προσωπικό ασφαλείας και οι υπόλοιποι να τήλε - εργαστούν. 

Το Σάββατο 14 Μαρτίου στην πόλη επικρατούσε μια περίεργη ατμόσφαιρα. Κόσμος υπήρχε στα καταστήματα, φυσικά πολύ λιγότερος στα εμπορικά, περισσότερος στα τρόφιμα. Ήταν η πρώτη ημέρα απαγόρευσης των μπάρ και των εστιατορίων και ο κόσμος ήταν ακόμα λιγάκι μουδιασμένος. Το απόγευμα και με θερμοκρασία στους 24 βαθμούς, με τρόμο διαπίστωσα ότι η παραλία έσφυζε κυριολεκτικά από κόσμο κάθε ηλικίας. Στα πλανώδια μετακινούμενα μπαράκια γινόταν ο κακός χαμός! Ο ένας πάνω στον άλλο να πάρουν ένα ποτό! "Είναι τρελόι!" μονολόγησα από μέσα μου. Νοίκιασα ένα πατίνι και πήγα στο κατάστημα με τα επιτραπέζια. Η Χριστίνα δεν ήθελε να πάω, μου είχε πει να φορέσω γάντια. Δεν την άκουσα και πήγα. Αγόρασα ένα παιχνίδι, το Azul, The Stained Glass of Sintra (https://www.boardgamegeek.com/boardgame/256226/azul-stained-glass-sintra). Πάντα, όταν διαισθάνομαι κάποιο σημαντικό γεγονός προ των πυλών αγοράζω ένα παιχνίδι για να θυμάμαι τη στιγμή. Το ίδιο είχα κάνει και με τα capital controls το 2015. Αγόρασα το παιχνίδι σκεπτόμενος ότι μπορεί να περάσει πολύς καιρός πριν αγοράσω ξανά κάτι. Οι κοπέλες στο ταμείο ήταν λυπημένες και φοβισμένες. Λυπημένες γιατί ανησυχούσαν για τη δουλεία τους και για τη μοίρα του καταστήματος, φοβισμένες γιατί έρχονταν σε επαφή με τόσο κόσμο. Τις ευχαρίστησα και τις ευχήθηκα καλή επιτυχία. Καβάλησα το πατίνι και γύρισα όσο πιο γρήγορα μπορούσα στο σπίτι. 

Την Κυριακή 15 Μαρτίου ο καιρός ήταν θλιβερός, σαν να ήθελε να τιμωρήσει τον κόσμο που αψήφισε την προτροπή να μείνει σπίτι του. Έβρεχε σαν μοιρολόι όλη την ημέρα και ένας κρύος αέρας φυσούσε σε ριπές. Βγήκα για τρέξιμο...ερημεία παντού και για συντροφία μόνο ο στροβιλισμός του αέρα μέσα στην κουκούλα του αδιάβροχου μου. Καθώς επέστρεφα, έξω από το Ποσειδώνιο στον Άγιο Φώτιο λευκές και ροζ κορδέλες...μια βάπτιση! Κούνησα το κεφάλι μου λυπημένα και έσφηξα τα δόντια να φύγω όσο πιο γρήγορα με πήγαιναν τα πόδια μου από εκεί. Το απόγευμα, καθώς τα νέα που διάβαζα δεν ήταν καθόλου ενθαρρυντικά, απόφασισα να βγω έξω να αγοράσω γάλα. "Άραγε θα βρω τίποτα; Και αν δε βρω τι θα πιούν τα παιδία;" Τα delivery των supermarket όλα κλεισμένα μέχρι 27 Μαρτίου. Τελικά βρήκα ένα ζαχαροπλαστείο ανοιχτό, αγόρασα τρία μπουκάλια γάλα και τέσσερα γιαούρτια. Η κοπέλα στο ταμείο φορούσε δύο σετ από γάντια. Έδωσα από μακρυά την κάρτα, μου έδωσε το POS, απομακρύνθηκε και έβαλα τον κωδικό. Μετά έκανα πίσω εγώ, πήρα τη σακούλα με την άκρη του χεριού μου, χαμογέλασα αμήχανα και έφυγα γρήγορα προς το σπίτι. Το βράδι θυμήθηκα τον φίλο μου από την Ιταλία, πάνε χρόνια που είχα να του γράψω. Μένει βόρεια Ιταλία, τι να κάνει άραγε; Του έγραψα ένα email, δε μου έχει απαντήσει. Ελπίζω να είναι καλά. Στις εννιά το βράδι, όλοι βγήκαν στα μπαλκόνια και χειροκροτούσαν. Χειροκροτούσαν και σφύριζαν για να δώσουν κουράγιο στους ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό που αγωνίζεται τόσες ημέρες στα νοσοκομεία. Ξεκίνησε λένε από την Ισπανία αυτό και μέσω δικτύου έφτασε και σε έμας. Ήταν μια πολύ ωραία στιγμή, όπου όλη η γειτονία φώναξε "είμαστε ακόμα ζωντανοί". 

