Το νέο Σιδηρούν Παραπέτασμα

Μετά από εβδομήντα πέντε ημέρες πολέμου στην Ουκρανία, κάποια συμπεράσματα έχουν αρχίσει και ξεκαθαρίζουν, οπότε θα επιχειρήσω να τα καταγράψω αναλυτικά.

 

1.      Διεξαγωγή πόλεμου δια αντιπροσώπου (proxy war) στην Ουκρανία ανάμεσα σε ΗΠΑ και Ρωσία: Τη στιγμή αυτή που γράφονται αυτές οι γραμμές, είναι ξεκάθαρο ότι στις στέπες και πεδιάδες της Ουκρανίας διεξάγεται ένας πόλεμος δια αντιπροσώπου (proxy war) ανάμεσα στη Ρωσία και τις Η.Π.Α. Κάτι τέτοιο δεν είναι καινοφανές, ούτε θα έπρεπε να ξαφνιάζει. Έχει συμβεί στο Αφγανιστάν την δεκαετία του 80΄ όπου οι Η.Π.Α. και η Σαουδική Αραβία στήριξαν με δισεκατομμύρια δολάρια την αντίσταση των τζιχαντιστών μουτζαχεντίν ενάντια στη σοβιετική εισβολή. Έχει συμβεί στο Βιετνάμ όπου η τότε ΕΣΣΔ στήριξε ανοιχτά τους Βιετκόνγκ ενάντια στην αμερικανική πολεμική μηχανή αλλά και στον πόλεμο της Κορέας όπου Η.Π.Α., Κίνα και Ρωσία συγκρούστηκαν σχεδόν ανοιχτά με φόντο τη διαίρεση της Κορεατικής χερσονήσου. Παρότι λοιπόν μεταπολεμικά υπάρχουν αρκετά παραδείγματα έμμεσης σύγκρουσης ανάμεσα σε Η.Π.Α. και Ε.Σ.Σ.Δ, είναι η πρώτη φορά που μια τέτοια σύγκρουση λαμβάνει χώρα στην Ευρώπη, ανάμεσα σε δύο πολυπληθέστατες και μεγάλες σε μέγεθος κρατικές οντότητες, όπου εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα συμμαχίες κρατών και πάντοτε υπό τη δαμόκλειο σπάθη ενός απρόβλεπτου ατυχήματος που μπορεί να οδηγήσει σε μοιραία κλιμάκωση.      

2.     Προσπάθεια ανασύστασης του Σιδηρούν Παραπετάσματος (Iron Curtain) από πλευράς Ρωσίας: Κατά τον 19^ο αιώνα, η τότε Ρωσική αυτοκρατορία δέχθηκε δύο στρατιωτικές επεμβάσεις της Δύσης εναντίον της (1812 – Ναπολέοντας, Κριμαϊκός Πόλεμος 1853 – 1856). Κατά τον 20^ο αιώνα, η Ρωσία δέχθηκε σοβαρότατη γερμανική εισβολή και στους δύο παγκόσμιους πολέμους, εισβολές οι οποίες αποκρούσθηκαν με τεράστιο κόστος σε κεφάλαιο και αίμα (treasure and blood). Είναι επομένως κατανοητό το γιατί, ο Στάλιν και η μετέπειτα ηγεσία της ΕΣΣΔ θεωρούσαν την Ανατολική Ευρώπη ως ζωτικό χώρο ασφαλείας (buffer space) για αυτούς. Ο Πούτιν είναι ένας πρώην πράκτορας της KGΒ, γαλουχημένος σε ένα κλίμα φόβου, δυσπιστίας και παράνοιας ως προς τις προθέσεις των Δυτικών. Θεωρεί τεράστια, στρατηγικών διαστάσεων, καταστροφή την διάλυση της ΕΣΣΔ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας για τα συμφέροντα της Ρωσίας. Βλέπει ότι το άστρο της Ρωσίας ως υπερδύναμης δύει καθώς αναδύεται η δύναμη της Κίνας και της Ασίας γενικότερα. Η οικονομία της Ρωσίας είναι συγκρίσιμη σε μέγεθος με αυτή της Ισπανίας, δείγμα ότι, παρά τα τεράστια αποθέματα πρώτων υλών (και ίσως εξαιτίας τους) η Ρωσική οικονομία παραμένει καχεκτική και έρμαιο της πλουτοκρατικής ολιγαρχίας (διαχρονικό πρόβλημα από την εποχή των τσάρων). Το τελευταίο χαρτί που έχει απομείνει στον Πούτιν είναι αυτό της πυρηνικής υπερδύναμης καθώς και το γεγονός ότι δεν φοβάται να χρησιμοποιήσει βία στην προσπάθεια του η Ρωσία να διατηρήσει με κάθε τρόπο