Ζητείται Ηγεσία

Με αφορμή την πρόσφατη δημοσίευση της έκθεσης της Τράπεζας της Ελλάδος για την απογοητευτική κατάσταση της οικονομίας μας, θα ήθελα να κάνω μια άλλη προσέγγιση ως προς τα προβλήματα της χώρας. Νομίζω, θα συμφωνήσουμε όλοι, ότι από διαπιστώσεις πάμε πολύ καλά. Ναι έχουμε πρόβλημα, ναι το καράβι βουλιάζει, ναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απαιτεί μέτρα εδώ και τώρα. Η χώρα χρωστάει 300 δις Ευρώ (ή 102 τρισεκατομμύρια δραχμές αν προτιμάτε), το έλλειμμα του προϋπολογισμού έχει ξεπεράσει το 12%, το εξωτερικό εμπορικό ισοζύγιο είναι και αυτό ελλειμματικό (περίπου 12% και αυτό). Τα νούμερα όμως αυτά έχουν πολύ μικρή σημασία. Η ουσία είναι στο πρόβλημα. Η χώρα δεν παράγει και ζει με δανεικά εδώ και 30 χρόνια. Εισάγουμε τα πάντα και δανειζόμαστε συνεχώς. Ο δημόσιος τομέας έχει πάρει διαστάσεις λεβιάθαν και όχι μόνο δεν είναι παραγωγικός αλλά δεν αφήνει και άλλους τομείς της οικονομίας να αναπτυχθούν. Ο πληθυσμός της χώρας γερνάει ταχύτατα και ήδη το 11% του προϋπολογισμού πηγαίνει για συντάξεις και δαπάνες κοινωνικής ασφάλισης. Για το 2020 προβλέπεται αύξηση του ποσοστού αυτού άνω του 20% αν δεν παρθούν  μέτρα. Τα προβλήματα είναι εδώ, τώρα, μπροστά μας. Οι κυβερνήσεις 30 χρόνων είτε τα διόγκωναν με λανθασμένους χειρισμούς, είτε τα έκρυβαν επιμελώς κάτω από το χαλί για τους επόμενους. Ο λογαριασμός ήρθε και πρέπει να πληρωθεί. Ήρθε η ώρα για έργα και όχι για μισόλογα, παλινωδίες, επικοινωνιακές τακτικές και «διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους». Ήρθε η ώρα της ηγεσίας.

 

Δυστυχώς, σ’ αυτή τη χώρα λείπει ο ηγέτης που υπό το βάρος των προβλημάτων θα πάρει την ευθύνη και θα επιβάλει τις λύσεις που πιστεύει σωστές. Ο ηγέτης δεν είναι αλάνθαστος ούτε είναι η πυθία να γνωρίζει τα μελλούμενα.  Ο ηγέτης έχει το θάρρος της γνώμης του και προχωράει μπροστά, αγνοώντας  «πολιτικό κόστος», «διάλογο με κοινωνικούς εταίρους», «δεν θα θίξουμε κεκτημένα» κλπ κλπ. Ο ηγέτης πάνω από όλα έχει υποχρέωση να πει την αλήθεια στο κόσμο και πάνω σ’ αυτή την αλήθεια να προβεί σε πράξεις άμεσα. Όχι το 2014, όχι μετά από διάλογο, όχι «ήπια προσαρμογή». Τώρα βουλιάζουμε όχι σε 10 χρόνια. Ο ηγέτης αναγνωρίζει τα προεκλογικά του λάθη και προχωράει τολμηρά μπροστά. Ο κόσμος θα εκτιμήσει την αλήθεια και την τόλμη, αλλά θα μαυρίσει το ψέμα και τις παλινωδίες.

