The Eurozone as a Vehicle towards German Institutional Hegemony: Evidence from Economic and International Relations Theory

(Το παρόν κείμενο αποτελεί προϊόν προσωπικής ακαδημαϊκής προσπάθειας στα πλαίσια του μεταπτυχιακού μου στη θεωρία των Διεθνών Σχέσεων. Λάθη και παραλείψεις βαρύνουν αποκλειστικά τον υποφαινόμενο) 

The aim of this essay is to present the case of the Euro being a tool towards German Institutional Hegemony. First we will show the mechanisms through which the current crisis initiated and then we’ll show how the structure of the Euro is designed to augment German economic power. We’ll make a presentation of Optimal Currency Areas and how the Euro compares to that. Then with the aid of International Relations Theory we’ll use a systemic approach towards the Euro and how this aids Germany’s bid for regional hegemony.

It is often said that the current economic crisis is the worst to hit the global economy since 1929. Decision makers around the world often use this cliché in order to explain why the global economy is not moving towards a more stable growth path. Governments and Central Bankers around the world state that since the 1929 crisis we have learned and we’re bound not to repeat the same mistakes. And yet some mistakes are not only repeated but they’re being aggravated by indecision and pro cyclical measures that are being advocated.

Taking the case of the Euro zone we can say with a certain degree of confidence that what begun as a financial crisis in 2008, has escalated into a full blown liquidity crisis which bears all the hallmarks of a speculative attack. This liquidity crisis has as its main actors the member states of the Euro zone and more specifically, the so called PIIGS (Portugal, Ireland, Italy, Greece, and Spain) which are faced with increasing difficulties with respect to their debt refinancing. From an economic viewpoint the mechanism which is the driving force behind the ongoing speculative attack is rather straight forward. For various reasons, investors consider the public debt that they’re holding as a riskier asset than in the recent past. This triggers a sale on these assets which forces the interest rate with which states borrow upwards by imposing a risk premium on it. This increase in the interest rate can be particularly devastating for states which are vulnerable to such changes, such as countries which belong to the PIIGS group that have already amassed a considerable amount of public debt. Normally this wouldn’t present a problem because when a country is faced with such a crisis, the central bank steps in and buys public debt in exchange for printed money. Thus the crisis is alleviated in exchange for an increase in inflation and public debt but in general a liquidity crisis is avoided and the speculative attack stopped.

In the case of the PIIGS group however what started out as a simple ripple in the surface may well turn out into a full fledged tsunami leading to state bankruptcies and severe economic recession. Again the mechanism for this is pretty straight forward. With the introduction of the Euro, the countries of the European south suddenly had at their disposal a solid currency backed by the powerful, export oriented economies of the north. Using this currency as collateral they increased public and private spending fueling the economic boom of 2001 -2008. These states could get away with this behavior because both private and public debt was issued in the new, robust currency. Investors considered such debt to be secure and this allowed for lower interest rates. With variations (Ireland’s explosive banking growth, Spain’s housing boom, Portugal’s, Greece’s and Italy’s public debt explosion) these states massed public debt by running considerable deficits which in turn fueled domestic consumption causing inflation and overheating. In some cases (Greece in particular) the explosion in domestic consumption and private credit caused a massive increase in imports thus creating the so called “twin” deficits (budget and balance of payments). As long as the investors considered the debt assets issued by the states as secure there were no clouds in the horizon and the system worked smoothly. Problems arose when, under the shock of the subprime crisis, investors started to sell off riskier assets to move towards safe havens such as US T – Bills or German Bonds. In addition to the rising premium on public borrowing, bonds which were already under circulation steadily lost their liquidity. Because private banks considered such assets as fully liquid, this chain of events forced them to shut down the flow of private credit thus aggravating an already bad situation. The ECB, lacking the ability to increase monetary supply by exchanging undervalued state debt for fresh money, opted instead to continue using depreciated assets held by the banking sector as collateral in order to ease the liquidity crisis. This however has proven to be only a stop gap measure as private banks and national pension funds have exhausted their capability to scoop up state debt. The joint response of the IMF – Eurozone countries has proven so far to be ineffective, since the rescue packages for Greece, Ireland and Portugal are accompanied by severe austerity measures which act as accelerators in a self fulfilling prophecy cycle. The only measure which would alleviate the speculative attacks on the weaker members of the Euro, the so called Eurobond, has been vehemently rejected by Germany on the grounds of moral hazard. The moral hazard proponents state that it is improper to ask the taxpayers of countries that enjoy sound fiscal conditions to shoulder the burden of countries which pursued irresponsible economic behavior. Irresponsible economic behavior should be punished by making those countries see the error of their judgment. This line of thought, while certainly holding considerable truth in it, first of all fails to address the immediate problem at hand and moreover, by letting these irresponsible countries fail, the risk of triggering a global economic crisis of far greater proportions than the subprime collapse is greatly increased. The Eurobond solution would allow member states to exchange part of their public debt for commonly issued Euro zone bonds. These would have a very favorable risk rating and if combined with the empowerment of the ECB to exchange them for fresh money supply directly, this would spell the end of the monopoly that the market has as the sole buyer of Euro zone public debt.

Germany, backed by other northern states such as Holland, Finland and Austria, has refused to even consider such a plan. If we leave the realm of economics and enter those of International Relations, this is perfectly normal and rational behavior, in full accordance with German national interest. Before we go any further in our analysis, we need to explain what the concept of an Optimal Currency Area is and how the Euro zone compares to that.   

An Optimal Currency Area is a geographic region in which economic efficiency is maximized under a common currency. This geographical region does not always coincide with the borders of a nation state. Indeed, from an economic viewpoint it can be argued that the United States is not an Optimal Currency Area and that certain regions would benefit more from the introduction of a local currency. For a currency area to be optimal there are several criteria which have to be satisfied:

• Labour Mobility: This translates as the ability of workers to move freely from one region of the currency area to another. This movement allows the relocation of workers from an area hit by recession and unemployment to an area of high growth.
• Capital Mobility: This allows the market forces to distribute money and goods to where they’re needed the most.
• Price and Wage flexibility: If the two criteria above are to be successfully met price and wage flexibility are an absolutely necessary ingredient. Sticky prices and wages inhibit both capital and labour mobility.
• Risk Sharing Mechanism: This translates as a fiscal transfer mechanism redistributing tax revenue to areas which are adversely affected by the first two criteria. Such a mechanism mitigates the effects of an economic crisis or a recession.
• Similar Business Cycles: When one area is experiencing a boom whilst another is in the throws of a recession it’s very difficult for the monetary authority to adopt an optimal policy for both.
• Production Diversification: When different regions produce different goods and services, a common currency area greatly reduces interregional trading costs and risks thus facilitating growth.
• Homogeneous Preferences: This means that the various regions comprising the currency area have similar expectations from their monetary authority, for example, to keep prices stable at all costs.
• Commonality of Destiny: The regions which comprise the currency area feel that they are bound together in a common cause. When one region is in trouble the others will try to help it out.

If we were to apply the above scorecard to the Euro zone area we would find it lacking in several aspects. Labor mobility is very low and all this despite the abolition of physical restriction on travel and relocation. In addition, there are cultural barriers (multitude of languages and cultures) which hinder labor movements. Capital mobility has been achieved but in several states prices and wages are sticky (Greece) which causes an outflow of capital from these states to others which are more efficient. Therefore capital mobility turns into a liability instead of being an asset. A risk sharing mechanism has been explicitly banned from the Euro zone by its founding treaties. The ECB is under no circumstances allowed to purchase public debt in exchange for an increase in monetary circulation. The ongoing debt crisis has caused a de facto shift in this approach, as the hasty conjuring of the EFSF mechanism shows. The inclusion of a risk premium for private bond holders though, practically negates any positive effects from the transfer of EFSF funds to crisis stricken states. Of a more fundamental nature is the lack of common business cycles between the Euro zone states. This and the absence of any meaningful convergence mechanisms between the states force the ECB to pursue suboptimal policies. The recent rise in the ECB interest rate signifies just that; whereas Germany feels threatened from a possible inflationary burst, the states of the south desperately need low interest rates to rekindle their stagnating economies. This issue goes hand in hand with what the states expect from the ECB; Germany wants the ECB as a mirror image of the Bundesbank. The southern states expect a central bank with a more intervening role in the European economy. The German psyche has been marred by the hyperinflation episode of the 20s and therefore desires strict price control. This approach causes the rift in productivity between the countries of the north and those of the south to widen further still. Stable prices and tight inflation controls mean that, all else being equal, productivity will flow from the south to the north thus exacerbating the problem. As for the commonality of our destiny, all recent polling data suggest a major disappointment from the EU experiment as it is.

We come to the conclusion therefore that the Euro zone as it is set up today is far from being an optimal currency area. If we were to see things from a different perspective however, we would see that it’s the perfect instrument in the pursuit of power. It is at this point that we must lay down several facts which govern the system of states.

• States are the key actors in an anarchic world. This means that there is no higher authority, no arbitrator above the states which can meditate between them.
• States inhabit a competitive world. All states strive to increase their power relative to other states. States are driven to this behavior because they fear for their survival. And survival is the premier goal for all states.
• The system of states is one of self – help. For states to achieve their primary goal of survival, they have to increase their relative power. To this end, states should undertake all necessary measures to optimize their power output from all available resources (internal balancing). Additionally, states can try to team up with other states in alliances in order to increase their sense of security (external balancing). It is obvious, that given a choice, internal balancing is preferable to external balancing because an internal balancing process is fully under the state’s control.

To take things a bit further, it is necessary to cast a closer look in the policies of greater states, the so called great powers. John J. Mearsheimer in his seminal work “The tragedy of Great Power Politics” puts forth the theory of offensive realism through which he offers a clarifying explanation on how great powers operate within the system of states. Mearsheimer makes the following assumptions:

·        States are the principal actors of the system.

·        All states have some offensive capability

·    There is always uncertainty about other states’ intentions. It’s difficult to gauge a state’s intentions and nigh on impossible to discern future intentions.

·        The highest goal of the state is survival

·        States are rational actors

The quest for survival in addition to systemic uncertainty causes states to fear each other. Fear drives state to amass as much power as they possibly can; it’s the only way through which they can feel secure. The safest possible position in which a state can be is that of a regional hegemon i.e. that where a single state dominates a greater geographical region and influences others. The United States are considered to be the regional hegemon of the western hemisphere as they not only dominating the Americas but they also exert considerable influence upon North East Asia and Europe.  A regional hegemon does not wish to have peers and therefore when a competitor looms in the horizon the hegemon will do its utmost to humble him.