Σήμερα Δευτέρα, οι δρόμοι ήταν άδειοι όπως τον Δεκαπεντάγουστο πηγαίνοντας στη δουλεία. Έφτασα στο γραφείο το οποίο ήταν πάνω από μισοάδειο. Είχα αρκετή δουλεία, ξεχάστηκα με αυτά που έπρεπε να κάνω. Στα κλεφτά διάβαζα άρθρα στις ιστοσελίδες για τα νέα. Σε καραντίνα δυό χωρία στην Κοζάνη, νέα μέτρα περιορισμού, δελτίο στα αντισηπτικά, με νούμερο στα σούπερ μάρκετ...Άρχισα να βιάζομαι να φύγω. Στη σύναντηση με το αφεντικό καθόμασταν όλοι στις γωνίες του δωματίου. Η συνάντηση άρχισε να τραβάει σε μάκρος...Βρήκα μια αφορμή και έφυγα. Είχα να πάω και σούπερ μάρκετ. Διάβασα μέχρι να φύγω την περιγραφή αυτής της Ιταλίδας, μαύρισε η ψυχή μου. Πήγα στο σούπερ μάρκετ με άγχος, μη γνωρίζοντας τι θα αντικρίσω. Ευτυχώς δεν είχε πολλά αυτοκίνητα στο πάρκινγκ. Βάζω τα latex γάντια μου, πάω να βάλω και την μάσκα, αυτή με τη μουτσούνα και τα φίλτρα που μου είχε δώσει η Χριστίνα...την έβγαλα...τη μια στράβωναν τα γυαλιά μου, την άλλη με πίεζε στη μύτη. Στην οργή! Την έβγαλα και μπήκα. Στην είσοδο μια κοπέλα μου δείνει ένα νούμερο. Ήμουν το νούμερο 224, σαν κατάδικος σε αποικία καταναγκαστικής εργασίας. Μου εξήγησε ότι πρέπει να παραδώσω το νούμερο μου στην έξοδο για να το πάρει κάποιος άλλος, ότι πρέπει να είμαι δύο μέτρα απόσταση από τους άλλους πελάτες και το προσωπικό. Μηχανικά την ευχαρίστησα και μπήκα να κάνω τα ψώνια τα δικά μας και της πεθεράς μου. 

Δεν υπάρχει πιο αγχωτικό πράγμα από το να πρέπει να κάνεις όσο πιο γρήγορα μπορείς σε ένα σούπερ μάρκετ, πρσπαθώντας: α) να αποφύγεις όποιον βρεις μπροστά σου, β) να κοιτάς πίσω σου μήπως κάποιος πλησίασε, γ) να κοιτάς μήπως μποτιλιαριστείς σε κάποιον διάδρομο και δ) να δεις ποιά ράφια αδείαζουν για να προλάβεις. Κανένας δεν κοιτούσε τον άλλο στα μάτια, όλοι παραμερίζουν απότομα μόλις δει ο ένας τον άλλο. Οι υπάλληλοι φοβισμένα κάνουν και αυτοί ότι μπορούν, ξέρουν ότι για αυτούς δεν θα υπάρξει κανένα υποχρεωτικό κλείσιμο, καμιά τήλε - εργασία. Τα χέρια σου αρχίζουν να ιδρώνουν από το latex του γαντιού, έχει αρχίσει να σε πιάνει μια αίσθηση αγοραφοβίας να το πω...όπως και να 'χει το πράμα, φτάνεις τελικά στο ταμείο. Εκεί αρχίζει η ίδια περίεργη χορογραφία, όπου εσύ ακουμπάς τα πράγματα και η υπάλληλος φεύγει μακριά. Μετά εσύ σκύβεις πίσω στο καρότσι και η ταμείας πλησιάζει για να περάσει τα πράγματα. Αρχίζεις να σκέφτεσαι ότι ίσως δεν έκανες και πολύ καλά που δεν έβαλες τη μάσκα. Και όχι τίποτα άλλο, το καρότσι κάνει σούζα από τα τρόφιμα που έχεις αγοράσει. Ποιός θα τα φάει όλα αυτά; Ναι άλλα ποιός ξέρει πότε θα ξαναπάς. Δε θες να ξαναπάς. Και τι θα φάνε τα παιδιά; Πλήρωσα και έφυγα στα γρήγορα. Ο φρέσκος αέρας έξω από το κατάστημα ήταν μια ευχάριστη όαση σε σχέση με το αίσθημα κλεισούρας που σου έδεινε το σούπερ. 