 

Και στο δια ταύτα. Ο ηγέτης έχει το θάρρος και το σθένος να πει: «κύριοι, η κατάσταση είναι αυτή και απαιτεί αυτά τα επώδυνα μέτρα. Ή πάμε όλοι μαζί με αυτά τα μέτρα ή παραιτούμαι!». Either put up or shut up όπως είχε πει και ο John Major. Η παρούσα κυβέρνηση μετράει ήδη δύο μήνες κοντά στην εξουσία. Ακόμα δεν υπάρχουν γενικοί γραμματείς στα υπουργία και ακόμα δεν έχουν αποσαφηνιστεί οι αρμοδιότητες μετά τις αναδιατάξεις των υπουργιών. Και ερωτώ: τι περιμένουν? Το ασφαλιστικό απαιτεί επώδυνα μέτρα τώρα! Οι λύσεις υπάρχουν και έχουν αναλυθεί ad nauseam. Εφαρμόστε τις! Μην κρύβεστε πίσω από προφάσεις (το ΚΚΕ μας εμποδίζει να συζητήσουμε) και πυροτεχνήματα (αναστολή νόμου Πετραλία για ένα χρόνο), αυτά πλέον δεν αρκούν. Ο προϋπολογισμός απαιτεί θυσίες και περικοπές δαπανών, μήπως περιμένετε τον κύριο Παπουτσή να σας καλύψει το έλλειμμα? Ο κύριος Παπουτσής και ο κάθε κύριος Παπουτσής να πάει σπίτι του αν δεν συμφωνεί. Ο κύριος Παπακωνσταντίνου απολαμβάνει της εμπιστοσύνης σας? Αν ναι, τότε είναι ο ΜΟΝΟΣ αρμόδιος για θέματα προϋπολογισμού, δαπανών και εσόδων και οι υπόλοιποι θα πρέπει να το βουλώσουν. Αν είναι συναρμόδιος, τότε να βγει και να πει ξεκάθαρα, εγώ προτείνω τα α, β, γ μέτρα για την δημοσιονομική προσαρμογή, αυτά δεν γίνονται δεκτά από αυτούς και αυτούς τους κυρίους και παραιτούμαι. Άγαλμα θα του στήσουμε του ανθρώπου! Χάνει κάθε αξιοπιστία όμως όταν, αλλά λέει στο ECO/FIN, άλλα στο υπουργικό συμβούλιο και άλλα τελικά γίνονται. Πάρτε μέτρα τώρα! Βουλιάζουμε! Καλό το internet, τα υβριδικά αυτοκίνητα και η ηλεκτρονική διακυβέρνηση αλλά η κατάσταση της χώρας είναι πέρα από επικοινωνιακά τεχνάσματα. Και κάτι τελευταίο: ομελέτα χωρίς να σπάσουν αυγά δεν γίνεται.

Περί ασφαλιστικού συστήματος

Στις μέρες μας ακούγονται πολλά και γράφονται ακόμα περισσότερα ως προς τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού, τα ελλείμματα του, την κατάρρευση του και άλλα πολλά. Αναφέρονται συχνά πυκνά και νούμερα ως προς τα ελλείμματα ή το ύψος της κρατικής επιχορήγησης που απαιτείται για να πληρωθούν συντάξεις και δώρα Χριστουγέννων κ.λ.π. Όλα αυτά τα νούμερα, πέρα από το γεγονός ότι αποτελούν ήσσονος σημασίας πληροφορίες, δεν πετυχαίνουν τίποτα άλλο από το να τρομοκρατήσουν τον κόσμο χωρίς να του προσφέρουν ουσιαστική πληροφόρηση. Για άλλη μια φορά, βλέπουμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος που είναι να καταστεί βιώσιμο το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα.

Πριν αναλωθούμε σε λεπτομέρειες, ας δούμε λίγο τι λέει η οικονομική θεωρία για το πρόβλημα. Το μοντέλο που θα περιγράψω λέγεται overlapping generations model και σε διάφορες εκφάνσεις κυκλοφορεί από το 1949. Όποιος ενδιαφέρεται να μελετήσει το θέμα σε μεγαλύτερο μαθηματικό βάθος μπορεί να διαβάσει μια πολύ καλή παρουσίαση του εδώ   http://www.econ.uoa.gr/UA/files/512752736..pdf . Εγώ απλά θα αναφέρω την εκλαϊκευμένη μορφή.

