Το πρόβλημα της ανεργίας

Ένα από τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας το οποίο παρέμεινε σχετικά αθέατο είναι αυτό της ανεργίας. Είναι ένα πρόβλημα ύπουλο με βαθύτατες κοινωνικές προεκτάσεις, είναι δε άλλο ένα σύμπτωμα των συστημικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία. Παλαιότερα, η ανεργία ρυθμιζόταν με τεχνητούς τρόπους, έτσι ώστε να εμφανίζεται χαμηλή. Υπήρχε η μετανάστευση, το στρατιωτικό διαρκούσε σχεδόν 3 χρόνια (οι στρατιώτες δεν θεωρούνται άνεργοι) ενώ και οι νοικοκυρές δεν θεωρούνται άνεργες. Όμως, με τη σταδιακή έκθεση της οικονομίας μας στο διεθνές οικονομικό σύστημα αυτές οι πρακτικές δε βοηθούν πλέον.

Η μετανάστευση υπάρχει ακόμα αλλά τώρα αφορά εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό (brain drain) πράγμα το οποίο είναι μια απώλεια για τη χώρα με ανυπολόγιστες συνέπειες. Υπολογίζεται χονδρικά ότι το 15% όσων φεύγουν για μεταπτυχιακές/διδακτορικές σπουδές δεν επιστρέφουν πίσω, ενώ για την καταβολή διδάκτρων προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών μόνο προς τα πανεπιστήμια του Ηνωμένου Βασιλείου, 1 δις ευρώ φεύγει από τη χώρα ετησίως. Ακόμα και αυτοί που επιστρέφουν όμως δυσκολεύονται ιδιαίτερα να βρουν εργασία και όταν τη βρίσκουν αυτή δεν ανταποκρίνεται σε καμιά περίπτωση στα προσόντα και τις δεξιότητες που έχουν αποκτήσει (overqualified).

Ταυτόχρονα, η ταχύτατη αύξηση του κόστους ζωής (ταχύτερη αύξηση σε σχέση με το εισόδημα) και οι αλλαγές που επέφερε ο σύγχρονος τρόπος ζωής επιβάλλουν να εργάζονται και οι γυναίκες σε ένα ζευγάρι. Όμως λόγω του ότι η γυναίκα δημιουργεί οικογένεια, αυτό την καθιστά λιγότερο θελκτική προς έναν εργοδότη του ιδιωτικού τομέα. Μπορεί η γέννηση παιδιών να είναι εθνικά ωφέλιμη, αυτό όμως καθόλου δεν ενδιαφέρει τον εργοδότη απλούστατα γιατί μια γυναίκα εργαζόμενή του κοστίζει περισσότερο από έναν άνδρα. Λόγω και της έλλειψης οποιουδήποτε κινήτρου προς τους εργοδότες, παρατηρείται έντονη ανεργία στις νέες γυναίκες.

Υπάρχει ακόμα η ανεργία που παρατηρείται σε μεγάλες ηλικίες και αυτή αποτελεί το πιο επικίνδυνο και μεγάλο αγκάθι για την οικονομία. Αυτή κυρίως οφείλεται στο ότι ο παραγωγικός ιστός της χώρας είναι παρωχημένος και βασίζεται σε παραγωγή εντάσεως εργασίας (π.χ κλωστοϋφαντουργία), όπου πλέον υπάρχουν χώρες με πολύ χαμηλότερο κόστος εργασίας από το δικό μας. Δυστυχώς, όταν στη δεκαετία του 80 άρχισαν να πέφτουν σιγά σιγά τα σύνορα του προστατευτισμού της ελληνικής οικονομίας, δεν έγινε τίποτα για το μετασχηματισμό του παραγωγικού ιστού προς μια κατεύθυνση χρήσης υψηλής τεχνολογίας, υψηλής ποιότητας υπηρεσιών και συσσώρευσης ανθρωπίνου κεφαλαίου (εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό). Δυστυχώς, ο πενηντάρης άνεργος πολύ δύσκολα θα βρει δουλειά, απλούστατα γιατί το ναυπηγείο/βυρσοδεψείο/υφαντουργείο/κλωστήριο/υφαντουργείο κλείνει λόγω διεθνούς ανταγωνισμού.

Υπάρχουν δύο ειδών ανεργίας: ανεργία εκ πεποιθήσεως (δηλαδή υπάρχουν δουλειές τις οποίες δεν θέλουμε) και δομική ανεργία (δηλαδή δεν υπάρχουν δουλειές). Στην πρώτη κατηγορία υπάγονται δουλειές όπως εποχική γεωργική εργασία, χειρονακτική ανειδίκευτη εργασία αλλά και τεχνικής φύσεως εργασίες (υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι). Η πλειοψηφία τέτοιων εργασιών έχει περάσει στα χέρια μεταναστών, ακριβώς όπως οι έλληνες μετανάστες προηγούμενων δεκαετιών αναλάμβαναν τέτοιες εργασίες στις χώρες υποδοχής τους. Η δεύτερη περίπτωση αποτελεί το πιο σοβαρό πρόβλημα.