This then provides us with a very good explanation for recent historical events in Europe. Since its unification in 1871, Germany has strived to become a regional hegemon in Europe. Twice Germany has been defeated in a contest of military power, both times due to the decisive intervention of overseas balancers. In both world wars, it was the intervention of the UK and the US which ultimately caused the defeat of Germany. In this analysis, we will be making the case that Germany is once more seeking the position of regional hegemon. There is nothing malevolent in this behavior because states do not conform to the ethical code which applies to individuals. It is the very nature of the great power and the system of the states that force it to pursue the Sisyphean task of hegemony. This time Germany is not trying to achieve this position through sheer military power; the introduction of nuclear arms has made this contest much less feasible than before, at least as far as great powers are concerned. Instead, Germany, by flexing its economic might is seeking to institutionally dominate Europe by creating a system of satellite states which are economically dependent on her for survival. It can be said that this institutional hegemonism replicates in a way the feudal system of the Middle Ages where the fiefdoms swore fealty to the baron. The baron had the obligation to provide security for his lieges while they had the obligation to provide him with taxes; either in monetary or other form (i.e. serving in the baron’s army).

Let us make the following assumption; the Euro was created as a currency to cater primarily to the needs of Germany. The ECB was given a strict mandate to oversee price stability which greatly benefits countries that have a lead in productivity. By not allowing for an effective convergence mechanism and an appropriate risk sharing mechanism the Germans condemned the weaker economies to economic obliteration. True enough, whilst countries of the north (Germany, Holland, Finland, Austria and to a lesser degree France) strove to minimize the cost of production and maximize productivity, states which already had a poor record in this department, deteriorated even further. All that was needed was an external shock to act as a spark plug for the ensuing liquidity crisis.

From an economic point of view the best solution to the current crisis would be the issuing of the Euro bond. This would immediately deflate speculative attacks against state debt by allowing the ECB to trade Euro bonds for a fresh supply of money. This should be accompanied by a Euro zone fiscal governance body which should impose tight controls on the issuing of common Euro zone debt. This must act as a reign to irresponsible public spending of member states which, through their own actions, put their countries in such dire straits. Furthermore, only part of state debt should be converted to Euro Bonds thus further restraining states from runaway spending. Should states wish to accrue further debt they can do so by issuing state bonds at a significant risk premium.

The opposing view states that countries which keep their economies in proper order should not be forced to pay for the inaction or mishandling of other countries (moral hazard). In the end, Euro zone member states together with the IMF have ended bailing out Greece, Portugal and Ireland with billions of Euros in emergency loans. On one hand, the northern states wish to punish fiscally irresponsible states by imposing very high lending rates and crushing austerity measures. On the other hand, they very much fear a possible domino of bankruptcies and continue pouring money towards those countries. From an economic point of view, this is as efficient as pouring money down the drain. The austerity measures fuel severe recessions which in turn require even more loans, which require even more austerity in a never ending downward spiral. The offering of emergency loans does not answer the fundamental problem which is the monopoly of the market as a buyer of public debt and the inability of these countries to increase the monetary supply to ease the liquidity crisis. So long as speculators know this fundamental fact to hold as the truth, they will attack again and again in the future.

If we were to change observation platforms and view this from the scope of International Relations Theory, we can clearly say that this is an optimal move on the part of Germany. Germany, under no circumstances wants to relinquish its hold over the ECB. It does not wish to cause mortal damage to the countries of the south; it merely wishes to keep them constantly depraved and in need of northern funds. Germany is quite sincere when it says that it does not wish for Greece to go bankrupt. She wants Greece (and for that matter all other countries of the PIIGS group) to be in the Euro, at a constant productivity disadvantage, in a situation of constant need for emergency funds. It is clear as daylight that at least Greece’s public debt is no longer serviceable, yet Germany facilitates talks for further loans made available. Therefore we conclude that Germany is leveraging its considerable economic power in order to realize its goal of dominance with the EU, hence the term institutional hegemonism. This is perfectly rational behavior on the part of Germany and in full accordance with their national interests. Germany is simply behaving as it must by acquiring power in its bid for hegemony and hence security. If we were to look for a historic parallel to this situation we can offer the example of the Delian League. The Delian League was founded in 477 BC as a collective security organization of the Greek city states against the Persian threat. Its original goal was to offer security to its member states and to continue the war against the Persians. The League’s treasury and congressional meetings where held in the sacred island of Delos which was considered neutral ground by all participants. In 454 BC, Pericles moved the treasury and the seat of the League to Athens and begun using the League’s treasury and military assets in pursuit of Athenian state interests. Any insubordination towards the will of Athens was dealt with swiftly and heavy handed. Thucydides, in an excerpt which is considered the basis of scientific research for International Relations, offers us a dialogue between the Athenian delegates and those of the island of Melos. The island of Melos was populated by Spartan colonists who resented the Athenian yoke. Athens threatened Melos with military retaliation should it refuse to join the League. The Melians stated that it was unethical on the part of Athens to threaten such a small state. The Athenian delegates responded that it was unethical of the Melian leaders to subject their citizens to Athenian reprisals. If Melos desired an independent status it should have acquired the means with which to pursue such a policy.

The above paradigm sheds light to many economic decisions which at first light appear suboptimal. The implications for a country entering the Euro zone where well known and documented since before its inception. When a state surrenders willingly part of its authority (monetary policy) it must have a very clear vision of what it wishes to achieve and how it plans to offset this loss with other benefits. When a state wishes to partake in an association of states it must do so with the full knowledge that the governing rules are those of the greater states. As Thucydides said, it is unethical for a state to subject its people to punishment due to poor preparation on its part. Greece and other countries of the south knew full well the implications of joining the Euro club. The leaderships knew or should have known that they were entering a club in which their countries where inferior in productivity, a club in which they would have to emulate German economic behavior in order to survive. Countries which did so benefited from the productivity transfer and utilized the Euro to enhance their own power. States which saw the Euro as the key to the Eldorado of cheap money are realizing to their horror that they will have to pay back that money and much more. There is no such thing as a free meal in the world we inhabit and on that both economic and international relations theory agree. In a self help system of states what matters the most is what the state does or neglects to do. A state which believes in Divine Intervention or in the good intentions of others cannot possibly hope to survive. As the ancient Greeks so eloquently said: «Συν Αθηνά και χείρα κίνει». You cannot wait for the miracle; you have to take actions your self.

Bibliography

Economic Theory

1. Alessina A.; Barro R.J.; Tenreyro S. (July 2002) “Optimal Currency Areas”, NBER Working Paper Series, Working Paper 9072
2. Aliber R. Z (November 1972) “Uncertainty, Currency Areas and the Exchange Rate System”, Economica, 39(156), 432-441
3. Ching S.; Devereux M.B (July 2000) “Risk sharing and the theory of optimal currency Areas: A re-examination of Mundell (1973)”
4. Cooper R.N; Hall R.E (1990) “European Monetary Reform: Progress and Prospects. Comments and Discussion”, Brookings Papers on Economic Activity, 1990(2), 275-291
5. Corsetti G.; Pesenti P. (1999) “Stability, Asymmetry and Discontinuity: The Launch of European Monetary Union”, Brooking Papers on Economic Activity, 1999(2), 295-358
6. Currie D. (March 1992) “European Monetary Union: Institutional Structure and Economic Performance”, The Economic Journal, 102(411), 248-264
7. De Grauwe P. (April 2011) “The Governance of a Fragile Eurozone”, CEPS Working Paper
8. McKinnon R.I (September 1963) “Optimum Currency Areas”, The American Economic Review, 53(4), 717-725
9. Mundell R.A (September 1961) “A Theory of Optimal Currency Areas”, The American Economic Review, 51(4), 657-665
10. Walsh Carl E., Monetary Theory and Policy, Cambridge, Massachussets, 2003, MIT Press

International Relations Theory

1. Carr, Edward H., The Twenty Years’ Crisis, London, 2001, Palgrave Macmillan
2. Holsti Kalevi J., “The necrologists of International Relations” Canadian Journal Of Political Science, 18 (4)
3. Kissinger, Henry, Diplomacy, New York, 2003, Simon & Schuster Paperbacks
4. Mearsheimer, John J., The Tragedy of Great Power Politics, New York, 2001, Norton Publishing
5. Waltz, Kenneth N., Theory of International Politics, Long Grove, Illinois, 2010, Waveland Press Inc.
6. Wight, Martin, Διεθνής Θεωρία: Τα τρία ρεύματα σκέψης, Αθήνα, 2005 (Γ΄ έκδοση), Εκδόσεις Ποιότητα
7. Ήφαιστος, Παναγιώτης, Διπλωματία και Στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, Αθήνα, Εκδόσεις Ποιότητα
8. Κονδύλης, Παναγιώτης, Θεωρία του Πολέμου, Αθήνα, 1997, Θεμέλιο

9.     Κονδύλης, Παναγιώτης, Οι Αιτίες της Παρακμής της Σύγχρονης Ελλάδας, Αθήνα, 2011, Θεμέλιο

10.  Κουσκουβέλης, Ηλίας Ι., Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Αθήνα, 2007, Εκδόσεις Ποιότητα

11. Λίτσας, Σπυρίδων, Πόλεμος και Ορθολογισμός: Θεωρητικές Προεκτάσεις και Στρατηγικές Εφαρμογές, Αθήνα 2010, Εκδόσεις Ποιότητα