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε μια οικονομία μόνη στον κόσμο η οποία αποτελείται από N άτομα τα οποία έχουν όλα την ίδια βέλτιστη οικονομικά συμπεριφορά. Υποθέτουμε ότι τα άτομα αυτά ζουν δύο περιόδους. Στην πρώτη, είναι νέοι και δουλεύουν, αποταμιεύουν και καταναλώνουν. Στη δεύτερη περίοδο είναι γέροι και απλά καταναλώνουν αυτά που αποταμίευσαν στην πρώτη περίοδο.

(1) w_t = c_t + s_t

(2) c_t+1 = s_t+1

(3) s_t+1 = s_t(1+r_t)

Όπου w είναι ο μισθός του εργαζομένου, c είναι η κατανάλωση, r είναι το επιτόκιο, s είναι η αποταμίευση του και t, t+1 είναι τα χρονικά διαστήματα. Πρακτικά οι εξισώσεις περιγράφουν αυτό που είπαμε με λόγια στην παραπάνω παράγραφο.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι το κράτος επιβάλλει κρατήσεις στους εργαζομένους όταν αυτοί είναι νέοι. Το πώς θα αποδοθούν αυτές οι κρατήσεις πίσω είναι η πεμπτουσία του ασφαλιστικού προβλήματος. Υπάρχουν δύο γενικές κατευθύνσεις εδώ. Η μία είναι το αναδιανεμητικό σύστημα (pay as you go) και το άλλο είναι το κεφαλαιοποιητικό σύστημα (fully funded system). Στην Ελλάδα εφαρμόζεται το αναδιανεμητικό σύστημα. Ας δούμε πως:

(4) w_t = c_t + s_t + d_t

(5) c_t+1 = s_t+1+d_t+1

(6) d_t+1 = d_t(1+n) ,  s_t+1 = s_t(1+r_t)

Όπου d είναι οι ασφαλιστικές κρατήσεις του εργαζομένου και n είναι ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού N. Με λίγα λόγια οι νέοι εργαζόμενοι πληρώνουν τις συντάξεις των μεγάλων και το ύψος των συντάξεων εξαρτάται από το ρυθμό αύξησης και ανανέωσης του πληθυσμού. Έχει υπολογιστεί πως για να είναι υγιές και βιώσιμο το αναδιανεμητικό σύστημα απαιτούνται 4 εργαζόμενοι για 1 συνταξιούχο. Στην Ελλάδα ο μέσος όρος όλων των ταμείων είναι περίπου 2,17 εργαζόμενοι προς 1 συνταξιούχο και η αναλογία χειροτερεύει συνεχώς. Ας δούμε και το κεφαλαιοποιητικό σύστημα:

(7) w_t = c_t + s_t + d_t

(8) c_t+1 = s_t+1+d_t+1

(9) d_t+1 = d_t(1+r_t), s_t+1 = s_t(1+r_t)

(10) c_t+1 = (1+r_t)(d_t+s_t)

Στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα το ύψος της σύνταξης του ηλικιωμένου, εξαρτάται από το ύψος της εισφοράς που κατέβαλε όταν αυτός ήταν νέος και άρα η σύνταξη δεν επηρεάζεται από τη γήρανση του πληθυσμού.

Ας δούμε και ένα μεικτό σύστημα το οποίο πιστεύουμε ότι ταιριάζει στην Ελληνική πραγματικότητα και που εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία στον Καναδά και τις Σκανδιναβικές χώρες.