το στάτους της υπερδύναμης. Είναι κάτι παραπάνω από έκδηλη η αγωνία η Ρωσία να εξακολουθήσει να αποτελεί σημαντικό παίκτη του διεθνούς συστήματος. Είναι κάτι παραπάνω από έκδηλη η πρόθεση του Πούτιν να περιχαρακώσει έναντι οποιασδήποτε δυτικής επιρροής τον χώρο που αυτός θεωρεί ζωτικό για τα συμφέροντα της Ρωσίας. Έτσι λοιπόν, μέσα από τον πόλεμο στην Ουκρανία πετυχαίνει τον εξοβελισμό κάθε δυτικής επιρροής εντός της Ρωσίας, πετυχαίνει, στο όνομα πάντοτε του κρατικού συμφέροντος, την ανερυθρίαστη υποβολή σοβιετικού τύπου λογοκρισίας και επιδιώκει να καταστήσει τον πρώην χώρο της ΕΣΣΔ (με εξαίρεση τη Βαλτική) ως απροσπέλαστο προς τη Δύση. Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μια απεγνωσμένη κίνηση επανασύστασης του ψυχρού πολέμου και των άτεγκτων συνόρων που αυτός είχε δημιουργήσει.  

3.     Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποτελεί προϊόν μακροχρόνιου σχεδιασμού: Είναι πλέον ολοφάνερο ότι ο Πούτιν δεν πρόκειται να κάνει πίσω για κανέναν λόγο προτού αποσπάσει «γη και ύδωρ» από την Ουκρανική ηγεσία και αφού προηγουμένως  την καταστήσει ουσιαστικά φόρου υποτελή. Προειδοποιητικές βολές ως προς τις προθέσεις του υπήρξαν αρκετές στο παρελθόν, τόσο με την περίπτωση της Γεωργίας, όσο και με την αντίδραση του κατά την ανατροπή του Γιανούκοβιτς στην Ουκρανία το 2014. Ειδικά οι χώρες της Ε.Ε. αγνόησαν όλα τα μηνύματα θεωρώντας ότι υφίσταται εμπορική αλληλεξάρτηση ανάμεσα σε αυτές και τη Ρωσία η οποία θα απέκλειε οποιαδήποτε "τρέλα" του Πούτιν. Τόσο στην περίπτωση της Γεωργίας όσο και στην περίπτωση της Κριμαίας το 2014, οι μεγάλες χώρες της ΕΕ δεν θέλησαν να διαταράξουν την πρόσληψη φθηνής ενέργειας (φυσικό αέριο) και εκλογίκευσαν τις κινήσεις του Πούτιν. Κάτι που είχαν κάνει και οι ηγέτες Γαλλίας και Ηνωμένου Βασιλείου το 1938 όταν θεωρούσαν «λογικές» τις κινήσεις του Χίτλερ περί επανένωσης του συνόλου των Γερμανών, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να αποφύγουν έναν νέο ευρωπαϊκό πόλεμο. Ήδη από το καλοκαίρι του 2021, οι ρωσικές εταιρείες προμήθειας φυσικού αερίου, με διάφορες προφάσεις, είχαν περικόψει την απαιτούμενη ροή προκειμένου να μην αναπληρωθούν τα αποθέματα των ευρωπαϊκών χωρών. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε στις πρώτες πιέσεις επί των τιμών του αερίου το φθινόπωρο. Ενορχηστρώθηκε δηλαδή ήδη μια οικονομική αναταραχή στις ευρωπαϊκές χώρες, ορισμένες εκ των οποίων είναι έως και 100% εξαρτημένες από ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Ο στόχος προφανής: η σχεδιαζόμενη επέμβαση στην Ουκρανία είναι «εσωτερικό» θέμα της Ρωσίας, μην επεμβαίνετε γιατί θα έχετε οικονομικές συνέπειες. Επιπρόσθετα, η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο μόχλευσης προκειμένου να διασπαστεί μια όποια ενιαία ευρωπαϊκή προσέγγιση. Ήδη από το 2014 η ρωσική κεντρική τράπεζα είχε φροντίσει να προβεί σε εκτεταμένες αγορές χρυσού καθώς και σε επαναπατρισμό κεφαλαίων προκειμένου να υπάρχουν