Ατενίζοντας την άβυσσο

Ο τίτλος του σημερινού κειμένου είναι μαύρος όσο και η διάθεση μας τις τελευταίες μέρες. Με αφορμή την απόφαση για διενέργεια δημοψηφίσματος σχετικά με τη νέα δανειακή σύμβαση, καταλήγουμε στο λυπηρό συμπέρασμα ότι οι κυβερνήτες της χώρας έχουν απομακρυνθεί ολοσχερώς από τη σφαίρα της λογικής και του ορθολογισμού. Αντίθετα, αναζητώντας μια οδό διαφυγής από την ηλεκτρική καρέκλα της ηγεσίας επιλέγουν τη Μανιχαϊστική θεώρηση ενός δημοψηφίσματος. Λευκό εναντίον Μαύρου, Ευρώπη εναντίον Βαλκανίων, Ευρώ ή Δραχμή, είστε μαζί μου ή είστε εναντίον μου, αν είστε εναντίον μου σας σέρνω μαζί μου στην καταστροφή. Προσωπικά είμαι αντίθετος στη λογική των δημοψηφισμάτων γιατί είναι σπάνια τα παραδείγματα στην ανθρώπινη ιστορία όπου τα προβλήματα έχουν μόνο δύο όψεις. Είναι αντίθετα πολλά τα παραδείγματα όπου αντιδημοκρατικές αποφάσεις νομιμοποιήθηκαν με το μανδύα ενός δημοψηφίσματος. Το κυριότερο πρόβλημα με ένα δημοψήφισμα, είναι ότι ο πληθυσμός ενεργεί συνήθως υπό το καθεστώς της ψυχολογίας του όχλου, με διάθεση δηλαδή όχι να απαντήσει στο ερώτημα αλλά σε αυτόν που θέτει το ερώτημα. Ο κύριος Παπανδρέου επιχειρεί να θέσει στην κυβερνητική πλειοψηφία και στον ελληνικό λαό αυτό που ο κύριος John Major (πρώην πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου) είχε εύγλωττα περιγράψει ως εξής: “either put up or shut up”. Δηλαδή, ή ρίξτε με ή βγάλτε το σκασμό. Παίζοντας μια προσωπική παρτίδα πόκερ υψηλού ρίσκου επάνω στις πλάτες της χώρας, ο κύριος Παπανδρέου επιχειρεί να αποκτήσει άλλοθι για να καλύψει την προσωπική του ανεπάρκεια. Είναι μάλλον όψιμο και φαιδρό από έναν άνθρωπο που εκστόμισε το «λεφτά υπάρχουν» να ανακαλύπτει ξαφνικά δυσαρμονία λαϊκού αισθήματος και πολιτικού συσχετισμού. Προκαλεί θυμηδία η επίκληση στα πατριωτικά και δημοκρατικά καθήκοντα των πολιτών. Τώρα τα θυμήθηκε αυτά ο κύριος Παπανδρέου; Δεν αντιλαμβάνεται την κρισιμότητα της κατάστασης; Και εν πάση περιπτώσει, κανείς δεν τον υποχρέωσε (;) να αναλάβει πρωθυπουργός, κανείς δεν τον εμποδίζει να παραιτηθεί αν δεν μπορεί να συνεχίσει. Υπό τις παρούσες συνθήκες, μια εκλογική αναμέτρηση σε σύντομο χρονικό διάστημα θα πρόσφερε καλύτερες υπηρεσίες στη χώρα μας. Το διακύβευμα είναι σαφέστατο και ο καθένας μπορεί να αναλάβει τις ευθύνες του.

Έτσι για την ιστορία, να αναφέρουμε μερικά μόνο από τα αρνητικά ενός δημοψηφίσματος στην παρούσα φάση:

  

Άνευ λόγου και ουσίας το ερώτημα που τίθεται, οι εταίροι μας δεν μας ρωτούν αν θέλουμε τη συγκεκριμένη λύση, μας την επιβάλλουν. Καλή ή κακή αυτή είναι. Η εναλλακτική είναι ανεξέλεγκτη χρεοκοπία. Σε τελική ανάλυση, είναι σαν να ρωτάς κάποιον αν θέλει να πεθάνει από πνιγμό ή από ηλεκτροπληξία. Το δημοψήφισμα, αν έπρεπε να είχε γίνει, θα έπρεπε να πραγματοποιηθεί πριν το πρώτο μνημόνιο για να μπορεί να χρησιμέψει και σαν διαπραγματευτικό ατού στις διαπραγματεύσεις. Τότε, που είχε ακόμα κάποιο νόημα ένα επιθετικό κούρεμα των ελληνικών ομολόγων.

Είναι ανήθικη η προσπάθεια που γίνεται να διαχυθεί η ευθύνη για αποφάσεις που έλαβε ο κύριος Παπανδρέου, προς το σύνολο του πληθυσμού (moral hazard). Αν ο κύριος Παπανδρέου αισθάνεται ότι δεν μπορεί να κυβερνήσει λόγω του χάους και της παραλυσίας που προκαλούν «σκοτεινά συμφέροντα (αμάν πια αυτά τα σκοτεινά συμφέροντα!), το παρασκήνιο και οι μειοψηφίες» είναι πολύ πιο έντιμο να αποχωρήσει. Μπορεί να προτείνει κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας ή να προκηρύξει εκλογές.

Εκτίθεται ανεπανόρθωτα η ήδη σοβαρά καταρρακωμένη εικόνα της χώρας μας στο εξωτερικό. Οι ηγέτες της Ευρωζώνης κατέβαλαν σημαντικές προσπάθειες τόσο για να καταλήξουν στο προϊόν συμβιβασμού της 26^ης Οκτωβρίου, όσο και για να πείσουν την κοινή γνώμη των χωρών τους για την αναγκαιότητα της όποιας στήριξης προς την Ελλάδα. Και ερχόμαστε τώρα εμείς να αμφισβητήσουμε αυτή τη συμφωνία (την οποία «διαπραγματεύτηκε» ο κύριος Παπανδρέου κατά τα λεγόμενα του) μέσα από την αβεβαιότητα ενός δημοψηφίσματος. Ποιός ηγέτης θα συναινέσει να μας δανείσουν περεταίρω μέσα σε αυτό το καθεστώς αβεβαιότητας; Βασικός στόχος των κρατών είναι η επιβίωση τους. Για να επιτευχθεί αυτό το κράτος χρειάζεται φορτία ισχύος. Τα κράτη είτε προσπαθούν με δικές τους ενέργειες να αυξήσουν την ισχύ τους είτε προσπαθούν μέσω συμμαχιών να επιτύχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Εμείς με την απόφαση αυτή φροντίσαμε να κλονίσουμε σοβαρά την εμπιστοσύνη των συμμάχων ή εταίρων μας ως προς εμάς.

Είναι πάγια αρχή στην οικονομική επιστήμη αλλά και στη θεωρία λήψης των αποφάσεων να μην λαμβάνεις αποφάσεις οι οποίες αυξάνουν την αβεβαιότητα. Η αβεβαιότητα προκαλεί σύγχυση και καθιστά τη λήψη της απόφασης δυσκολότερη. Η σύγχυση αυξάνει το φόβο και τη δυσπιστία των κρατών και τα οδηγεί ευκολότερα σε αποφάσεις μη βέλτιστες ως προς τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα τους. Ο δε φόβος και η αβεβαιότητα αυτοτροφοδοτούν ένα σπιράλ το οποίο συχνά οδηγεί στην κρίση και τη σύγκρουση. 

The Governance of a Fragile Eurozone

Σας παραθέτω επιστημονική δημοσίευση του Paul De Grauwe (University of Leuven and CEPS) που δείνει μια εξαιρετική επιστημονική εξήγηση για τα γεγονότα που βιώνουμε σήμερα.  

http://www.econ.kuleuven.be/ew/academic/intecon/Degrauwe/PDG-papers/Discussion_papers/Governance-fragile-eurozone_s.pdf

Τη δημοσίευση αυτή τη βρήκα από το blog του νομπελίστα οικονομολόγου Paul Krugman

http://krugman.blogs.nytimes.com/2011/09/11/the-spanish-prisoner/

Λίγο πριν το τέλος…

Με αφορμή τη χθεσινή ανακοίνωση των νέων εισπρακτικών μέτρων της κυβέρνησης αλλά και με βάση την κυκλοφορία δημοσιευμάτων περί ελεγχόμενης χρεοκοπίας της χώρας, ήρθε νομίζω η ώρα να γράψουμε τους τίτλους τέλους στην οπερέτα όπου άθελα μας συμμετέχουμε όλοι. Αφήνοντας στην άκρη όλη την παραφιλολογία που αναπτύχθηκε τις τελευταίες μέρες και απομονώνοντας τη χθεσινή ανακοίνωση από το «λευκό θόρυβο» (white noise), το μόνο συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο σκεπτόμενος πολίτης είναι αυτό του πανικού των κυβερνώντων. Πρέπει πάση θυσία να συγκεντρωθούν χρήματα για να ταϊστεί ο Μινώταυρος του χρέους και να θυσιαστεί η Ιφιγένεια για να εξευμενιστούν οι Θεοί του δανεισμού. Στη μεν περίπτωση του Μινώταυρου ο Αιγαίας αυτοκτόνησε όταν είδε τα μαύρα πανιά, στη δε περίπτωση της Ιφιγένειας όλοι οι κεντρικοί ήρωες είχαν πολύ κακό τέλος.

Για να μιλήσουμε με οικονομικούς όρους, με τα χθεσινά μέτρα απλά ενισχύουμε περισσότερο τον φαύλο κύκλο της ύφεσης ενώ φροντίζουμε για την τελική επικράτηση της αυτοεκπληρούμενης προφητείας της χρεοκοπίας. Κάνουμε δηλαδή ότι περνάει από το χέρι μας για να πέσουμε στην άβυσσο με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ταχύτητα βύθισης. Το γιατί θα αποτύχει το μέτρο είναι αρκετά απλό: αποσύρονται χρήματα από την κατανάλωση ή την αποταμίευση τα οποία δεν μπορούν να φορολογηθούν περεταίρω (ΦΠΑ, Φόρος Εισοδήματος) ή δεν μπορούν να επενδυθούν στην οικονομία (αποταμιεύσεις). Δημοσιονομικά, το αποτέλεσμα θα είναι πολύ χαμηλότερο των προσδοκιών, ενώ είναι απροσδιόριστη προς το παρόν η μεγέθυνση της ύφεσης. Σίγουρα πρέπει να φορολογηθούν όσοι αποκρύπτουν εισοδήματα και όσοι έχουν μεγάλη περιουσία, αλλά αυτός ο τρόπος που επιλέχθηκε απλά δεν είναι ο ενδεδειγμένος. Διότι για τον χαμηλόμισθο η «μικρή επιβάρυνση» που λέει ο υπουργός των οικονομικών μπορεί να σημαίνει ένα πιάτο λιγότερη φακή, σημαίνει απώλεια ζωτικών αγαθών και υποβιβασμό στη φτώχεια. Οι πολύ μεγάλες «νόμιμες και ηθικές» περιουσίες, ουδέποτε φορολογήθηκαν στην Ελλάδα και ούτε πρόκειται να φορολογηθούν και τώρα, ας μην έχει κάποιος αυταπάτες επ’ αυτού. Σε κάθε περίπτωση το μέτρο στερείται οποιασδήποτε οικονομικής ή άλλης λογικής και επαναφέρει το κράτος στη νοοτροπία του Οθωμανού φοροεισπράκτορα: Πόσα μου λείπουν φέτος; Τόσα. Τα παίρνω από όποιον φουκαρά βρω μπροστά μου.