Στην Ελλάδα, ο μεγαλύτερος εργοδότης είναι το κράτος ενώ και αρκετές από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις εξαρτώνται είτε από κρατικές προμήθειες είτε από κρατικές υπεργολαβίες. Το δημόσιο έχει διογκωθεί σε τέτοιο βαθμό πλέον που όχι μόνο επιπρόσθετες θέσεις εργασίας δεν μπορεί να προσφέρει αλλά θα πρέπει να μειώσει και τις δαπάνες του αν θέλει να είναι μεσοπρόθεσμα βιώσιμο (solvent). Επιπρόσθετα, η παραγωγικότητα της εργασίας στο δημόσιο τομέα είναι πολύ χαμηλή και αυτό δημιουργεί άλλου είδους στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας. Το δημόσιο για να καταβάλει τις διογκωμένες δαπάνες μισθοδοσίας του αναγκάζεται να επιβάλει ολοένα και περισσότερους φόρους στο οικονομικό κύκλωμα. Οι επιχειρήσεις λόγω αυξημένου κόστους γίνονται ολοένα και λιγότερο ανταγωνιστικές σε σχέση με άλλες του εξωτερικού και είτε κλείνουν, είτε μεταναστεύουν. Το κράτος έχει αυξανόμενες δαπάνες και μειούμενα έσοδα και αναγκάζεται να δανειστεί. Οι εισαγωγές από το εξωτερικό αυξάνουν για να καλύψουν την εγχώρια ζήτηση (αφού ο παραγωγικός ιστός διαλύεται) και έτσι διευρύνεται το εμπορικό έλλειμμα (κοινώς μειώνεται η πίτα). Αν δεν αναδιαρθρωθεί ο παραγωγικός ιστός της χώρας οδηγούμαστε σε ένα φαύλο κύκλο, όπου το τελικό αποτέλεσμα είναι η χρεοκοπία.

Αναλογιστείτε τα εξής:

- Πόσες ιδιωτικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα έχουν τμήμα R&D?

- Πόσες παραδοσιακές βιομηχανίες κατόρθωσαν να μεταστρέψουν την παραγωγική τους δομή προς τομείς υψηλής τεχνολογίας?

- Πόσο φιλική είναι η χώρα προς επενδύσεις γενικότερα?

- Πόση γραφειοκρατία έχουμε, πόσο είναι το κόστος της και ποιό το ύψος παράπλευρων ζημιών που δημιουργεί στην οικονομία?

- Πόσα δαπανώνται κάθε χρόνο για μετεκπαίδευση εργαζομένων, για εξειδίκευση?

- Πόσα επενδύονται στην έρευνα και την τεχνολογία?

- Πόσο συνδεδεμένη με την παραγωγή είναι η τριτοβάθμια εκπαίδευση της χώρας?

- Τι ποσοστό διείσδυσης έχουν οι νέες τεχνολογίες στην κοινωνία και στην παραγωγική διαδικασία?

- Τι στόχευση και εμβάθυνση υπάρχει προς τομείς της οικονομίας στους οποίους διαθέτουμε σαν χώρα συγκριτικό πλεονέκτημα?

- Ποιά η παραγωγικότητα του δημοσίου τομέα και πως αυτή συνδέεται με την αμοιβή της εργασίας?

- Πόσο δημόσιο χρειαζόμαστε?

Οι λύσεις υπάρχουν και έχουν δοθεί με επιτυχία από άλλες χώρες πριν από μας. Αν και είμαι γενικά κατά των συγκρίσεων μεταξύ χωρών, εντούτοις θα μπω στον πειρασμό να αναφερθώ στο παράδειγμα της Φινλανδίας. Ξεκαθαρίζω ότι παράδεισος δεν υπάρχει στη γη και καμία χώρα δεν είναι τέλεια.

Η Φινλανδία τη δεκαετία του 80 ήταν μια περιθωριακή σκανδιναβική χώρα, συνδεδεμένη με την COMECON του πρώην ανατολικού μπλοκ και με μια οικονομία κεντρικά κατευθυνόμενη. Η χώρα ήταν απομονωμένη και ζούσε στη σκιά του Σοβιετικού της γείτονα. Με την πτώση του σιδηρούν παραπετάσματος η αλλαγή υπήρξε εντυπωσιακή. Μεγάλες επενδύσεις στην παιδεία (περίπου 8% του προϋπολογισμού), στροφή στην έρευνα και την τεχνολογία (3,8% του προϋπολογισμού ετησίως, ΒΛΕΠΕ NOKIA) και εκμετάλλευση των δυνατών της σημείων (ξυλεία, χαρτοποιία). Αλλά η Φινλανδία δεν έμεινε μόνο σε αυτά. Εκμεταλλεύτηκαν ακόμη και τον τουρισμό (Χωρίο του Άγιου Βασίλη, Ξενοδοχείο στον πάγο, τουρισμός στις λήμνες), ανέπτυξαν τεχνολογίες πράσινης ανάπτυξης (στην πράξη και όχι στα συνθήματα) και εσχάτως προβάλουν πάρα πολύ και τις αερομεταφορές τους. Η χώρα έχει από τα υψηλότερα βιοτικά επίπεδα στον κόσμο, από τα μεγαλύτερα κατά κεφαλήν εισοδήματα στον κόσμο και πανευρωπαϊκά την καλύτερη επίδοση των μαθητών γυμνασίου σε βασικά μαθησιακά αντικείμενα. Η χώρα έχει χαμηλότατη ανεργία, αλλά ακόμα και αυτοί που είναι άνεργοι απολαμβάνουν ενός άριστου κοινωνικού δικτύου προστασίας με έμφαση στη μετεκπαίδευση τους. Ποιός γνώριζε τη Φινλανδία το 1981? Ποιός ήξερε τη ΝΟΚΙΑ τότε? Που είναι σήμερα σε σχέση με εμάς?