Έφτασα σπίτι. Άγχος νούμερο δύο το παρκάρισμα. Δεν έχει κουνηθεί κανείς, αγορά νεκρή, άντε βρες να παρκάρεις τώρα και με τόσα ψώνια. Τελικά στάθηκα πολύ τυχερός, βρήκα αμέσως. Ανεβάσαμε τα ψώνια με τη Χριστίνα και τον πεθερό μου, η Χριστίνα φορούσε μάσκα, εγώ τα γάντια ακόμα. Μπήκα σπίτι, πέταξα τα ρούχα από πάνω μου και έπλεινα τα χέρια μου. Καθώς τακτοποιούσαμε τα ψώνια, τα παιδία βρίσκονταν σε υπερδιέγερση. Είχαν μείνει μέσα όλη μέρα. Τους πήρα όλους και πήγαμε στην παραλία, εγώ να τρέξω 2 χιλιόμετρα, αυτά για να πάρουν λίγο αέρα. Σε δέκα λεπτά είμασταν πάλι πίσω. Παρά την κούραση είπα να κάτσω να γράψω, να τα γράψω τώρα που τα θυμάμαι. Αύριο θα είναι μια άλλη ημέρα. Άραγε προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο; Η διαίσθηση μου λέει προς το χειρότερο. Και αν γίνουμε σαν την Ιταλία, τι θα κάνουμε; Εμείς είμαστε νέοι, μάλλον θα τα καταφέρουμε. Οι γονείς μας τι θα απογίνουν; Το σύστημα υγείας θα αντέξει; Η οικονομία της χώρας; Ποιάς χώρας; Του κόσμου ολόκληρου! Άραγε σε τι κόσμο θα ζούμε σε ένα μήνα από τώρα;  

Μετανάστευση & Κλιματική Αλλαγή: Βίοι Παράλληλοι

Με μια προσεκτική ανάγνωση της ανθρώπινης ιστορίας και προϊστορίας, μπορεί κανείς να διαπιστώσει ότι ο Homo Sapiens, ο σκεπτόμενος άνθρωπος, επιβίωσε και επικράτησε των προκλήσεων που αντιμετώπισε εξ’ αιτίας της προσαρμοστικότητας που επέδειξε έναντι ποικιλόμορφων προκλήσεων. Δύο είναι οι μεθοδολογίες που επέτρεψαν στον σκεπτόμενο άνθρωπο να επιβιώσει: η πρώτη είναι η ευρηματικότητα και η τεχνολογική υπεροχή του και η δεύτερη είναι, όταν οι συνθήκες το επέβαλαν, η μετακίνηση. Η προσαρμοσμένη τεχνολογία είναι αυτή η οποία έχει επιτρέψει σε ανθρώπινους πληθυσμούς να επιβιώνουν από περιοχές του παγωμένου αρκτικού κύκλου (Ινούιτ) έως τις πιο άνυδρες περιοχές της ερήμου (Τουαρέγκ). Ταυτόχρονα, η ιστορία του ανθρωπίνου είδους είναι διάσπαρτη με εκατοντάδες περιστατικά μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών όταν περιβαλλοντικοί ή άλλοι παράγοντες (πόλεμοι, λοιμοί, κλπ.) το επέβαλλαν. Πληθυσμοί οι οποίοι είτε δεν μπόρεσαν είτε δεν θέλησαν να ακολουθήσουν αυτές τις δύο βασικές μεθοδολογίες σβήστηκαν από τον παγκόσμιο χάρτη. Τα παραδείγματα εδώ πολλά: οι Βίκινγκ της Γροιλανδίας, οι Πολυνήσιοι του νησιού του