χρηματικά διαθέσιμα για την πολεμική λειτουργία της οικονομίας. Νωρίς το χειμώνα του 2021, ο Πούτιν υπέβαλε αιτήματα τα οποία εκ των προτέρων γνώριζε ότι δεν θα γίνουν δεκτά από τις ΗΠΑ ή την Ευρώπη, περίπου όπως η Αυστροουγγαρία με το τελεσίγραφο προς τη Σερβία το 1914 ή όπως ο Χίτλερ με τις εδαφικές αξιώσεις προς την Πολωνία το 1939. Αφού δε εξασφάλισε, αν όχι τη στήριξη, τότε σίγουρα την ανοχή της Κίνας (βλέπε και σύμφωνο Μολότοβ - Ρίμπεντροπ, ΕΣΣΔ - Γερμανία, 1939), αποφάσισε να εκτελέσει το σχέδιο του ως προς την Ουκρανία. Το σχέδιο αυτό αρχικά περιλάμβανε την κεραυνοβόλο κατάληψη του Κιέβου και την ανατροπή Ζελίνσκι. Εντός μιας εβδομάδας το πολύ, η ουκρανική αντίσταση θα είχε καμφθεί, μια κυβέρνηση ανδρείκελων θα είχε αναλάβει ενώ μέσω ενός «δημοψηφίσματος» θα είχε επικυρωθεί η προσάρτηση εδαφών της ανατολικής Ουκρανίας. Το σχέδιο αυτό δεν υπολόγισε τρεις παραμέτρους: πρώτον, την αντίσταση που προέβαλε ο ουκρανικός στρατός όντας πολύ καλύτερα προετοιμασμένος από το 2014 και φυσικά με πολύ καλύτερη πληροφόρηση χάρις και στα «τεχνικά μέσα» των Η.Π.Α. Το δεύτερο που δεν υπολογίστηκε σωστά ήταν η σύσσωμη αντίδραση της δύσης, ειδικά των ευρωπαϊκών χωρών. Και το τρίτο ήταν η χειρότερη του αναμενομένου απόδοση των ίδιων των ρωσικών ένοπλων δυνάμεων. Όπως έχω αναφέρει και σε προηγούμενη δημοσίευση μου, ένα απολυταρχικό καθεστώς πρέπει να έχει πάντα δίκιο. Όταν λαμβάνει μια τόσο σημαντική απόφαση δεν μπορεί ποτέ να κάνει πίσω. Ή θα δικαιωθεί από τις εξελίξεις ή θα πέσει εκ των έσω. Το σχέδιο έχει ήδη τροποποιηθεί καταλλήλως και εφαρμόζεται το plan B. Πρώτον, εισήχθησαν στα πεδία των μαχών μισθοφόροι (Τσετσένοι, Λίβυοι, Σύροι, Wagner Group κλπ) για να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες του ρωσικού στρατού. Δεύτερον, επεκτάθηκε ο χρονικός ορίζοντας υλοποίησης του αρχικού σχεδίου. Όλοι πίστεψαν ότι ο Πούτιν θα περιοριστεί στην περιοχή της ανατολικής Ουκρανίας (Ντονμπας και παράλια Αζοφικής) για να αποκτήσει τις ρωσόφωνες επαρχίες και να αποκτήσει διάδρομο προς την Κριμαία. Φαινομενικά έτσι είναι, αλλά τα φαινόμενα απατούν. Ο Πούτιν θα χρησιμοποιήσει τη δοκιμασμένη συνταγή της Τσετσενίας για να πετύχει τα σχέδια του. Δηλαδή, αργά και συστηματικά κονιορτοποιούμε τα πάντα με τη χρήση συστημάτων πυροβολικού έως ότου παύσει οποιαδήποτε αντίδραση. Και για όσους βιάστηκαν να αναγγείλουν περιορισμό των ρωσικών προθέσεων, τα γεγονότα της Υπερδνειστερίας στη Μολδαβία (οποιαδήποτε ομοιότητα με την προβοκατόρικη ανατίναξη ραδιοφωνικών πομπών στα σύνορα Γερμανίας – Πολωνίας το 1939 από Γερμανούς στρατιώτες οι οποίοι φορούσαν πολωνικές στρατιωτικές στολές είναι συμπωματική) ήρθαν απλώς για να οριοθετήσουν την περιοχή την οποία ο Πούτιν θεωρεί ζωτικό χώρο της Ρωσίας. Η ενεργειακή εξάρτηση των ευρωπαϊκών χωρών λειτουργεί απλά ως ένα επιπρόσθετο εργαλείο στη φαρέτρα του Πούτιν προκειμένου να προσπαθήσει να διαιρέσει, να διασπάσει και να αποσπάσει όσα περισσότερα μπορεί.