Η αμοιβή της εργασίας

Ένα από τα βασικά δομικά προβλήματα που θα κληθεί να λύσει η νέα κυβέρνηση είναι και αυτό της αμοιβής και παραγωγικότητας της εργασίας. Η στρέβλωση των δύο αυτών παραγόντων μοιραία οδηγεί και σε εκτροχιασμό της αγοράς εργασίας, πράγμα το οποίο με τη σειρά του οδηγεί σε συστημικά διαρθρωτικά προβλήματα την οικονομία της χώρας. Ας δούμε το γιατί:

Ξεκινάμε λοιπόν από μερικές παραδοχές: 

α) Είναι χρήσιμο για μια οικονομία να έχει ένα σχετικά υψηλό ποσοστό απασχολούμενων με σχέση μισθωτής εργασίας. Ένα καλό μείγμα θεωρείται μια σχέση 70 - 30 υπέρ της μισθωτής εργασίας. Αυτό είναι θεμιτό γιατί ο μισθωτός δεν έχει δυνατότητα φοροδιαφυγής ενώ προσφέρει μια σταθερή και προβλέψιμη ροή καταναλωτικής δύναμης στην οικονομία. Ακριβώς επειδή το εισόδημα του μπορεί σε γενικές γραμμές να προεξοφληθεί, είναι ευκολότερος ο δανεισμός του και άρα αποτελεί έναν επιπλέον μοχλό οικονομικής ανάπτυξης.

β) Η αμοιβή της εργασίας (δηλαδή η αποζημίωση για τον χρόνο που διαθέτουμε στον εργοδότη μας) πρέπει να συμβαδίζει με την παραγωγικότητα της εργασίας. Αν κάτι τέτοιο δεν ισχύει, τότε αρχίζουν τα προβλήματα για την οικονομία. Το πρώτο και εμφανέστερο πρόβλημα είναι ο πληθωρισμός, "η ακρίβεια" αν προτιμάτε. Οι μισθοί αυξάνουν αναντίστοιχα με την αξία της παραγωγής, η ζήτηση αυξάνει και οι τιμές ανεβαίνουν. Ειδικά δε αν μια χώρα έχει έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο αυτό οδηγεί και σε έντονη εξάρτηση από εισαγόμενο πληθωρισμό.

γ) Όλοι οι άνθρωποι λίγο ως πολύ, βάζουν το ατομικό τους συμφέρον πάνω από αυτό του συνόλου. Μεταφραζόμενο αυτό σε όρους εργασίας, σημαίνει ότι ο εργαζόμενος προσπαθεί να εργαστεί όσο το δυνατόν λιγότερο για τη μέγιστη δυνατή αμοιβή. Για να πετύχεις υψηλότερη παραγωγικότητα από τον εργαζόμενο πρέπει να υφίσταται ικανή πολιτική κινήτρων. Έχει και ιστορικά πλέον διαπιστωθεί, τι συμβαίνει σε κοινωνίες "αταξικές" όπου δεν υπάρχει κίνητρο αποδοτικότητας της εργασίας. Πρακτικά ο εργαζόμενος έχει αντικίνητρα και εργάζεται όσο το δυνατόν λιγότερο μπορεί στο χρόνο που του αναλογεί. Σε τέτοιες καταστάσεις εξαφανίζεται επίσης το κίνητρο για καινοτομία προερχόμενη από τον εργαζόμενο καθώς και η διάθεση για εξειδίκευση της εργασίας (αφού κάτι τέτοιο απαιτεί χρόνο και πνευματική προσπάθεια από πλευράς του εργαζομένου).

Ας δούμε λοιπόν τι έχουμε στην Ελλάδα. 

- Διαθέτουμε έναν ευμεγέθη αγροτικό τομέα ο οποίος στηρίζεται σε πεπαλαιωμένες μεθόδους παραγωγής, με μικρές ατομικές ιδιοκτησίες, χωρίς τεχνογνωσία και χωρίς πρακτικές έντασης κεφαλαιουχικού εξοπλισμού. Επιπρόσθετα, είναι ένας τομέας παραγωγής ο οποίος σε πολλές περιπτώσεις στηρίζεται σε μονοκαλλιέργιες οι οποίες επιδοτούνται αδρά για να παραμείνουν βιώσιμες. Άρα εδώ η παραγωγικότητα της εργασίας είναι χαμηλή, ενώ και τα φορολογικά έσοδα του δημοσίου ασταθή και χαμηλά. Ναι μεν συντηρείται ικανό κομμάτι του πληθυσμού στην ύπαιθρο, η διάρθρωση όμως της αγροτικής παραγωγής όπως είναι σήμερα δεν προμηνύει τίποτα αισιόδοξο για το μέλλον.