Πάσχα, οι Μάγια στην Κεντρική Αμερική, ο πολιτισμός των Ανασάζι στη Βόρεια Αμερική και πολλοί άλλοι. Ως προς τη μετανάστευση, η ίδια η ελληνική ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα μεταναστευτικού αποικισμού, όπου η εισβολή ξενικού πληθυσμού με ανώτερα τεχνολογικά χαρακτηριστικά (Δωριείς) οδήγησε στον πρώτο ελληνικό αποικισμό, ενώ αργότερα πληθυσμιακές πιέσεις ώθησαν τα αρχαία ελληνικά φύλλα να μεταφυτευτούν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Μεσογείου (δεύτερος ελληνικός αποικισμός). Και για να επανέλθουμε στην παγκόσμια ιστορία, είναι γνωστά τα μαζικά φαινόμενα μετακίνησης πληθυσμών στην Ευρασία κατά τον πρώτο κομμάτι του Μεσαίωνα (Γότθοι, Σάξωνες, Φράγκοι, Βισιγότθοι, Βάνδαλοι, Ούννοι, Μαγυάροι, Βούλγαροι και πολλοί άλλοι).

Όλα τα παραπάνω ιστορικά παραδείγματα έχουν δύο κοινούς παρονομαστές. Αφενός υπήρξε αδύνατο να αναχαιτιστούν ακόμα και από τις πιο ισχυρές αυτοκρατορίες της εποχής όπως η Ρωμαϊκή, η Βυζαντινή και η Κινεζική. Αφετέρου, πολλές από αυτές τις μετακινήσεις πληθυσμών προκλήθηκαν εν μέρει ή αποκλειστικά από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Είναι ιστορικά δεδομένο λοιπόν ότι, όταν σε πληθυσμιακές ομάδες τίθενται εξωτερικά ζητήματα επιβίωσης αυτές συνηθέστερα μετακινούνται εφόσον μπορούν, ειδάλλως φυλλοροούν μέχρι σημείου οριστικής εξάλειψης τους. Είναι επίσης ιστορικά διαπιστωμένο ότι περιβαλλοντικοί λόγοι παίζουν σημαντικό άλλα όχι αποκλειστικό ρόλο ως παράγοντες που επιβάλλουν τις μεταναστεύσεις πληθυσμών. Οι Βίκινγκ της Γροιλανδίας μπόρεσαν να αποικίσουν αυτό το τεράστιο, καλυμμένο από μυριάδες τόνους πάγου νησί εξαιτίας ενός ευνοϊκού περιβαλλοντικού φαινομένου γνωστό ως «Μεσαιωνική Θερμή Περίοδος» (Medieval Warming Period) το οποίο επέτρεψε την καλλιέργεια σιτηρών και ζωοτροφών βόρεια του Αρκτικού Κύκλου. Η αντιστροφή του φαινομένου και η συνεπακόλουθη περίοδος της «Μικρής Εποχής των Παγετώνων» (Little Ice Age) σε συνδυασμό με την αδυναμία προσαρμογής ή μετανάστευσης οδήγησε στον αφανισμό αυτής της αποικίας. Αντίθετα, οι προερχόμενοι από τον Καναδικό Βορρά Ινούιτ, διαθέτοντας την τεχνολογία – τεχνογνωσία για να επιβιώνουν σε τέτοια ψυχρά κλίματα δεν είχαν κανένα πρόβλημα επιβίωσης παρά τη σοβαρή επιδείνωση των καιρικών συνθηκών.