Αυτά συμβαίνουν όμως όταν έχεις αναθέσει τις τύχες της χώρας σου σε ανθρώπους λίγους, που στερούνται επαφής με την πραγματικότητα. Ουδέποτε μελετήθηκε το δημοσιονομικό αποτέλεσμα (fiscal impact) των μέτρων που λαμβάνονται. Όμως ο υπουργός οικονομικών, συνταγματολόγος ο ίδιος, πριν λίγες μέρες έκρινε ότι η οικονομολόγος υπεύθυνη του γραφείου προϋπολογισμού της βουλής είναι άσχετη και το πόρισμα της στερείται «κύρους». Ένα πόρισμα το οποίο περιέγραφε την κατάσταση όπως έχει, αλλά που ο υπουργός έκρινε ότι του χαλάει την «πολιτική διαπραγμάτευση». Όταν όμως η γερμανική αρβύλα πάτησε γερά το λαιμό της ελληνικής κυβέρνησης το περασμένο σαββατοκύριακο, τότε το τροπάριο άλλαξε και ξαφνικά η κατάσταση έγινε «εθνικά κρίσιμη».

Δυστυχώς, εκτιμώ ότι οι χειρότεροι φόβοι θα επιβεβαιωθούν. Έχω την αίσθηση ότι η Γερμανία και άλλα κράτη - δορυφόροι της έχουν απολέσει την υπομονή τους με τη χώρα μας και με τις δηλώσεις αξιωματούχων προσπαθούν να δοκιμάσουν και να προεξοφλήσουν τις αντοχές του συστήματος σε περίπτωση ελεγχόμενης χρεοκοπίας της Ελλάδας. Οι σπασμωδικές αντιδράσεις της Ελλάδας θυμίζουν τις απέλπιδες προσπάθειες του θύματος να ξεφύγει από τον θύτη λίγο πριν αυτός τον στήσει στο εκτελεστικό απόσπασμα.

Για τη σημερινή κατάσταση δεν έχουμε παρά να κατηγορήσουμε τους εαυτούς μας. Το όλο σκηνικό έχει αρχίσει να θυμίζει κυβέρνηση Ιωαννίδη 1973: αδύναμη, άβουλη και άμυαλη κυβέρνηση που οδήγησε τη χώρα στον Αττίλα. Τότε, υπήρχε τουλάχιστον η ελπίδα του εθνάρχη. Τώρα, δεν υπάρχει τίποτα στον ορίζοντα. Το 1921 η τότε κυβέρνηση προχώρησε σε ένα μέτρο εξίσου σπασμωδικό με το σημερινό. Υπό το βάρος της απόσυρσης των ξένων δανειστών και με την Μικρασιατική εκστρατεία σε πλήρη εξέλιξη, προχώρησε στον περιβόητο αναγκαστικό δανεισμό μέσω της κοπής του χαρτονομίσματος στα δύο. Το ένα κομμάτι με τη μισή αξία πήγαινε στο κράτος υπό τη μορφή δανείου από τους πολίτες, ενώ το άλλο ήμισυ της αξίας το κρατούσε ο κάτοχος. Τότε, το αποτέλεσμα ήταν η Μικρασιατική Καταστροφή. Σήμερα;         

Θεωρία Παιγνίων

Γιατί δεν υπάρχει εύκολη λύση στο ελληνικό οικονομικό πρόβλημα

Με αφορμή το τελευταίο επεισόδιο στο θέατρο σκιών που ονομάζεται ελληνική πολιτική σκηνή, αρκετοί θα είναι αυτοί οι οποίοι διαπίστωσαν ότι ουσιαστικά δεν υπήρξε ουδεμία αλλαγή είτε στις εσωτερικές, είτε στις εξωτερικές συνθήκες. Το οικονομικό πρόβλημα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί εξαιτίας της δημοτικότητας και της αναμφισβήτητης ευστροφίας του νέου υπουργού οικονομικών. Αντίθετα όσο καθυστερούμε τόσο πιο επώδυνες γίνονται οι επιλογές μέσα από τις οποίες καλούμαστε να αποφασίσουμε για το μέλλον της χώρας μας. Αυτό που δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό από το ευρύτερο κοινό είναι ότι σε ένα παίγνιο δύο παικτών (ελληνικό κράτος – δανειστές) όπου υπάρχει γενικότερη αβεβαιότητα η λογική της κυβέρνησης θα έπρεπε να είναι αυτή της ελαχιστοποίησης των ζημιών έναντι κάθε πιθανού ενδεχομένου και όχι η μαξιμαλιστική και συνάμα ουτοπική διαπραγμάτευση επί των όρων του μνημονίου. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις και μαγικές συνταγές στο πρόβλημα της Ελλάδας. Υπάρχουν κακές λύσεις και χειρότερες λύσεις οι οποίες όλες φέρουν μεγάλο κόστος. Ας δούμε αναλυτικά τα δεδομένα:

α) «Να κηρύξουμε επιτέλους χρεοκοπία, να τους έχουμε στο χέρι και να τελειώνουμε μια και καλή με τους τόκους και το χρέος. Να μην ξεπουληθούμε…»

Εδώ η λογική είναι αφού δεν μπορούμε να το αποφύγουμε ας ξεμπερδεύουμε με τη χρεοκοπία μια ώρα αρχύτερα. Είναι ένα τελείως λανθασμένο σκεπτικό το οποίο πρέπει πάση θυσία να αποφύγουμε. Όσοι φλερτάρουν με τη χρεοκοπία δε γνωρίζουν περί τίνος ομιλούν. Η σκέψη ότι η ζημιά των άλλων υπερβαίνει τη δική μας και άρα είναι συμφέρουσα η χρεοκοπία ως διαπραγματευτικό ατού είναι ένα επιχείρημα το οποίο διαρκώς φθίνει σε αξία. Η αποτρεπτική αξία μιας αμοιβαίας καταστροφής έχει νόημα μόνο όταν αυτή είναι βέβαιη. Αφενός κάτι τέτοιο δεν ισχύει λόγω αναρίθμητων αστάθμητων παραγόντων. Αφετέρου, παραγνωρίζουμε ότι υπάρχει παγκόσμιο πρόβλημα δημοσίου χρέους αυτή τη στιγμή όποτε νομοτελειακά κάποια στιγμή θα αναζητηθεί συνολική λύση για το πρόβλημα. Με το να προκαλούμε την τύχη μας επιζητώντας να είμαστε οι πρώτοι που θα δοκιμάσουμε τις αντοχές του συστήματος δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε ευνοϊκή αντιμετώπιση του προβλήματος. Αντίθετα, αν ενταχθούμε σε μια συνολική ρύθμιση που να αφορά το ευρωπαϊκό χρέος, έχουμε σαφώς καλύτερες πιθανότητες για καλύτερο αποτέλεσμα. Επομένως, είναι προς το συμφέρον μας να κρατηθούμε όρθιοι με πειστικό τρόπο για όσο το δυνατόν μακρύτερο διάστημα. Δεν θα πρέπει τέλος να παραγνωρίζουμε τις δικές μας αδυναμίες αν θέλουμε να έχουμε μια ρεαλιστική απεικόνιση της κατάστασης μας. Δεν είναι δυνατόν να παράγουμε διαρκώς πρωτογενή ελλείμματα (δηλαδή ελλείμματα χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη δαπάνες για τόκους) και να έχουμε την ψευδαίσθηση ότι μας φταίνε οι δανειστές μας ή όποιον άλλον θέλουμε να φανταστούμε ότι επιζητεί το κακό μας. Ακόμα και αύριο να διαγραφεί το σύνολο των χρεών μας και να μηδενιστεί το ύψος των τόκων, θα πρέπει να ισοσκελίζουμε τους προϋπολογισμούς μας. Θα πρέπει δηλαδή με κάποιον τρόπο να περιορίσουμε τις δαπάνες μας αφού δεν υπάρχει δυνατότητα για άλλους φόρους. Αυτό σημαίνει ότι οι ΔΕΚΟ πρέπει να σταματήσουν να παράγουν ελλείμματα και να δανείζονται με εγγύηση του ελληνικού δημοσίου, αυτό σημαίνει ότι οι δήμοι και οι περιφέρειες πρέπει να σταματήσουν να παράγουν μαύρες τρύπες, αυτό σημαίνει ότι οι δαπάνες μισθοδοσίας και συντάξεων του δημοσίου πρέπει να περικοπούν. Και όλα αυτά πρέπει να γίνουν με τρόπο τέτοιο ώστε να προβλεφθούν και οι μειώσεις στα έσοδα του κράτους που θα συμβούν ύστερα από τις περικοπές δαπανών.

β) «Να διαγράψουμε το χρέος μας, η Αργεντινή και το Εκουαδόρ μια χαρά τα κατάφεραν…»    

Η Αργεντινή και το Εκουαδόρ έχουν τρεις σημαντικές διαφορές σε σχέση με τη χώρα μας: α) έχουν εθνικό νόμισμα, β) είναι εξαγωγικές οικονομίες πλούσιες σε πρώτες ύλες και γ)  έχουν σημαντικά χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα από ότι η Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να ασκήσουν νομισματική πολιτική τέτοια ώστε να ανακουφίζονται (όχι να εξαλείφονται) οι επιπτώσεις μια χρεοκοπίας. Είναι εξαγωγικές χώρες πράγμα που σημαίνει ότι δεν έχουν να καλύψουν ελλείμματα ισοζυγίου πληρωμών όπως έχει να αντιμετωπίσει η Ελλάδα. Τέλος, έχουν να χάσουν πολύ λιγότερα από εμάς από μια χρεοκοπία τόσο σε κατά κεφαλήν εισόδημα όσο και σε αποταμιεύσεις. Το να πέσεις από τα 8.000 $ στα 4.000 $ (Εκουαδόρ) είναι μια πτώση σημαντική μεν αλλά πρακτικά δεν αλλάζουν και πολλά πράγματα στον τρόπο ζωής σου. Φτωχός ήσουν, φτωχός θα παραμείνεις. Το να πέσεις όμως από τα 20.000 $ στα 10.000 $ σημαίνει ότι ήσουν σχετικά εύπορος (15^ος στην παγκόσμια κατάταξη) και γίνεσαι μέσα σε μια στιγμή φτωχός. Το διακύβευμα για εμάς είναι σαφώς υψηλότερο. Επιπρόσθετα, οι χώρες αυτές που αναφέρονται συνεχώς σαν παραδείγματα είχαν παραγωγική βάση και εξαγώγιμες πρώτες ύλες στις οποίες στήριξαν την ανάκαμψη τους. Η Ελλάδα έχει μετατραπεί σε κράτος παροχής υπηρεσιών οι οποίες εν μέσω παγκόσμιας οικονομικής αβεβαιότητας, παρουσιάζουν φθίνουσα ζήτηση. Ναι ο τουρισμός μας θα γίνει πιο ελκυστικός αλλά αφενός κανένα κράτος δεν ζει μόνο από τον τουρισμό και αφετέρου, έχει αποδειχθεί πολλάκις ότι η ζήτηση για το τουριστικό προϊόν δεν εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από την τιμή. Ο δε αναγκαστικός περιορισμός των εισαγωγών μας θα μας πλήξει ανεπανόρθωτα και αυτό γιατί η υποκατάσταση των εισαγόμενων προϊόντων δεν μπορεί να γίνει άμεσα. Επιπρόσθετα, υπάρχουν βαθιά δομικά προβλήματα στην παραγωγή μας, όπως η τεράστια ενεργειακή μας εξάρτηση από εισαγόμενες πηγές, που καθιστούν ανεφάρμοστη μια τέτοια λύση. Πως θα αυξηθεί η γεωργική μας παραγωγή όταν η τιμή του πετρελαίου θα έχει διπλασιαστεί;