- Ένα πολύ υψηλό ποσοστό του εργατικού δυναμικού (~50%) είναι αυτοαπασχολούμενο, είτε σαν ελεύθεροι επαγγελματίες, είτε σαν ατομικοί επιχειρηματίες. Αυτό σημαίνει αστάθεια στο εισόδημα, έντονες αυξομειώσεις στην καταναλωτική συμπεριφορά και ενίσχυση του προκυκλικού προφίλ της οικονομίας (προκυκλική συμπεριφορά σημαίνει εκρηκτική ανάπτυξη στον ανοδικό κύκλο της οικονομίας και έντονη καθίζηση στη φάση καθόδου). Πέρα από το γεγονός ότι ο χώρος των αυτοαπασχολούμενων χειμάζεται από φαινόμενα παραοικονομίας και φοροδιαφυγής (κάτι για το οποίο ευθύνη φέρει και το κράτος και οι πολίτες), η υπερπροσφορά υπηρεσιών σε κάποια επαγγέλματα οδηγεί στην απαξίωση τους και τελικά στην καταστροφή τους. 

- Το 50% του πληθυσμού περίπου αμείβεται με σχέση μισθωτής εργασίας. Αυτό είναι ένα πολύ χαμηλό ποσοστό και είναι το χαμηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από αυτούς, οι μισοί εργάζονται στο δημόσιο με αμοιβές πολύ υψηλότερες της αντίστοιχης παραγωγικότητας. 


- Στα του δημοσίου τομέα, η μεγάλη πλειοψηφία των εργαζομένων εργάζεται με αμοιβές πολύ πάνω από την παραγωγικότητα της εργασίας και με εργασιακές συνθήκες πολύ ευνοϊκότερες του ιδιωτικού τομέα. Τα προβλήματα εντείνονται από το γεγονός ότι δεν υπάρχει ενιαία μισθολογική πολιτική για το δημόσιο και δεν υπάρχει κεντρική μηχανοργάνωση που να ελέγχει τις μισθολογικές δαπάνες του δημοσίου. Υπάρχουν επικαλυπτόμενες υπηρεσίες που πολλές φορές δυσχαιραίνουν αντί να διευκολύνουν την παραγωγή διοικητικού έργου. Υπάρχουν πολλά προβλήματα τα οποία για να αναφερθούν όλα θα χρειάζονταν σελίδες επί σελίδων. Η ουσία είναι ότι η αμοιβή της εργασίας στο δημόσιο είναι έτσι δομημένη που να αποτελεί αντικίνητρο παραγωγικής εργασίας. Σκεφθείτε: φόβος δεν υπάρχει, η δουλεία είναι μόνιμη μέχρι τη σύνταξη και δεν υπάρχει άγχος για επίτευξη παραγωγικών στόχων κλπ. Κίνητρο χρηματικό δεν υπάρχει, αφού όλα τα επιδόματα παραγωγικότητας ενσωματώνονται στον μισθό και η καταβολή τους δεν εξαρτάται από κάποιους στόχους. Δόξα δύσκολα κάποιος θα αποκτήσει εντός του δημοσίου και με τις υπάρχουσες αγκυλώσεις, οι υψηλές διοικητικές θέσεις (π.χ Γενικός Γραμματέας) αποτελούν πεδίο κομματικής εκμετάλλευσης. Ευσυνειδησία....Ακόμα και αν πάει κάποιος με το σταυρό στο χέρι, η μετριοκρατία θα τον πολεμήσει μέχρι εσχάτων γιατί ξεσκεπάζει τη δική της ανικανότητα. Θα πας κόντρα μια φορά, δύο φορές άντε και τρείς, μετά η πλειοψηφία θα συμβιβαστεί.


- Το χειρότερο όμως είναι ότι όλη αυτή η κατάσταση στέλνει ένα καταστροφικό μήνυμα στην αγορά εργασίας. Αυτό είναι "Θες να εργαστείς όσο το δυνατόν λιγότερο και να πληρώνεσαι? Θες να έχεις τη σιγουριά ότι δεν θα απολυθείς ποτέ με μισθούς πάνω από τον μέσο όρο του ιδιωτικού τομέα? Τότε έλα στο δημόσιο και εσύ, μπορείς". Όλο το πτυχιακό δυναμικό της χώρας, στη θεωρία το καλύτερο και πιο δυναμικό κομμάτι μια κοινωνίας, συνωστίζεται για μια θέση στον ήλιο του ελληνικού δημοσίου. 

- Από την άλλη, όσοι επιλέξουν τον ιδιωτικό τομέα έχουν το άγχος του φόρτου εργασίας, το άγχος των στόχων στην εργασία, τη μαύρη και ανασφάλιστη εργασία, την αβεβαιότητα αν και αύριο θα υπάρχει η δουλεία τους. Και ακριβώς επειδή η πλειοψηφία των επιχειρήσεων είναι οικογενειακού χαρακτήρα, δυνατότητα ανέλιξης δεν υπάρχει ή αν υπάρχει το τίμημα είναι εξωπραγματικά μεγάλο. Η μεγάλη πλειοψηφία δε, κρυφοκοιτάζει με ελπίδα πως θα ενταχθεί στο "άλλο" στρατόπεδο, αυτό των δημοσίων υπαλλήλων, το οποίο μπορεί να καυτηριάζει με κάθε ευκαιρία, αλλά που αποτελεί την "Ιθάκη" για όλους. 