Ο πολιτισμός των Μάγια στην Κεντρική Αμερική είναι γνωστός για τα θαυμαστά αρχιτεκτονικά και επιστημονικά επιτεύγματα του, πολλά εκ των οποίων θεωρούνται πρωτοποριακά και πολύ μπροστά από την εποχή τους παγκοσμίως. Η αρχαιολογική σκαπάνη μόλις τώρα αρχίζει και αποκαλύπτει, κάτω από την οργιώδη βλάστηση της Κεντροαμερικανικής ζούγκλας το πραγματικά εντυπωσιακό μέγεθος των πόλεων τους. Η αλλαγή στα υδάτινα ρεύματα που προκάλεσε η «Μεσαιωνική Θερμή Περίοδος» οδήγησε σε παρατεταμένη ξηρασία στην περιοχή και σε συνδυασμό με την αποψίλωση των δασών προκάλεσε μεγάλη έλλειψη υδάτινων πόρων. Αυτό οδήγησε στην καταστροφή της σοδειάς καλαμποκιού το οποίο με τη σειρά του ώθησε τους Μάγια στην απόγνωση, τον λοιμό και τελικά την εγκατάλειψη των πόλεων και του πολιτισμού τους. Το μέγεθος της απόγνωσης τους καταγράφεται στις ολοένα και πιο ζοφερές τοιχογραφίες των ναών-πυραμίδων τους οι οποίες υποδεικνύουν μια αυξανόμενη τάση ανθρωποθυσιών προς εξευμενισμό των Θεών.

Παραδείγματα όπως τα παραπάνω είναι άφθονα στην παγκόσμια ιστορία και η αναλυτική παράθεση τους εδώ δεν εξυπηρετεί τους σκοπούς αυτού του κειμένου. Αυτό που θέλω να καταδείξω είναι ότι, μια σχετικά ήπια μεταβολή των καιρικών συνθηκών όπως η Μεσαιωνική Θερμή Περίοδος, για την οποία η επιστημονική κοινότητα πιστεύει ότι οδήγησε στην αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά μόλις έναν βαθμό κελσίου, οδήγησε σε τεράστιες ανακατατάξεις παγκοσμίων πληθυσμών. Το ανθρώπινο είδος είναι φοβερά ευαίσθητο σε θερμοκρασιακές μεταβολές ενώ μια φαινομενικά ασήμαντη απόκλιση της παγκόσμιας θερμοκρασίας μπορεί να οδηγήσει σε αθέατες, αρχικά, περιβαλλοντικές αλλαγές. Σήμερα, όπου ο πλανήτης μας οδεύει ολοταχώς προς μια, κατ’ ελάχιστον, αύξηση τριών βαθμών κελσίου πάνω από το κανονικό, αντιλαμβανόμαστε ότι οι πληθυσμιακές πιέσεις θα αυξηθούν θεαματικά. Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί το γεγονός ότι ο πλανήτης μας οδεύει ταχύτατα προς το μέγιστο πληθυσμιακό όριο αντοχής του το οποίο τοποθετείται πέριξ των εννέα με δέκα δισεκατομμυρίων. Η αύξηση αυτή του παγκόσμιου πληθυσμού είναι εκθετική και πρωτοφανής στην ανθρώπινη ιστορία. Οφείλεται δε, στην τεχνολογική τιθάσευση και εκμετάλλευση πάσης φύσεως ορυκτού ή άλλου φυσικού πλούτου που διαθέτει ο πλανήτης μας. Το παγκόσμιο επίπεδο ευημερίας έχει ανέβει και ανεβαίνει συνεχώς δίχως όμως να έχει επιτευχθεί μια λογική κατανομή αυτού ανάμεσα στους πληθυσμούς της Γης. Σήμερα, μια μικρή μειοψηφία του δυτικού κόσμου απολαμβάνει και νέμεται άνω του μισού παγκοσμίου πλούτου. Το επίπεδο ευημερίας που απολαμβάνει η Δύση σήμερα οφείλεται στα επιτεύγματα της Βιομηχανικής Επανάστασης τα οποία στηρίχθηκαν στην άνευ φραγμών εκμετάλλευση περιβαλλοντικών πόρων. Η εκμετάλλευση αυτή στηρίχθηκε στην έκκληση τεραστίων ποσοτήτων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα. Οι αναδυόμενες, πολυπληθείς οικονομίες του πάλαι ποτέ Τρίτου Κόσμου απαιτούν και αυτές το μερίδιο τους στην οικονομική ανάπτυξη στηριζόμενες στο οικονομικό μοντέλο περιβαλλοντικής εκμετάλλευσης της Δύσης. Την ίδια στιγμή η Δύση, αντιλαμβανόμενη το περιβαλλοντικό αδιέξοδο αρχίζει να υιοθετεί τεχνολογίες περιβαλλοντικής αειφορίας, κουνώντας ταυτόχρονα το δάχτυλο προς τις αναδυόμενες οικονομίες κατηγορώντας τους για χρήση περιβαλλοντικών πρακτικών που η ίδια χρησιμοποιεί από τον 18^ο αιώνα. Οι αειφόρες τεχνολογίες είναι φυσικά πολυδάπανες, όπως άλλωστε είναι κάθε μη ώριμη και νεότευκτη εφαρμογή, πράγμα που καθιστά τη χρήση τους οικονομικά δυσχερή για τις αναδυόμενες χώρες. Είναι λοιπόν τουλάχιστον υποκριτικό να ομιλούμε σήμερα για οικονομίες μηδενικού αποτυπώματος άνθρακα και να προσπαθούμε να επιβάλλουμε παγκοσμίως κάτι τέτοιο, όταν δεν βρίσκεται μια ικανοποιητική μεθοδολογία τεχνολογικής διάχυσης από τη Δύση προς τις αναδυόμενες οικονομίες.