4.    Συμπέρασμα: Είναι προφανές ότι στην παρούσα φάση οι σχέσεις της Δύσης με τη Ρωσία βρίσκονται στο χειρότερο δυνατό σημείο μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι χώρες της Ευρώπης δελεάστηκαν από την φθηνή και ανεξάντλητη ενέργεια που απλόχερα προσέφερε το ρωσικό φυσικό αέριο και στο όνομα της «πράσινης μετάβασης» (της από-ανθρακοποίησης των οικονομιών τους δηλαδή) εξάρτησαν υπερβολικά τις οικονομίες τους από αυτό. Πίστευαν ότι η εμπορική αλληλεξάρτηση Ευρώπης – Ρωσίας ως προς το φυσικό αέριο θα λειτουργούσε κατευναστικά ως προς τις προθέσεις του Πούτιν. Πίστευαν δηλαδή ότι και ο Chamberlain και ο Daladier στη σύνοδο του Μονάχου το 1938 ως προς τον διαμελισμό της Τσεχίας. Όμως ο κατευνασμός ποτέ δεν λειτουργεί όπως θα ήθελαν αυτοί που τον εφαρμόζουν αλλά πάντοτε ενισχύει τις προθέσεις του επιτιθέμενου. Ο Πούτιν έχει αποφασίσει να κόψει όλους τους δεσμούς με τη Δύση και επιθυμεί με κάθε τρόπο να περιχαρακώσει την επικράτεια του. Οι λόγοι εδώ είναι δύο: αφενός χρειάζεται το αφήγημα της κακής Δύσης για να προστατεύσει το καθεστώς του και την οικονομική στασιμότητα και καχεξία της Ρωσίας και αφετέρου παίζει το χαρτί της πυρηνικής και στρατιωτικής δύναμης προσπαθώντας να διατηρήσει τη Ρωσία ως σημαντικό παίκτη του διεθνούς συστήματος. Είναι τα τελευταία του χαρτιά καθώς γνωρίζει πολύ καλά ότι καθώς περνάει ο χρόνος η οικονομική και τεχνολογική ισχύς της Κίνας και των Η.Π.Α θα τον αφήσουν έτη φωτός μακριά. Αυτή του την απόφαση θα την στηρίξει μέχρι τέλους με κάθε πιθανό και απίθανο τρόπο. Όσο η Ουκρανία αντιστέκεται τόσο θα εξωθείται σε σπασμωδικές και επιθετικές κινήσεις. Από εκεί και πέρα, ένα λάθος αρκεί για να γίνουν χειρότερα τα πράγματα. Άλλωστε όλοι οι μεγάλοι πόλεμοι στην ιστορία της ανθρωπότητας ως λάθη και εσφαλμένοι υπολογισμοί ξεκίνησαν. Για την Ευρώπη, τα πράγματα είναι αρκετά ζοφερά. Κατ’ ελάχιστον, θα υπάρξουν θέματα ενεργειακής επάρκειας ενόψει του χειμώνα καθώς και πρωτοφανέρωτα φαινόμενα πληθωρισμού. Ήδη ο επίσημος πληθωρισμός που ανακοινώθηκε σήμερα (~10%) αποτελεί ρεκόρ τριακονταετίας για τη χώρα μας. Το μεσαίο σενάριο συνίσταται στη διάχυση του πολέμου σε γειτονικές της Ουκρανίας χώρες (π.χ. Μολδαβία) ενώ το ακραίο σενάριο οδηγεί σε ανάφλεξη της Βαλτικής σε αντίδραση, για παράδειγμα, της εισόδου στο ΝΑΤΟ Σουηδίας και Φινλανδίας. Όλοι ευελπιστούν ότι η ψυχραιμία θα πρυτανεύσει αλλά δυστυχώς στις διεθνείς σχέσεις δεν υπάρχουν κρυστάλλινες σφαίρες ή πλήρως ορθολογικοί παίκτες. Και ένας Πούτιν στρυμωγμένος από τις εξελίξεις μπορεί να κινηθεί προς απρόβλεπτες και ριψοκίνδυνες επιλογές.