γ) «…να απαλλαγούμε από το ευρώ, με τη δραχμή δεν είχαμε πότε τέτοια προβλήματα και αντίθετα θα μπορέσουμε να λύσουμε το πρόβλημα του χρέους…»     

Εδώ χρησιμοποιείται το επιχείρημα ότι Εκουαδόρ και Αργεντινή υποτίμησαν τα νομίσματα τους για να γίνουν και πάλι ανταγωνιστικοί. Μάλιστα για την Αργεντινή οι πιο «ψαγμένοι» τονίζουν ότι βρισκόταν σε μια «ένωση» με το δολάριο (currency board) όπου ένα πέσο είχε άμεση ανταλλακτική αξία με ένα δολάριο. Το πρόβλημα εδώ έχει να κάνει με το γεγονός ότι ακόμα και η Αργεντινή είχε σε κυκλοφορία το δικό της νόμισμα και διέκοψε έναν περιορισμό που η ίδια είχε επιβάλλει. Αν μελετήσουμε την περίπτωση της Αργεντινής θα δούμε ότι μόλις εγκαταλείφθηκε ο κανόνας 1 προς 1 με το δολάριο, το πέσο έχασε πάνω από το 50% της αξίας του ενώ σημειώθηκε τραπεζικός πανικός (bank run). Οι καταθέσεις της μεσαίας τάξης της Αργεντινής έχασαν μέσα σε λίγες μέρες πάνω από τη μισή τους αξία, ενώ όσοι θεωρούσαν ότι είχαν προνοήσει έχοντας καταθέσεις σε δολάρια ατύχησαν, αφού το κράτος τις δέσμευσε. Αν πάμε από ευρώ σε δραχμή αυτό θα σημάνει αυτόματα υποτίμηση κατά τουλάχιστον 50%. Θα σημάνει αυτόματη μετατροπή των καταθέσεων με ότι αυτό συνεπάγεται. Ακόμα και αν πετύχουμε αναδιάρθρωση του εξωτερικού χρέους σε επίπεδα Εκουαδόρ (δηλαδή περικοπή κατά 70%) αυτό θα είναι σε ξένο νόμισμα το οποίο μέρα με τη μέρα θα ανατιμάται έναντι της δραχμής. Το δε εσωτερικό χρέος (π.χ στεγαστικά δάνεια) αν μετατραπεί σε δραχμές θα σημάνει την κατάρρευση – κρατικοποίηση του εγχώριου τραπεζικού συστήματος. Η κρατικοποίηση – διάσωση του θα απαιτήσει πόρους του δημοσίου που απλά δεν θα υπάρχουν βαθαίνοντας περεταίρω το πρόβλημα. Επιπλέον, όπως ειπώθηκε και παραπάνω, η Ελλάδα είναι τόσο εξαρτημένη από εισαγωγές όπου έχουμε φτάσει στο σημείο να είμαστε ελλειμματικοί ακόμα και στα τρόφιμα πρώτης ανάγκης. Ναι, σίγουρα οι εισαγωγές μας θα γίνουν πιο ελκυστικές. Με τι χρήματα θα αγοραστούν τα ανταλλακτικά για τα τρακτέρ; Με τι χρήματα θα αγοραστεί κεφαλαιουχικός εξοπλισμός για να αυξηθεί η παραγωγή; Με άλλα λόγια, πόσα πορτοκάλια πρέπει να εξάγουμε για να αγοράσουμε τα εισαγόμενα φάρμακα που χρειαζόμαστε; Πόσες ντομάτες και πόσο ελαιόλαδο πρέπει να εξάγουμε για να εισάγουμε το πετρέλαιο που χρειαζόμαστε; Τέλος, ποιοι θα επωφεληθούν από την εισαγωγή της δραχμής στην Ελλάδα; Μήπως όλοι αυτοί που έχουν τεράστιες αδήλωτες καταθέσεις στην Ελβετία; Μήπως μετά θα αγοράσουν την Ελλάδα έναντι πινακίου φακής;

Το μνημόνιο είναι σαφέστατα σε λανθασμένη βάση. Δεν χρειάζονται άλλοι φόροι οι οποίοι αφενός βαθαίνουν την κρίση (και άρα μειώνουν αντί να αυξήσουν τα έσοδα) και αφετέρου πέφτουν επί των συνήθων υποζυγίων (μισθωτών, συνταξιούχων, ευσυνείδητων φορολογουμένων). Το πρόβλημα του χρέους σαφώς και πρέπει να αντιμετωπιστεί αφού μακροπρόθεσμα είναι ξεκάθαρα μη βιώσιμο. Όμως προκειμένου να διαπραγματευτούμε από ευχερέστερη βάση, καλό θα ήταν να τακτοποιήσουμε τα του οίκου μας πρώτα και μετά να πάμε σε ρύθμιση οφειλών. Ρεαλιστικά αυτό σημαίνει περικοπή των δαπανών του δημοσίου. 

Το παραπάνω γράφημα τα λέει όλα και δεν χρειάζεται να επεκταθώ περεταίρω. Πρώτα πρέπει να δείξουμε ότι κερδίζουμε 50 δις και ξοδεύουμε 50 δις (χωρίς τους τόκους) και μετά να διαπραγματευτούμε. Τώρα, εμείς ουσιαστικά ζητάμε να μας δανείσουν για να εξακολουθήσουμε να ζούμε πέρα από τις δυνατότητες μας, πράγμα εντελώς ανεδαφικό. Οι ξένοι δανειστές μας φυσικά δεν είναι ούτε ηλίθιοι ούτε προσποιούνται τη μετενσάρκωση της Μαρίας Τερέζας και απαιτούν εμπράγματες εγγυήσεις (δηλαδή αποκρατικοποιήσεις) για τα δάνεια που θα δώσουν. Αν εμείς κινηθούμε στη σωστή λογική περιορίζοντας τις χρόνιες στρεβλώσεις και παθογένειες του δημοσίου, τότε μπορούμε ακόμα και τώρα να αποφύγουμε τη χρεοκοπία και να πάμε σε μια συντεταγμένη διαπραγμάτευση. Αυτό που δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχουμε καταλάβει είναι ότι η λέξη διαπραγμάτευση σημαίνει δίνω κάτι για να πάρω κάτι. Μπορούμε είτε να τους δείξουμε ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς και να ζητήσουμε αναδιάρθρωση των χρεών μας, είτε να ξεπουλήσουμε τα πάντα και να πάρουμε τα δανεικά. Είναι η ώρα να δούμε πως θα περιορίσουμε τη ζημιά μας και όχι το πως θα συνεχίσουμε έναν αδιέξοδο τρόπο ζωής. Είναι ώρα να σκεφτούμε, από όλες τις λύσεις που μας παρουσιάζονται, ποιός πραγματικά επωφελείται από αυτές; Αν όλοι οι πολίτες σκεφτούν με λογική το πρόβλημα τότε κανένας κυβερνήτης δεν μπορεί να τους εξαπατήσει. Ας ξεκαθαρίσουμε πρώτα μέσα μας τι είδους «λογική» θέλουμε να έχουμε και οι ηγέτες μας θα ακολουθήσουν αυτό που θέλουμε με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο. Μαγικές συνταγές πάντως δεν υπάρχουν.   

Η επανάληψη της Ιστορίας

Λέγεται πως όταν η ιστορία επαναλαμβάνεται, η επανάληψη της θυμίζει φάρσα. Έχουμε την ψευδαίσθηση ότι η τωρινή χρεοκοπία είναι κάτι το πρωτοφανέρωτο από σύστασης νεοελληνικού κράτους. Και όμως, το φαινόμενο έχει ξαναεμφανιστεί με καταπληκτική συχνότητα: χρεοκοπία το 1827, το 1843, το 1893, το 1932 και τελικώς σήμερα. Αν εξετάσει κανείς τις συνθήκες του κάθε γεγονότος θα βρει αξιοπερίεργες ομοιότητες. Και ως γνωστών, επαναλαμβανόμενες ομοιότητες παύουν να αποτελούν συμπτώσεις. Αναλωνόμαστε συνεχώς σε κυνήγι μαγισσών στη χώρα μας για το ποιος ή τι έφταιξε, αν ήταν οι προηγούμενοι, οι επόμενοι ή οι υποχθόνιες ξένες δυνάμεις και οι ανίεροι δανειστές μας που επιβουλεύονται το μεγαλείο του έθνους μας. Αναζητούμε συνεχώς  τον «κακό» του παραμυθιού και με μεγάλη ευκολία παραβλέπουμε τυχόν δικά μας λάθη ή παραλήψεις. Καλώς ή κακώς η Ελλάδα από συστάσεως της ανήκει σε ένα σύστημα κρατών, τη λειτουργία του οποίου διέπουν μερικοί απλοί κανόνες:

·        Το διεθνές σύστημα είναι άναρχο δηλαδή δεν υπάρχει ανώτατη αρχή που να επιλύει τις διαφορές μεταξύ των κρατών στη βάση ενός δικαιϊκού συστήματος.  

·        Το διεθνές σύστημα είναι ανταγωνιστικό, δηλαδή το κάθε κράτος βρίσκεται σε ένα διαρκή ανταγωνισμό απόκτησης ισχύος με πρώτο στόχο την επιβίωση του και απώτατο στόχο την ηγεμονία

·        Το διεθνές σύστημα είναι ένα σύστημα αυτοβοήθειας, δηλαδή το κάθε κράτος οφείλει να προβεί σε όλες εκείνες τις ενέργειες που θα το καταστήσουν ικανό από μόνο του να επιβιώσει.