Το περιβαλλοντικό μέλλον του πλανήτη μας δεν είναι, δυστυχώς, ευοίωνο. Κλιματικά φαινόμενα όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας (Μπαγκλαντές), η λειψυδρία (Καλιφόρνια, Υποσαχάρια Αφρική), οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, η αποψίλωση των δασών καθώς και η συνεπακόλουθη φτωχοποίηση των καλλιεργητικών γαιών θα οδηγήσουν σε ολοένα και μεγαλύτερες μεταναστευτικές ροές. Αυτές οι ροές είναι φυσικό ότι θα θελήσουν να κατευθυνθούν προς περιοχές με αυξημένο βιοτικό επίπεδο. Περιοχές όπως η Ευρώπη, οι οποίες ενώ είναι ηλικιακά γερασμένες απολαμβάνουν δυσανάλογο μερίδιο του παγκοσμίου πλούτου. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι η έννοια του έθνους κράτους και των εθνικών συνόρων είναι μια σχετικά πρόσφατη συνθήκη στην ανθρώπινη ιστορία, εμφανιζόμενη, με την απολυτότητα που τη γνωρίζουμε σήμερα, μόλις τον 18^ο αιώνα. Επιπρόσθετα οι σημερινές γενιές στην Ευρώπη, μεγαλωμένες στη θαλπωρή του μεταπολεμικού οικονομικού θαύματος, θεωρούν ότι η ευημερία που απολαμβάνουν σήμερα, απότοκος περιβαλλοντικής εκμετάλλευσης, είναι κεκτημένο τους. Η Ευρώπη είναι μαθημένη να αποβάλλει πλεονασματικούς πληθυσμούς και όχι να τους δέχεται ενώ τείνουν να ξεχαστούν, αν δεν έχουν ήδη ξεχαστεί, τα όποια μαθήματα εσωτερικών μετακινήσεων πληθυσμών λόγω πολέμου. Στα καθ’ υμάς ας μην ξεχνάμε το πώς αντιμετωπίστηκαν οι Μικρασιατικοί πληθυσμοί όταν μετακινήθηκαν, πως αντιμετωπίστηκαν από το επίσημο Ελληνικό Κράτος και πόσες δεκαετίες πήρε η οριστική αφομοίωση τους.