Η χώρα έχει εισέλθει σε έναν φαύλο κύκλο οικονομικά και ένα από τα βασικά αίτια είναι η στρέβλωση και η διάρθρωση της αγοράς εργασίας. 


- Δεν ενισχύεται προς καμία κατεύθυνση ο παραγωγικός ιστός της χώρας με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν δουλειές


- Το δημόσιο για να απορροφήσει την πίεση αλλά και για ψηφοθηρικούς σκοπούς προσφέρει θέσεις εργασίας οι οποίες δεν έχουν αντικείμενο και δεν χρειάζονται


- Επιπλέον το ίδιο το δημόσιο δεν κάνει τίποτα για να διασφαλίσει την παραγωγικότητα αυτών που απασχολεί


- Τα έξοδα του δημοσίου αυξάνουν υπέρμετρα, η φορολογία πολιτών και επιχειρήσεων αυξάνει χωρίς να αυξάνει καθόλου η ανταποδοτικότητα των υπηρεσιών του δημοσίου προς τους πολίτες και τις επιχειρήσεις.



- Οι επιχειρήσεις αποχωρούν/δεν μπορούν να ανατπυχθούν σε ένα περιβάλλον τεράστιας γραφειοκρατίας και δεν μπορούν να ανταγωνιστούν το δημόσιο ως προς τους όρους και την αμοιβή της εργασίας.


- Το δημόσιο αναγκάζεται να προσλάβει και άλλο πλεονασματικό εργατικό δυναμικό.


- Τα έξοδα του δημοσίου εκτροχιάζονται, η παραγωγικότητα πέφτει στο ναδίρ, δεν παράγουμε τίποτα, εισάγουμε τα πάντα και ανακυκλώνουμε τα χρήματα μεταξύ μας. Η πίτα ολοένα και μικραίνει γιατί φεύγει εισόδημα για εισαγωγές που δεν αναπληρώνεται. Χρεοκοπία - end of story.


Η διόγκωση του δημοσίου τομέα πέρα από ένα βέλτιστο σημείο, η χαμηλή παραγωγικότητα της εργασίας, η λανθασμένη πολιτική αμοιβής της εργασίας και οι τεράστιες μισθολογικές  (και συνεπακόλουθα συνταξιοδοτικές) δαπάνες θα οδηγήσουν με μαθηματική ακρίβεια στο implosion της οικονομίας μας. Το δημόσιο, όπως και ένα αστέρι που πεθαίνει, θα διογκωθεί σε τεράστιο βαθμό και μετά θα καταρρεύσει επεισοδιακά.

 

Περί Παιδείας

Είναι παγίως αποδεκτό ότι η καλύτερη επένδυση που μπορεί να κάνει ένα κράτος έτσι, ώστε να επιτύχει μακροπρόθεσμη και διατηρήσιμη ανάπτυξη (long term sustainable growth) είναι στον τομέα της παιδείας. Ένας υγιής τομέας παιδείας είναι όχι μόνο οικονομικά ωφέλιμος για το κράτος, αλλά οδηγεί και σε πνευματική ανάταση του έθνους. Δυστυχώς, στη χώρα μας η παιδεία έχει αντιμετωπιστεί κοντόφθαλμα, αποσπασματικά, βραχυπρόθεσμα και μέσα από τη λογική πελατειακών σχέσεων. Μπορεί η λέξη "παιδεία" να έχει γίνει αντικείμενο ιστορικών συνθημάτων και διεκδικήσεων στο πρόσφατο ιστορικό μας παρελθόν, η αλήθεια όμως είναι ότι οι περισσότερες ενέργειες που έχουν γίνει παρέμειναν στο πλαίσιο των συνθημάτων και της δημαγωγίας. Το λυπηρό είναι ότι τα μέτρα τα οποία χρειάζονται για να επιτευχθεί εξυγίανση και εύρυθμή λειτουργία του χώρου εφαρμόζονται με επιτυχία σε χώρες του Δυτικού κόσμου στις οποίες μάλιστα διαπρέπουν αρκετοί Έλληνες επιστήμονες και ακαδημαϊκοί. Ας δούμε λοιπόν μερικά μέτρα και προτάσεις για το Ελληνικό σύστημα παιδείας:

- Μια μεταρρύθμιση θα πρέπει να ξεκινήσει με βάση την αρχή της αξιοκρατίας. Μόνο οι καλύτεροι πρέπει να είναι δάσκαλοι για τα παιδιά μας. Αυτό σημαίνει εξετάσεις πρόσληψης για όλους (νηπιαγωγοί, δάσκαλοι, καθηγητές) όχι με βάση την αποστήθιση ύλης από φροντιστήρια για το ΑΣΕΠ, αλλά με εξετάσεις ελεύθερης ύλης όπως το GRE, όπου αξιολογείται η κρίση και η ευστροφία του υποψήφιου και όχι η ικανότητα παπαγαλίας. 