Στις σχέσεις μεταξύ των κρατών δεν υπάρχει δίκαιο ή άδικο, δεν υπάρχουν εχθροί και φίλοι αλλά υπάρχουν εθνικά συμφέροντα και ισχύς. Κανόνες όπως το διεθνές δίκαιο είναι χρήσιμοι να υπάρχουν και αποτελούν ένα κανονιστικό πλαίσιο εντός του οποίου συνήθως, άλλα όχι πάντα, κινείται η συμπεριφορά των κρατών. Σε κάθε περίπτωση το διεθνές δίκαιο ή διεθνείς οργανισμοί συλλογικής ασφάλειας (ΟΗΕ) δεν αποτελούν δεσμευτικό περιορισμό των εθνικών συμφερόντων. Αντίθετα, σύμφωνα με τα γραφόμενα του John J. Mearsheimer (The Tragedy of Great Power Politics), όλη αυτή η προσπάθεια μεταφοράς της διαπροσωπικής ηθικής στις σχέσεις μεταξύ των κρατών δεν αποτελεί παρά ένα φύλο συκής ή όπως λέει ο ίδιος “liberalization of realist policies”.

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο καλείται διαχρονικά να λειτουργήσει η Ελλάδα. Προκειμένου ένα κράτος όπως η χώρα μας να επιβιώσει θα πρέπει πρωτίστως να συνειδητοποιήσει τη θέση της στο διεθνές σύστημα όπου λειτουργεί. Δηλαδή, ποιο είναι το φορτίο ισχύος της, ποια κράτη συνιστούν απειλή για τα συμφέροντα της και με ποιά κράτη μπορεί να υπάρξει συνεταιρισμός συμφερόντων. Η ισχύς ενός κράτους είναι μια αρκετά σύνθετη έννοια η οποία επηρεάζεται από πολλές μεταβλητές και σταθερές. Για λόγους απλότητας, θεωρούμε ότι η ισχύς ενός κράτους αντικατοπτρίζεται από τη στρατιωτική και την οικονομική του ισχύ σε μια σχέση μεταξύ τους αλληλεξάρτησης. Χωρίς στρατιωτική ισχύ δεν μπορεί να υπάρχει οικονομική ισχύ και το αντίστροφο. Η στρατιωτική ισχύς είναι ο ακρογωνιαίος λίθος στην προσπάθεια ενός κράτους να επιβιώσει και να εξασφαλίσει ικανοποιητική ασφάλεια για το ίδιο. Η οικονομική ισχύς είναι το απαραίτητο όχημα βάση του οποίου πραγματοποιείται η εθνική πολιτική («Δει Δη χρημάτων ω άνδρες Αθηναίοι και άνευ τούτων…», Δημοσθένης , Α΄ Ολυνθιακός). Η απουσία χρημάτων, όπως λέει και ο Δημοσθένης, οδηγεί αναγκαστικά σε περιορισμό των επιλογών ενός κράτους και κατ’ επέκταση, υπονομεύει την ασφάλεια και επιβίωση του.

Ιστορικά, από την πρώτη κιόλας πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Σταυροφόρους (Δ’ Σταυροφορία, 1204), η τότε διαμορφούμενη ελληνική εθνική συνείδηση αναζητούσε τους προδότες και τους σωτήρες ανάμεσα στις ξένες δυνάμεις. Ο Έλληνας πίστεψε ότι φταίνε οι δυτικοί σταυροφόροι για το κατάντημα της ελληνοχριστιανικής αυτοκρατορίας παραβλέποντας ότι ήταν η δυναστεία των Αγγέλων αυτή που ουσιαστικά προσκάλεσε τους δυτικούς στην Κωνσταντινούπολη προκειμένου να ανακαταλάβει το θρόνο. Αργότερα, στον 15^ο  αιώνα όταν η πτώση της Κωνσταντινούπολης είναι απλά θέμα χρόνου, κατηγορεί τους δυτικούς «εξωμότες» που δεν βοηθούν το προπύργιο του χριστιανισμού στηn Ανατολή. Παραβλέπονται βέβαια οι εμφύλιοι πόλεμοι του 14^ου αιώνα που αποδυνάμωσαν σημαντικά την αυτοκρατορία. Αλλά ακόμα και την ύστατη στιγμή όπου προσφέρεται η ένωση των εκκλησιών (υπαγωγή της ορθόδοξης εκκλησίας στην παπική δικαιοδοσία, 1439 – 1443) ως αντάλλαγμα δυτικής βοήθειας, υπάρχουν αρκετοί που αναφωνούν το «καλύτερα το σαρίκι του σουλτάνου από την καλύπτρα του καρδινάλιου». Κατά την Οθωμανική κατοχή είναι αρκετές οι προσπάθειες επανάστασης των υπόδουλων Ελλήνων, κοινό χαρακτηριστικό των οποίων αποτελεί η αναζήτηση του ξένου Μεσσία και η διχογνωμία των επαναστατών. Στην αρχή, Μεσσίες είναι οι Ισπανοί (16^ος αιώνας), κατόπιν είναι οι Ρώσοι (18^ος – 19^ος αιώνας). Μόνο όταν οι Έλληνες συνειδητοποιούν ότι για να επιτύχουν τον εθνικό στόχο πρέπει πρωτίστως να βασιστούν στις δικές τους δυνάμεις (Φιλική Εταιρεία), επιτυγχάνει το εγχείρημα της επανάστασης. Όμως ακόμα και μετά τις πρώτες επιτυχίες του 1821, αρχίζει η συνηθισμένη ιστορία του νεοελληνικού κράτους, δηλαδή εμφύλιοι πόλεμοι και εξωτερικός δανεισμός. Τα πρώτα δάνεια συνάπτονται το 1823 και 1824 με όρους οι οποίοι κάνουν το σημερινό μνημόνιο να φαντάζει ονειρικό. Τα δάνεια ύψους 800.000  και 2.000.000 λιρών συμφωνούνται με επιτόκιο 5%, προμήθεια έκδοσης 3,5%, ασφάλιστρα κινδύνου 1,5% (για όσους πιστεύουν ότι τα CDS και τα hedge funds είναι σύγχρονη πρακτική) ενώ ως υποθήκη πληρωμής των δανείων (διάρκειας 36 χρόνων) τέθηκαν οι «εθνικές γαίες». Όμως τελικά παραχωρήθηκαν σε μετρητά περίπου 500.000 λίρες  αθροιστικά αφού η πραγματική αξία του δανείου ορίστηκε στο ~60% της ονομαστικής! Επιπρόσθετα, παρακρατήθηκαν 80.000 λίρες για τις δύο πρώτες δόσεις του δανείου. Ακόμα όμως και από αυτά τα χρήματα που απέμειναν, αγοράστηκε οπλισμός που παραδόθηκε μερικώς (αντί για 6 πολεμικά ατμόπλοια παραδόθηκε τελικώς ένα, οποιαδήποτε σύγκριση με τη σύμβαση των υποβρυχίων είναι τυχαία), ενώ τελικά εικάζεται ότι κατέληξαν στα ταμεία του ελληνικού κράτους λιγότερα από 80.000 λίρες σε μετρητά! Τελικώς η χώρα βυθίζεται σε εμφύλιο πόλεμο, η επανάσταση φτάνει ένα βήμα από την καταστροφή και μοιραία το 1827 προχωράει σε στάση πληρωμών. Η άφιξη του Καποδίστρια προσπαθεί να βάλει ένα τέλος στον κατήφορο και πράγματι προωθεί σημαντικές μεταρρυθμίσεις στην προσπάθεια του να μετατρέψει την Ελλάδα σε κράτος. Θίγει όμως σημαντικά τοπικά και συντεχνιακά συμφέροντα, ενώ και οι ξένοι δανειστές μας δε βλέπουν με καλό μάτι την προσπάθεια εθνικής ανάταξης. Τελικώς το 1831 δολοφονείται προκειμένου και πάλι να έρθουν οι ξένοι σωτήρες στο πρόσωπο του Βαυαρού Όθωνα με την εγγύηση και τα νέα δάνεια (μνημόνια) των ξένων  προστάτιδων δυνάμεων (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία). Το νέο κράτος είναι τόσο εξαρτημένο από τους δανειστές του που στην Ελλάδα εμφανίζονται κόμματα όχι ιδεολογικά αλλά σχετιζόμενα με τις ξένες προστάτριες δυνάμεις (αγγλικό, γαλλικό και ρωσικό κόμμα). Τα δάνεια του 1833 (60 εκ. γαλλικά φράγκα) κατασπαταλώνται στη βασιλική αυλή, σε στρατιωτικές δαπάνες αμφιβόλου αποτελεσματικότητας, στη συντήρηση γραφειοκρατίας και σε πληρωμή τόκων. Οποιαδήποτε προσπάθεια συγκράτησης και εξορθολογισμού των δαπανών προσκρούει στα συντεχνιακά μικροσυμφέροντα των ομάδων που λυμαίνονται τον κρατικό προϋπολογισμό. Νομοτελειακά, έρχεται η πτώχευση του 1843 όπου η χώρα αδυνατεί να καταβάλει τους τόκους των δανείων που έχει συνάψει. Ο βασιλιάς Όθωνας εκλιπαρεί τις προστάτιδες δυνάμεις για νέα δάνεια τα οποία του χορηγούνται, υπό την προϋπόθεση της αυστηρής περικοπής δαπανών και της επιβολής φόρων (οποιαδήποτε ομοιότητα με την Τρόικα είναι συμπτωματική). Τελικά, οι κλειστές συντεχνίες των συμβούλων και των πολιτικών που ευθύνονται για την κατάσταση μένουν στο απυρόβλητο ενώ ο ελληνικός λαός στενάζει υπό το βάρος των φόρων. Όμως το τελικό αποτέλεσμα ήταν, να επιβληθούν αυστηροί όροι ως προς την αποπληρωμή των ελληνικών δανείων μέσω της δημιουργίας επιτροπής ελέγχου της ελληνικής οικονομίας και της διοχέτευσης των βεβαιωμένων εσόδων του δημοσίου πρωτίστως στην πληρωμή τόκων και χρεολυσίων (Τον επόμενο χρόνο έγινε η στρατιωτική στάση του 1844 που κατέληξε στη μετατροπή του πολιτεύματος σε συνταγματική μοναρχία). 