Η σημερινή πραγματικότητα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα με το μεταναστευτικό πρόβλημα μπορεί μόνο να επιδεινωθεί και δεν οφείλεται σε συγκυριακά γεγονότα. Μπορεί να φαντάζει εκ πρώτης όψεως ως ένα κλασσικό παράδειγμα ετεροκατανομής κόστους (passing the buck), δηλαδή ότι τις ενέργειες άλλων (πόλεμος στη Συρία και στο Αφγανιστάν) τις επωμίζεται τρίτος. Πράγματι, συμβαίνει και αυτό αλλά όπως περιέγραψα και νωρίτερα δεν είναι σε καμία περίπτωση η μοναδική αιτία του προβλήματος. Η χώρα μας, όπως και η Τουρκία, βρίσκεται πάνω σε μια από τις κυριότερες οδούς μετακίνησης πληθυσμών. Οι μεταναστεύοντες πληθυσμοί δεν επιθυμούν κατ’ ανάγκην την παραμονή τους σε σταθμούς εντός της οδού αλλά θέλουν να φτάσουν στον τελικό τους προορισμό, δηλαδή στην Δυτική Ευρώπη. Όλες οι χώρες σταθμοί ανάμεσα στην πηγή των ροών και τον τελικό προορισμό προσπαθούν να ξεφορτωθούν με οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο το βάρος αυτών των πληθυσμών προκειμένου να το επωμισθεί κάποιο άλλο κράτος. Η Τουρκία, ως χώρα μεταστάθμευσης πληθυσμών, έχει εργαλιοποιήσει τις ροές αυτές προκειμένου αφενός να δημιουργεί προβλήματα στην Ελλάδα και αφετέρου να αποσπά εκβιαστικά ανταλλάγματα από τις χώρες προορισμούς της Δυτικής Ευρώπης. Οι δε χώρες της Δυτικής Ευρώπης δρουν εντελώς υποκριτικά και άκρως απάνθρωπα από τη μια αποδίδοντας στην Τουρκία πόρους ως προϊόν εκβιασμού, υπογράφοντας μια συμφωνία εμφανώς ανεφάρμοστη και από την άλλη κλείνοντας τα σύνορα τους μη αποδεχόμενες οποιαδήποτε απευθείας μεταφορά μεταναστών από την Τουρκία προς τους τελικούς τους προορισμούς.

Η χώρα μας έχει ένα πολύ δύσκολο και ακανθώδες πρόβλημα στα χέρια της για το οποίο δεν υπάρχουν μαγικές ή εύκολες λύσεις. Η μια οδός είναι αυτή της αποτροπής των μεταναστευτικών ροών. Η λύση αυτή προκειμένου να έχει οποιαδήποτε πιθανότητα επιτυχίας θα πρέπει να περιλαμβάνει κατασκευή φραγμών και λοιπών κωλυμάτων στα χερσαία σύνορα μας περιλαμβανομένων της χρήσης ναρκών. Η χρήση ναρκών, πέρα από το απάνθρωπο του πράγματος είναι απαγορευμένη με διεθνή συνθήκη την οποία η χώρα μας έχει υπογράψει. Τα δε θαλάσσια σύνορα μας θα πρέπει να επιτηρούνται επιθετικά κάτι το οποίο περιλαμβάνει εμβολισμό και βύθιση πλοιαρίων, πράγμα επίσης καταφανέστατα απάνθρωπο. Για όσους καταφθάνουν τελικώς στην επικράτεια θα πρέπει να κρατούνται επ’ αόριστο σε φρουρούμενες κλειστές δομές σε βραχονησίδες ή ακατοίκητα νησιά του Αιγαίου. Όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, πέρα από το γεγονός ότι οι πρακτικές αυτές θυμίζουν ολοκληρωτικά καθεστώτα, αυτές θα επιφέρουν και τεράστιο κόστος στο διεθνές κύρος της χώρας. Επιπρόσθετα, όπως είναι ιστορικά γνωστό, κανένα εμπόδιο, τεχνητό ή φυσικό δε στάθηκε ποτέ ικανό να κάμψει μεταναστευτικές ροές πληθυσμών. Η δεύτερη λύση είναι αυτή της επιχείρησης ενσωμάτωσης όσων ο κρατικός μηχανισμός κρίνει ότι μπορούν να ενσωματωθούν. Ο πληθυσμός της χώρας μας γερνάει και απομειώνεται με απειλητικούς ρυθμούς χωρίς να διαφαίνεται οποιαδήποτε τάση αντιστροφής του φαινομένου. Η ύπαρξη κλειστών δομών φύλαξης θα μπορούσε να συνδυαστεί με ένα επιλεκτικό πρόγραμμα χορήγησης ασύλου. Θα μπορούσαν να