- Συνεχής επαναξιολόγηση του διδακτικού προσωπικού από ανεξάρτητη αρχή (external reviewer) με ποιοτικά κριτήρια. 

- Συνεχή μετεκπαίδευση του διδακτικού προσωπικού. 

- Αξιοποίηση του λιμνάζοντος προσωπικού και εξορθολογισμός των προσλήψεων. Αλλού υπάρχουν τεράστιες ελλείψεις και ωρομίσθιοι/αναπληρωτές και αλλού δεν έχουν αντικείμενο οι καθηγητές. 

- Πρόσληψη διοικητικού προσωπικού για τις υπηρεσίες του υπουργείου αλλά και για την διοικητική υποστήριξη του σχολείου. Όχι, οι αποσπάσεις και οι καθηγητές πληροφορικής που  συχνά δεν έχουν ώρες διδασκαλίας και αξιοποιούνται σαν μηχανογράφοι δεν αποτελεί λύση.

- Προσχολική αγωγή υψηλού επιπέδου με τους κατάλληλους ανθρώπους και τις κατάλληλες υποδομές. Τα ωράρια εργασίας των κρατικών παιδικών σταθμών και νηπιαγωγείων πρέπει να ανταποκρίνονται στα ωράρια εργασίας των εργαζομένων. Οι χώροι στέγασης των νηπιαγωγείων και παιδικών σταθμών πρέπει να είναι τέτοιοι που να μπορούν να φιλοξενήσουν μικρά παιδιά και βρέφη και να μη θυμίζουν γκαράζ αυτοκινήτων. 

- Δημοτικά σχολεία: Καταρχήν πρέπει να σταματήσει το άθλιο φαινόμενο της διπλοβάρδιας παντού. Δεν περιποιεί τιμή στη χώρα μας κάτι τέτοιο ενώ φανερώνει υπανάπτυξη. Τα σχολικά κτήρια πρέπει να έχουν σύγχρονες υποδομές και να μη θυμίζουν τις φυλακές Κορυδαλλού. Το δημοτικό σχολείο πρέπει να είναι τόπος χαράς για το παιδί και όχι μαρτυρίου. 

- Αλλαγή στις παιδαγωγικές μεθόδους. Τα παιδιά φορτώνονται από μικρή ηλικία με τεράστια ποσότητα στείρας ύλης η οποία οδηγεί σε φροντιστήρια! Ελαφρώστε την ύλη, τα παιδία πρέπει να έχουν και ελεύθερο χρόνο για άλλες δραστηριότητες (παιχνίδι, αθλητισμός, μουσική). Τα βιβλία πρέπει να είναι μικρά, εύχρηστα, εικονογραφημένα και υψηλής ποιότητας εκτύπωσης. 

- Πρέπει να σταματήσει το φαινόμενο της εκτύπωσης, κάθε χρόνο, νέων βιβλίων για τους μαθητές. Στο εξωτερικό (Καναδάς, Φινλανδία) τα βιβλία είναι κοσμήματα (υψηλής ποιότητας χαρτί/εξώφυλλο) για να αντέχουν σε παρατεταμένη χρήση. Οι μαθητές τα παραλαμβάνουν στην αρχή του χρόνου είτε καινούργια είτε χρησιμοποιημένα και τα αποδίδουν στο τέλος του έτους για να τα χρησιμοποιήσουν οι επόμενοι. Όσα καταστρέφονται πληρώνονται από τους γονείς. Έτσι το παιδί αποκτά καλά βιβλία, μαθαίνει να σέβεται τα δημόσια αγαθά (και όχι να τα βεβηλώνει και να τα καίει, δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από την καταστροφή ενός βιβλίου, δηλώνει πνευματική καθυστέρηση. Από την Ιστορία γνωρίζετε ποιοί κατέστρεφαν και έκαιγαν βιβλία στην πυρά). Το παιδί μαθαίνει στην πράξη να έχει οικολογική συνείδηση  (σκεφθείτε πόσο χαρτί πετιέται κάθε χρόνο). 

- Δανειστικές βιβλιοθήκες σε κάθε σχολείο. Το βιβλίο για το παιδί είναι ένας κόσμος μαγικός, ένας κόσμος φαντασίας που του ανοίγει νέους ορίζοντες. Ένα παιδί μπορεί να μάθει πολλά περισσότερα από ένα βιβλίο που θα δανειστεί από μια βιβλιοθήκη από ότι από το βαρετό σχολικό του βοήθημα. Οι βιβλιοθήκες είναι ανεκτίμητος πνευματικός πλούτος. Οι βιβλιοθήκες είναι ένα παράθυρο προς τη γνώση για παιδιά φτωχότερων οικογενειών που δεν διαθέτουν την πολυτέλεια να αγοράσουν βιβλία. 

- Έμφαση στη γυμναστική, τη μουσική, την αγωγή του πολίτη, την οικολογία, την πληροφορική, ΣΤΗΝ ΣΚΕΨΗ. 