Τις δεκαετίες του 1860 και 1870 με την ανάπτυξη της ναυτιλίας και μιας υποτυπώδους βιομηχανίας, αρχίζει να αναπτύσσεται σταδιακά μια αστική τάξη στη χώρα. Οι «εκσυγχρονιστές» συντάσσονται με το κόμμα του Τρικούπη ενώ οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις και συντεχνίες με το κόμμα του Δηλιγιάννη. Ο Τρικούπης προσπαθεί να καινοτομήσει τόσο σε θέματα οικονομικής ανάπτυξης (ανάπτυξη σιδηρόδρομου, διώρυγα της Κορίνθου) όσο και σε θεσμικά θέματα (αξιοκρατικές προσλήψεις δημοσίων υπαλλήλων, πάταξη φαινομένων δωροδοκίας δικαστικών και εφοριακών, ελεύθερες εκλογές, αρχή της δεδηλωμένης κ.α.). Όμως τα τοπικιστικά και συντεχνιακά συμφέροντα υπό τη δημαγωγική αρχηγεία του Δηλιγιάννη μάχονται λυσσαλέα τις αλλαγές και κερδίζουν έτσι τις εκλογές του 1885. Και ενώ το ελληνικό δημόσιο, παρά το όποιο συμμάζεμα του Τρικούπη, αποδίδει το 40 – 50% των εσόδων του σε τόκους, ο Δηλιγιάννης προχωρεί σε αθρόες προσλήψεις πολιτικών συμμάχων του στο δημόσιο. Ο εξωτερικός δανεισμός αυξάνεται με ιλιγγιώδη ρυθμό με αποτέλεσμα ακόμα και ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ να δυσανασχετήσει. Τελικώς η πρωθυπουργία παραδίδεται στον Τρικούπη το 1891 όπου όμως η κατάσταση είναι πλέον μη αναστρέψιμη και σε συνδυασμό με ένα οικονομικό σοκ (καταστροφή της παραγωγής της σταφίδας) οδηγείται το 1893 να αναφωνήσει το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Τα μέτρα που επιβάλλουν οι δανειστές μας (επιτροπή οικονομικού ελέγχου υπό τον Εδουάρδο Λω) και η δημαγωγία του Δηλιγιάννη (πιστώνει τη χρεοκοπία στον Τρικούπη, οι ομοιότητες με το σημερινό πολιτικό σκηνικό είναι τυχαίες όπως πάντα) οδηγούν στην πτώση του Τρικούπη και τη φυγή του από τη χώρα (θα πεθάνει το 1896 στις Κάννες στη Γαλλία). Ο Δηλιγιάννης επιχειρώντας φυγή από την εσωτερική πραγματικότητα προσπαθεί να εξάγει το πρόβλημα στο εξωτερικό (ανάμιξη με την επανάσταση της Κρήτης το 1896 παρά την αντίθεση των δανειστών μας) με τελική κατάληξη τον πόλεμο Ελλάδος – Τουρκίας το 1897. Ο Τουρκικός στρατός φθάνει τελικώς μέχρι τη Λαμία όπου σταματάει κατόπιν παρέμβασης των δανειστών μας. Στην Ελλάδα επιβάλλονται βαρύτατες πολεμικές αποζημιώσεις προς την Τουρκία ενώ υποχρεώνεται η χώρα μας στη σύναψη νέου δανείου (μνημόνιο 2) προκειμένου να ανταποκριθεί. Η εξουσία της επιτροπής οικονομικού ελέγχου διευρύνεται   και ουσιαστικά ασκεί την οικονομική πολιτική της χώρας με γνώμονα την αποπληρωμή των ξένων ομολογιούχων.  

Μερικές δεκαετίες αργότερα και συγκεκριμένα το 1928 αναλαμβάνει για δεύτερη φορά την πρωθυπουργία της Ελλάδος ο Ελευθέριος Βενιζέλος σε μια συγκυρία όπου η χώρα έχει περάσει κυριολεκτικά από χίλια κύματα. Η χώρα εξέρχεται τραυματισμένη τόσο οικονομικά όσο και θεσμικά (δίκη των έξι, εξορία του βασιλιά, στρατιωτικά πραξικοπήματα) από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο Βενιζέλος σταθεροποιεί την οικονομία (εισάγει τη δραχμή στο χρυσό κανόνα, κάτι σαν το ευρώ της εποχής) και επικρατεί μια επίπλαστη αίσθηση ευημερίας, πλην όμως αυτή η ευημερία στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό σε δανεικά. Η κρίση του 1929 βρίσκει τους κυβερνώντες απροετοίμαστους να δηλώνουν δημοσίως την ανθεκτικότητα και τη θωράκιση της οικονομίας έναντι εξωτερικών πιέσεων (οποιαδήποτε ομοιότητα με τις δηλώσεις Αλογοσκούφη αποτελεί απλή σύμπτωση). Τελικώς το 1931, ένας συνδυασμός παραποιημένων στατιστικών στοιχείων και νομισματικών πιέσεων (κερδοσκοπική επίθεση στη δραχμή), οδηγούν σε αδυναμία διατήρησης του χρυσού κανόνα[1]  και τελικώς σε αδυναμία δανεισμού. Το 1932 το χρέος της Ελλάδος ανέρχεται στο 150% του ΑΕΠ όταν και επίσημα προχωράει το ελληνικό δημόσιο σε στάση πληρωμών. Τελικώς η δικτατορία του Μεταξά (μετά το κίνημα της 4^ης Αυγούστου του 1935 και την επαναφορά του βασιλιά) θα έρθει σε συμφωνία με τους ξένους ομολογιούχους προχωρώντας σε περικοπή των τόκων άνω του 50%. Όμως εντωμεταξύ έχει εκτιναχθεί η ανεργία, έχουν μειωθεί δραματικά οι μισθοί και το βιοτικό επίπεδο και έχουν χρεοκοπήσει βιομηχανίες και τράπεζες του ιδιωτικού τομέα.

Η Ιστορία λοιπόν επαναλαμβάνεται με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο συνεχώς στο νεοελληνικό κράτος. Κατά την άποψη μου, το θεμελιώδες σφάλμα τόσο των κυβερνώντων όσο και του πληθυσμού είναι ότι αγνοείται συνεχώς ο κανόνας της αυτοβοήθειας. Σίγουρα υπήρχαν και θα υπάρχουν εξωτερικές πιέσεις και γεγονότα έξω από τον έλεγχο μας, αλλά και αυτό είναι στοιχείο του διεθνούς συστήματος στο οποίο διαβιούμε. Εντούτοις όμως ξεχνάμε το πιο σημαντικό το οποίο είναι ότι αν δεν λάβουμε μόνοι μας σαν έθνος τα κατάλληλα μέτρα ενίσχυσης μας, κανένας άλλος δεν πρόκειται να το κάνει για μας. Τα κράτη δεν έχουν αισθήματα, δεν έχουν φίλους και εχθρούς όπως έχουν οι άνθρωποι. Κανείς δε θέλει να μας καταστρέψει και κανείς δε θα μας βοηθήσει ανιδιοτελώς. Υπάρχουν όμως συμφέροντα και αυτά τα προστατεύουν οι δανειστές και οι ξένες δυνάμεις με κάθε τρόπο. Ανήθικος δεν είναι ο δανεισμός ενός κράτους με ληστρικό επιτόκιο. Ανήθικη είναι η καταπάτηση κάθε έννοιας εθνικού συμφέροντος από τους κυβερνώντες της χώρας που δανείζεται σε εποχές παχαίων αγελάδων μεταθέτοντας το λογαριασμό για το μέλλον. Ανήθικη είναι η υποδούλωση της χώρας προκειμένου να εξυπηρετηθούν συντεχνιακά συμφέροντα. Ανήθικη είναι η αμέλεια της ασφάλειας ενός κράτους το οποίο οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε υπονόμευση της επιβίωσης του (το 1897 φαντάζει τόσο μακρινό πλέον). Ο δανειστής και ο κάθε δανειστής κοιτάει να μεγιστοποιήσει το συμφέρον του και ορθά πράττει. Ο δανειζόμενος, οφείλει να είναι πολύ προσεκτικός και μετρημένος στις κινήσεις του. Οφείλει να γνωρίζει ο δανειζόμενος ότι ο δανειστής δεν ενδιαφέρεται πάντα για την ανάκτηση των χρημάτων του αλλά πολύ συχνά τον ενδιαφέρει ο νόμος του Σάιλοκ, δηλαδή θέλει σαν πληρωμή μια λίβρα από τις σάρκες του δανειστή.      

                 

---

[1] Χρυσός Κανόνας (Golden Standard) πολύ απλουστευμένα σημαίνει ότι η αξία των δραχμών σε κυκλοφορία συνδεόταν ευθέως με τα διαθέσιμα χρυσού της Tράπεζας της Ελλάδος. Η φράση «Πληρωτέο επί τη εμφανίσει» που έφεραν τα χαρτονομίσματα σήμαινε ότι τυπικά η αξία του χαρτονομίσματος καλυπτόταν πλήρως από διαθέσιμα χρυσού τα οποία ο κομιστής του νομίσματος μπορούσε να ζητήσει ως αντίτιμο από την αρμόδια νομισματική αρχή. 

 

Debtocracy

Κυκλοφορεί ελεύθερα από χθες ένα αρκετά αξιόλογο ντοκιμαντέρ που αναφέρεται στην οικονομική κρίση της χώρας μας με τον τίτλο “Debtocracy” (ολόκληρο το βίντεο μπορείτε να το δείτε μέσω του παρακάτω link)

http://www.dailymotion.com/video/xhztyb_debtocracy_shortfilms#from=embed

Πρόκειται για μια καλοδουλεμένη παραγωγή την οποία αξίζει τον κόπο να δει κανείς. Για όσους δεν το έχουν δει, εν συντομία αναφέρεται στα δεινά που προκαλεί στη χώρα μας το χρέος, για το πόσο λανθασμένα είναι τα οικονομικά μέτρα που επιβάλλουν οι δανειστές μας, ενώ αναφέρεται εκτενώς στα παραδείγματα της Λατινικής Αμερικής (Μεξικό, Αργεντινή, Εκουαδόρ). Τέλος, γίνεται αναφορά στο παράδειγμα του Εκουαδόρ και πως αυτό απαλλάχτηκε από μεγάλο μέρος του δημοσίου χρέους του επικαλούμενο νομολογία περί «ειδεχθούς χρέους». Ενώ είναι πολύ καλή παραγωγή γενικά, εν τούτοις θεωρώ ότι αντιμετωπίζουν τη διάσταση του χρέους μονόπλευρα. Και εξηγώ τη διαφωνία μου ως προς ορισμένα σημεία του φιλμ:

Α) Ο λαός δε φέρει ευθύνη για το χρέος και δεν πρέπει να το πληρώσει

Παρουσιάζεται γενικά ο «λαός» ως ένα άβουλο, ανήλικο βρέφος το οποίο δε γνώριζε, δεν ήξερε και δεν ευθύνεται. Σίγουρα η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού δεν είναι σε θέση να κατανοήσει τους περίπλοκους μηχανισμούς χρηματοδότησης του χρέους. Επιπρόσθετα, η πλειοψηφία του κόσμου (ιδιωτικός τομέας, μισθωτοί, συνταξιούχοι, μικρομεσαίες επιχειρήσεις) δε βούτηξε «το χέρι στο μέλι». Όμως, όλος ο κόσμος κατανοεί τη βασική αρχή ότι όταν ένας ιδιώτης, μια επιχείρηση, ένα κράτος ξοδεύουν παραπάνω από όσα εισπράττουν τότε αργά ή γρήγορα θα χρεοκοπήσουν. Και κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι το μεταπολιτευτικό όνειρο της ελληνικής αστικής οικογένειας είναι να δει τα τέκνα της αποκατεστημένα με μια δουλεία στο δημόσιο. Όταν μεταπολιτευτικά τα δύο κόμματα εξουσίας αποσπούν σε σταθερή βάση ποσοστά πάνω από 80%, με την προσέλευση στις εκλογικές αναμετρήσεις να βρίσκεται σταθερά πάνω από το 70%, τότε είναι λίγο δύσκολο να ισχυριστεί κανείς ότι ο λαός είναι εντελώς άμοιρος ευθυνών.