χορηγηθούν οικίες ή κρατικές γαίες σε ερημωμένα ή απομακρυσμένα σημεία της επικράτειας προκειμένου αυτά να ξαναζωντανέψουν (βλέπε υποδοχή 30.000 Σύριων προσφύγων από τον Καναδά στην επαρχία του Yukon). Η πολιτική της αφομοίωσης απαιτεί οργανωμένο σχέδιο και μακροπρόθεσμη κρατική πολιτική και βούληση, προϋποθέσεις οι οποίες στην Ελλάδα δεν υφίστανται. Η τρίτη λύση συνίσταται στην, με οποιοδήποτε μέσο, «διευκόλυνση» των προσφυγικών ροών προκειμένου αυτές να κατευθυνθούν προς τις χώρες – προορισμούς. Οι συμφωνίες τις οποίες έχει υπογράψει η χώρα μας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπαγορεύουν ότι οι παράνομα εισελθόντες εντός της Ε.Ε. επαναπροωθούνται στη χώρα αρχικής εισαγωγής τους. Είναι μια συνθήκη (Δουβλίνο ΙΙ) η οποία υπεγράφη όταν το πρόβλημα της μετανάστευσης δεν είχε κάνει ακόμα την εμφάνιση του στα μεγέθη τα οποία καταγράφονται σήμερα. Επιπρόσθετα, υπάρχει η συνθήκη του Σέγκεν η οποία επιβάλλει τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ στην κάθε χώρα στην οποία ανήκει η ευθύνη αυτή. Η περίφημη πολιτική των ανοιχτών συνόρων που προσπάθησε να εφαρμόσει η προηγούμενη κυβέρνηση απέτυχε όταν οι χώρες της Ε.Ε και οι ενδιάμεσες χώρες της Βαλκανικής έκλεισαν δια της απειλής βίας τα σύνορα τους. Η απόσυρση της χώρας μας από τις παραπάνω Ευρωπαϊκές συνθήκες και ο συνδυασμός τους με μια «ανεπίσημη» πολιτική λαθραίας διακίνησης ανθρώπων, όπως για παράδειγμα κάνει η Τουρκία η οποία «ανέχεται» τους σύγχρονους δουλέμπορους, θα καταστήσει τη χώρα μας κράτος – παρία της Ευρώπης. Κάτι τέτοιο συνεπάγεται αυτονόητες επιπτώσεις σε ανοιχτά οικονομικά ζητήματα που διατηρεί η χώρα μας με τους θεσμούς της Ε.Ε.

Αντιλαμβάνεται λοιπόν κανείς, ότι όπως και στο θέμα της κλιματικής αλλαγής, οι λύσεις για το μεταναστευτικό ζήτημα κάθε άλλο παρά εύκολες είναι. Η χώρα μας θα πρέπει να υιοθετήσει ένα μείγμα και των τριών παραπάνω λύσεων. Αφενός θα πρέπει να περιφρουρηθούν καλύτερα, τουλάχιστον τα χερσαία σύνορα της χώρας με οποιαδήποτε νόμιμα μέσα έχουμε στη διάθεση μας γνωρίζοντας ότι δεν αποτελεί κάτι τέτοιο πανάκεια αποτροπής των ροών. Για τα θαλάσσια σύνορα δυστυχώς δεν μπορούν να γίνουν και πολλά πράγματα. Όσες περιπολίες και να υπάρξουν τα πλοιάρια αυτά ούτε να βυθιστούν γίνεται ούτε, όπως η πράξη έχει δείξει, είναι εφικτό να επιστραφούν στην Τουρκία. Στη συνέχεια, θα πρέπει να υπάρξουν κλειστές δομές σε όλη την επικράτεια προκειμένου να μην μετατρέπονται σε θύλακες τύπου Guantanamo τα νησιά των συνόρων μας. Τρίτον, θα πρέπει να δοθούν επιλεκτικά κίνητρα εγκατάστασης σε ερημωμένες περιοχές της χώρας μας με παροχή κατοικίας και γης. Τέλος, από τη στιγμή που η Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και ο ανθρωπισμός στο συγκεκριμένο θέμα έχουν περισσέψει θα μπορούσε ανεπίσημα η κρατική μηχανή να «διευκολύνει» τη μετακίνηση πληθυσμών εκτός της επικράτειας μας. Όλα όμως αυτά δεν αποτελούν παρά μόνο ημίμετρα. Η ιστορία έχει δείξει ότι μόνο η αφομοίωση μπορεί να αποτελέσει μακροπρόθεσμη πολιτική λύση του προβλήματος. Όπως αφομοιώθηκαν οι αρβανίτικοι πληθυσμοί εντός του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, έτσι θα πρέπει να κάνουμε και σήμερα.