- Δευτεροβάθμια εκπαίδευση: Τόπος μαρτυρίου για τους γονείς και τους μαθητές. Και εδώ ισχύουν τα παραπάνω με κάποιες διαφορές. Σκοπός δεν θα πρέπει να είναι η παπαγαλία και η στείρα γνώση. Σκοπός πρέπει να είναι να αποκτηθούν βασικές γνώσεις και να παραμείνουν για πάντα κτήμα των μαθητών.  Έμφαση στις ομαδικές εργασίες. Έμφαση στη διαλογικού τύπου διδασκαλία. Εξέταση των μαθητών, όχι για να πιαστούν αδιάβαστοι, όχι για να δούμε αν ξέρουν την υποσημείωση της σελίδας 137, αλλά για να δούμε αν πραγματικά κατέχουν πέντε βασικά πράγματα τα οποία θέλουμε να ξέρουν. Το να μάθει απέξω ένας μαθητής μια ημερομηνία, έναν μαθηματικό τύπο, μια μετάφραση αρχαίου κειμένου δεν προσφέρει τίποτα. Δέκα λεπτά μετά την εξέταση ή το διαγώνισμα θα το έχει ξεχάσει. Ενώ λύσει μια άσκηση, αν κάνει μια εργασία, αν αναζητήσει μια πληροφορία από το διαδίκτυο, αν εκφράσει τεκμηριωμένα μια άποψη, το πιθανότερο είναι ότι η γνώση θα του μείνει.  Πρέπει με κάθε τρόπο να αλλάξει το νοσηρό περιβάλλον της φροντιστηριακής παραπαιδείας με την οποία έχουμε συμβιβαστεί και έχουμε μάθει να ζούμε. Φροντιστήριο σημαίνει μασημένη τροφή, σημαίνει νέους ανίκανους να σκεφθούν και να διαλογισθούν, σημαίνει στείρα γνώση μόνο για να επιτύχεις μια εξέταση. Πρέπει να αποσυνδεθεί τελείως το απολυτήριο του λυκείου από την είσοδο στο πανεπιστήμιο. Εδώ μπορεί να εφαρμοστεί είτε το Γαλλικό σύστημα (εισαγωγή όλων στο πρώτο έτος και συνέχιση για το πτυχίο βάση των ακαδημαϊκών επιδόσεων του πρώτου έτους), το Γερμανικό (12 έτη υποχρεωτικής εκπαίδευσης, απολυτήριο λυκείου και μετά για όσους θέλουν να συνεχίσουν, ένας χρόνος προπαρασκευαστικός άσχετος από τη διαδικασία του λυκείου που οδηγεί σε εξετάσεις για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο). Υπάρχει βέβαια και το αγγλοσαξονικό μοντέλο όπου το κάθε πανεπιστημιακό ίδρυμα καθορίζει τα δικά του ακαδημαϊκά κριτήρια εισαγωγής με βάση το όνομα του κάθε πανεπιστημιακού ιδρύματος όπου και πάλι η διαδικασία είναι άσχετη με το απολυτήριο του λυκείου. Αν δεν καταργηθεί το υπάρχον ισοπεδωτικό πνευματικά σύστημα παραπαιδείας για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν υπάρχει προοπτική αναβάθμισης της παιδείας στη χώρα μας. Το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να πάψουμε να παραμυθιαζόμαστε περί "δημόσιας και δωρεάν παιδείας".

- Πανεπιστήμιο: από που να αρχίσει και από που να τελειώσει κανείς. Ο χώρος μυρίζει χειρότερα και από νεκροτομείο και το πτώμα βρίσκεται σε προχωρημένη αποσύνθεση. Για αρχή αξιοκρατία: Αξιολόγηση συνεχής των διδασκόντων με ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια (αριθμός δημοσιεύσεων, impact factor δημοσιεύσεων, ποιότητα διδασκαλίας από αξιολόγηση φοιτητών κ.α). Αξιολόγηση τμημάτων και ιδρυμάτων από εξωτερικούς παρατηρητές και χρηματοδότηση τους ανάλογα με τις επιδόσεις τους. Πρόσληψη των καλύτερων και κίνητρα για την προσέλκυση τους και την παραμονή τους. 

- Έξωση των πολιτικών κομμάτων από τα πανεπιστήμια. Η πολιτική δεν έχει καμιά δουλειά μέσα στα πανεπιστήμια. Ναι στην εκπροσώπηση των φοιτητών αλλά όχι μέσω κομμάτων. Η σημερινή άθλια κατάσταση μόνο παραμάγαζα και εξαρτήσεις έχει δημιουργήσει. 

- Συμβολικά δίδακτρα για τους φοιτητές και πληρωμή αντιτίμου για τα βιβλία και για τις άλλες παροχές του πανεπιστημίου. Εξαίρεση των οικονομικά ασθενών. Αν π.χ η οικογένεια μου έχει εισόδημα άνω των 35.000 Ευρώ, το να δώσω σαν φοιτητής το συμβολικό ποσό των 400 Ευρώ το χρόνο σαν δίδακτρα δεν θα με επιβαρύνει οικονομικά. Κάτι τέτοιο θα προσφέρει έσοδα στο πανεπιστήμιο το οποίο θα τα χρησιμοποιήσει πέρα από την κρατική χρηματοδότηση για να αναμορφώσει τα κτήρια, να προσλάβει τους καλύτερους μέσω παροχής οικονομικών κινήτρων και να προσφέρει παροχές στους φοιτητές (βιβλιοθήκη, computer clusters κλπ). 