Β) Το χρέος είναι μη διαχειρίσιμο και τα μέτρα που λαμβάνονται είναι προς τη λάθος κατεύθυνση. Έπρεπε να πάμε πέρυσι σε διαπραγμάτευση χρέους.

Τα μέτρα που λαμβάνονται είναι όντως καταστροφικά και επιδεινώνουν, αντί να επιλύουν το πρόβλημα του χρέους. Αναφέρονται τα παραδείγματα κουρέματος χρέους του Εκουαδόρ, της Αργεντινής και του Μεξικού. Όμως τα παραδείγματα αυτά είναι ανόμοια με την ελληνική πραγματικότητα. Γιατί αφενός και οι τρεις χώρες είναι εξαγωγικές οικονομίες, πλούσιες σε πρώτες ύλες (πετρέλαιο για το Εκουαδόρ και το Μεξικό, σιτάρι και κτηνοτροφικά προϊόντα για την Αργεντινή) και αφετέρου το βιοτικό τους επίπεδο μετρημένο σε κατά κεφαλήν εισόδημα υπολείπεται του ελληνικού. Όταν έχεις το μισό ή λιγότερο κατά κεφαλήν εισόδημα σε σχέση με το ελληνικό, δηλαδή όταν η οικονομία σου βρίσκεται στο ίδιο σημείο όπου ήταν η ελληνική τη δεκαετία του 60 ή του 70 δεν έχεις και πολλά να χάσεις από μια αναδιάρθρωση χρέους. Η δε Αργεντινή που είναι μια οικονομία μεγαλύτερη από τη δική μας και με κατά κεφαλήν εισόδημα λίγο χαμηλότερο από το δικό μας υπέστη μεγάλη καθίζηση της οικονομίας της (-15% για το 2002 και -15% για το 2003) μετά από παρέμβαση του ΔΝΤ και κατόπιν κούρεμα του χρέους της. Στη συνέχεια υπήρξε θετική αντίδραση της οικονομίας της, αλλά η καταστροφή της μεσαίας αστικής τάξης (απαξίωση μισθών και καταθέσεων, κατακόρυφη αύξηση της αξίας του ιδιωτικού χρέους) είναι γεγονός. Να διαπραγματευτούμε το χρέος, σύμφωνοι. Αλλά για να γίνει αυτό πρέπει να υπάρχουν δύο προϋποθέσεις: πρώτον, να διαθέτει όραμα και αποφασιστικότητα η ηγεσία της χώρας (able and willing) και δεύτερον, να βγει και να πει την αλήθεια για τις συνέπειες μια αναδιάρθρωσης στον κόσμο. Ήταν το 2010 διατεθειμένος ο πληθυσμός να δει το κράτος σε γενικευμένη στάση πληρωμών για ακαθόριστο διάστημα; Ήταν διατεθειμένοι οι δημόσιοι υπάλληλοι να μην πληρωθούν για κάποιους μήνες (όπως γίνεται κατά κόρον στον ιδιωτικό τομέα, η εξαίρεση έχει φτάσει να είναι να πληρώνεται κανείς στην ώρα του) ή να κοπούν γενικά οι μισθοί και οι συντάξεις όλων στο μισό; Σίγουρα η οικονομία θα είχε αναπνεύσει από τα τοκοχρεολύσια και σε διάστημα 2 – 3 χρόνων με τους κατάλληλους χειρισμούς θα ορθοποδήσει. 

 

Εικόνα 1. Η πορεία του ΑΕΠ της Αργεντινής από το 2000 έως το 2009

Ήμασταν διατεθειμένοι να ξεχάσουμε τη ζωή μας όπως την ξέραμε αν προχωρούσαμε σε αναδιάρθρωση; Η αναδιάρθρωση εν τέλει είναι θέμα χρόνου να γίνει. Πρώτα θα διασωθούν οι ευρωπαϊκές και άλλες τράπεζες που μας δάνεισαν και μετά, αφού αφαιρέσουν οτιδήποτε χρήσιμο από το κράτος (ΟΤΕ, ΔΕΗ, ΟΠΑΠ και λοιπά ασημικά) θα μας αφήσουν να πέσουμε. Τότε όμως η αναδιάρθρωση θα γίνει υπό τους όρους των κρατών που κατέχουν τα χρεόγραφα μας (Γαλλία, Γερμανία) και όχι υπό τους δικούς μας. Θα γίνει όταν θα έχει μετατραπεί η Ελλάδα σε κράτος δορυφόρο των δανειστών της και θα είναι ένα κράτος περιορισμένης εθνικής κυριαρχίας. Η βουτιά που βλέπεται στην εικόνα 1 θέλει τόλμη και αλήθεια προς τον κόσμο. Και εμείς εδώ δεν διαθέτουμε τίποτα από τα δύο.

Το κλειδί της υπόθεσης που δεν αναφέρεται στην ταινία είναι ότι  η δομή της ελληνικής οικονομίας είναι τέτοια που και το 40% του χρέους να μείνει πάλι θα υπάρχουν προβλήματα.

Η θλιβερή διαπίστωση είναι ότι η χώρα μας δεν παράγει τίποτα. Δεν φταίει τόσο το επίπεδο των μισθών και δεν είναι ότι δεν εργαζόμαστε αρκετά. Το πρόβλημα είναι πόσο παραγωγικοί είμαστε την ώρα που εργαζόμαστε και πόσο χρήσιμο είναι αυτό το οποίο παράγουμε εν γένει. Ακόμα πιο καίριο είναι το ερώτημα, που θέλουμε να δούμε τη χώρα μας μετά από 50, 60, 100 χρόνια; Πέρασαν 190 χρόνια από ιδρύσεως νεοελληνικού κράτους. Που θα βρίσκεται η Ελλάδα σε 190 χρόνια από τώρα; Που θέλουμε να πάμε το καράβι; Τι πρέπει να παράγουμε για να έχουμε ευημερία; Ποια οικονομική βάση πρέπει να έχουμε για να επιβιώσει η χώρα μας; Τι έχουν κάνει άλλες χώρες παρόμοιου μεγέθους με του δικού μας (Φινλανδία, Ισραήλ, Ταϊβάν) πρωτίστως για να επιβιώσουν και κατόπιν για να ευημερήσουν;

Η Ελλάδα έφτασε όπου έφτασε οικονομικά εξαιτίας ΚΑΙ δικών μας λανθασμένων χειρισμών. Η ταινία κλείνει δείχνοντας την εξέγερση του κόσμου στο Εκουαδόρ που έδιωξε τους κυβερνήτες που έδωσαν γη και ύδωρ στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Συγκροτήθηκε ανεξάρτητη επιτροπή λογιστικού έλεγχου του χρέους η οποία αποφάνθηκε ότι μόνο το 30% του χρέους θα έπρεπε να αποπληρωθεί. Ακόμα και αυτή η ενέργεια όμως απαιτεί το άτομο να βάλει το συμφέρον του συνόλου πάνω από το δικό του. Διότι μια εξέγερση δεν είναι ποτέ άνευ κόστους. Θλιβερή διαπίστωση αποτελεί ότι ο έλληνας δεν είναι σε καμιά περίπτωση διατεθειμένος να βάλει το ατομικό ή συντεχνιακό συμφέρον κάτω από το συνολικό συμφέρον. Εγώ δεν είδα καμιά διαμαρτυρία έξω από τη βίλλα του μακαρίτη του Παπανδρέου ενώ ακούγεται εντός της ταινίας η φωνή του να εξηγεί πως το χρέος θα βουλιάξει την Ελλάδα. Ναι αλλά ενώ γνώριζε το πρόβλημα τι έκανε για να το αποτρέψει; Η λαϊκή επιθυμία εκφράστηκε μέσα από το «δεν θα μας ρίξουν για ένα κωλόσπιτο» που είχε πει ο αείμνηστος Γιαννόπουλος. Δεν είδα κάποια διαμαρτυρία στις ΔΕΚΟ όπου τα έσοδα μισθοδοσίας είναι πολλαπλάσια των εσόδων. Κανείς από την ΑΔΕΔΥ δεν διαμαρτυρήθηκε πότε για όλα αυτά τα αίσχη που κατά καιρούς έχουν γίνει στο δημόσιο, είτε αυτά λέγονταν STAGE, είτε αργόμισθοι από την πίσω πόρτα του ΑΣΕΠ, είτε προκλητικές αποσπάσεις, είτε οποιαδήποτε από τις μυριάδες περιπτώσεις διαφθοράς.

Ακόμα και σήμερα να μας μηδένιζαν το χρέος, με τη νοοτροπία που έχουμε αποκτήσει, είναι σίγουρο ότι εντός 30 ετών θα βρισκόμασταν πάλι από εκεί που αρχίσαμε. Συχνά αναφέρεται ως παράδειγμα της ανωτερότητας μας ως λαόυ, το γεγονός ότι πολλοί συμπατριώτες μας διαπρέπουν στο εξωτερικό. Αυτό όμως έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με το γεγονός ότι αυτοί οι άνθρωποι διαπρέπουν επειδή βρίσκονται εντός οργανωμένων κοινωνιών όπου υπάρχει στοιχειώδης σεβασμός στους θεσμούς και τους νόμους και όπου σε γενικές γραμμές ο πολίτης έχει σαφή δικαιώματα και υποχρεώσεις. Αντί για υπερηφάνεια, θα έπρεπε να αισθανόμαστε ντροπή για το ότι η αφρόκρεμα της χώρας διαπρέπει στο εξωτερικό και όχι στην Ελλάδα. Γιατί αποτελεί την πιο τρανή απόδειξη ότι δε χειριζόμαστε σωστά τα του οίκου μας.