- Τα "δημόσια - δωρεάν συγγράμματα" είναι μια παρωδία που οδηγεί σε εκτύπωση σημειώσεων/μεταφράσεων/σκουπιδιών για να γεμίζουν οι τσέπες κάποιων. Ισχυρή χρηματοδότηση στις βιβλιοθήκες και παροχή πολλών αντιγράφων στους φοιτητές από εκεί (όπως γίνεται σε όλο τον κόσμο). Οικονομικό βοήθημα (με τη μορφή κουπονιού και όχι χρήματος) για την αγορά βιβλίων για τους οικονομικά ασθενέστερους. Οι οικονομικά ισχυροί ας τα αγοράσουν τα βιβλία τους (έτσι ίσως τα εκτιμήσουν κιόλας). 

- Παροχή εστίασης όχι μέσω επινοικίασης κιλικίων σε εταιρείες catering, όχι δωρεάν και ανεξέλεγκτα (π.χ λέσχη ΑΠΘ) αλλά με ένα χαμηλό αντίτιμο και έλεγχο δικαιούχων (π.χ λέσχη πανεπιστημίου ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, αλλά και όλες οι φοιτητικές λέσχες στο εξωτερικό). Αναβάθμιση των φοιτητικών εστιών και εύρεση στέγης από το πανεπιστήμιο για όλους τους πρωτοετής φοιτητές από άλλες πόλεις. Εγγύηση ποιότητας από το πανεπιστήμιο για ενοικιαζόμενα διαμερίσματα που διατίθενται σε φοιτητές. Χτίσιμο φοιτητικών εστιών έναντι ενοίκιου από το ίδιο το πανεπιστήμιο. 

- Και εδώ ισχύουν τα παραπάνω: εστίαση στη γνώση και όχι στην αποστήθιση. Ελεύθερα και προσβάσιμα όλα τα παλαιά θέματα των εξετάσεων (past papers) για να σταματήσει το άθλιο εμπόριο θεμάτων. Εξετάσεις όχι για να πιαστούν αδιάβαστοι οι φοιτητές αλλά για να δείξουν ότι κατέχουν βασικά θέματα του μαθήματος. ΠΑΤΑΞΗ του φαινομένου της αντιγραφής το οποίο δείχνει πνευματική καθυστέρηση και είναι καταφανέστατα άδικο. 

- Εκτεταμένο σύστημα υποτροφιών για τους φτωχότερους φοιτητές. 

- Κατάργηση του ασύλου! Το άσυλο είναι πνευματικό, άσυλο ιδεών, δεν είναι άσυλο από αξιόποινες πράξεις όπως εμπόριο πειρατικών ειδών, εμπόριο ναρκωτικών, φθορά δημόσιας περιουσίας. Ας αποβάλουμε επιτέλους τα μεταπολιτευτικά μεταχουντικά φοβικά μας σύνδρομα και ας κοιτάξουμε κατάματα την αλήθεια.

Θα μπορούσα να γράψω πολλά πολλά ακόμα. Πράγματα τα οποία είναι αυτονόητα και εφαρμόζονται σε άλλες χώρες της "Δύσης" στην οποία λέμε ότι ανήκουμε. Η παιδεία είναι πολλαπλασιαστής για την οικονομία και το έθνος. Ένα βάζεις, δέκα παίρνεις πίσω. Όχι όμως έτσι όπως είναι δομημένη τώρα στην Ελλάδα. Ας κάνουμε απλά αυτά που είναι επιτυχημένα σε άλλες χώρες και που μπορούν να εφαρμοστούν στην Ελλάδα. Η παιδεία είναι το μόνο μέσο που έχει ο φτωχός να ανέλθει στην κοινωνία. Ο πλούσιος πάντα θα έχει πρόσβαση στα καλύτερα μέσα. Η καταστροφή της δημόσιας παιδείας με τη στήριξη ΟΛΩΝ των κομμάτων μόνο θετικές υπηρεσίες δεν προσφέρει στα συμφέροντα των πολλών και οικονομικά ασθενέστερων. Ο πλούσιος θα στείλει το παιδί του στον ιδιωτικό παιδικό σταθμό, δημοτικό, γυμνάσιο λύκειο και μετά στο εξωτερικό στα καλύτερα πανεπιστήμια. Ο φτωχός θα υποστεί την υποβάθμιση και έτσι στερείται όλη η χώρα. Και αυτό γιατί ο λαμπρός επιστήμονας, ο γιατρός, ο ακαδημαϊκός δεν έχει γαλάζιο αίμα στις φλέβες του. Το ότι είσαι πλούσιος δε σημαίνει ότι θα είσαι ο επόμενος Αϊνστάιν. Άρα και η χώρα γίνεται φτωχότερη πνευματικά καταστρέφοντας το σύστημα παιδείας της.  ΚΑΝΕΝΑ ΚΟΜΜΑ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΕΙ ΤΙΣ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ. Κανέναν κόμμα δεν έχει υποστηρίξει ΕΜΠΡΑΚΤΑ την αξιοκρατία!!