(11) w_t = c_t + s_t + d_t + τ

(12) c_t+1 = s_t+1+d_t+1

(13) d_t+1 = d_t(1+r_t) + τ(1+n) , s_t+1 = s_t(1+r_t)

(14) c_t+1 = (1+r_t)(d_t+s_t) + τ(1+n)

Όπου τ είναι οι φόροι που επιβάλει το δημόσιο στους πολίτες. Στο μεικτό σύστημα το δημόσιο παρέχει στους ηλικιωμένους πολίτες μια κατώτατη εθνική σύνταξη, ακόμα και αν δεν εργάστηκαν ποτέ στη ζωή τους. Έτσι εξασφαλίζεται ένα μίνιμουμ επίπεδο διαβίωσης και κατανάλωσης ακόμα και όταν οι ηλικιωμένοι δεν έχουν αποταμιεύσεις και δεν είχαν ποτέ τους ασφαλιστικές εισφορές. Επιπλέον, παρέχεται επικουρική σύνταξη το ύψος της οποίας εξαρτάται από το μέγεθος των εισφορών που κατέβαλε ο εργαζόμενος και όχι από το ρυθμό αύξησης του πληθυσμού. Πιο απλά, όσο πιο πολλά έβαλες στον ατομικό λογαριασμό κοινωνικής σου ασφάλισης όσο εργαζόσουν, τόσο υψηλότερη θα είναι η επικουρική σου σύνταξη.  Συνοψίζοντας:

• Εθνική Σύνταξη για όλους ανεξαρτήτως εργασίας και ενσήμων στο 65 έτος της ηλικίας τους πληρωμένη από τον κρατικό προϋπολογισμό.
• Ατομικός λογαριασμός κοινωνικής ασφάλισης για κάθε εργαζόμενο ο οποίος «ανοίγει» μόλις ο εργαζόμενος βγει στη σύνταξη. Στον λογαριασμό αυτό κατατίθενται οι εισφορές του εργαζομένου και του εργοδότη του και η διαχείριση των χρημάτων αυτών γίνεται με αυστηρούς κανόνες και με την εγγύηση του δημοσίου, έτσι ώστε να μη χάνονται χρήματα των εργαζομένων εξαιτίας κακοδιαχείρισης (βλέπε ομόλογα ταμείων στην Ελλάδα).
• Το ύψος της επικουρικής σύνταξης εξαρτάται από το ποσό του ατομικού λογαριασμού κοινωνικής ασφάλισης καθώς και από το χρονικό όριο εξόδου από την εργασία. Αν κάποιος βγει προορά θα λάβει μικρή επικουρική σύνταξη λόγω του ότι το ποσό θα επιμεριστεί σε πολλούς μήνες.

Κατά βάθος, τα πράγματα στο ασφαλιστικό είναι τόσο απλά όσο περιγράφονται στις παραπάνω εξισώσεις.  Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Η αυξάνεται ο πληθυσμός, ή αυξάνονται τα όρια ή αυξάνονται οι εισφορές ή αλλάζουμε σύστημα. Οποίος λέει ότι έχει διαφορετική λύση για να τους έχει όλους ικανοποιημένους απλά αναβάλει τη λύση για  το μέλλον. Και όσο αναβάλλεται μια λύση, τόσο πιο επώδυνη γίνεται.

Περί φορολογικού συστήματος

Είναι γενικότερα δεκτό πως ο ρόλος της κρατικής φορολογίας στο οικονομικό κύκλωμα, για να είναι οικονομικά ωφέλιμος πρέπει να έχει αναδιανεμητικό χαρακτήρα ως προς τα εισοδήματα και να οδηγεί σε μακροπρόθεσμη ανάπτυξη μέσω των ορθολογικά κατανεμημένων δαπανών. Επιπρόσθετα, είναι γνωστό ότι η έμμεση φορολόγηση επιμερίζεται ισομερώς τόσο στα φτωχά και μεσαία στρώματα όσο και στις εύπορες τάξεις. Πράγμα το οποίο σημαίνει ότι για ένα δίκαιο και βέλτιστο φορολογικό σύστημα χρειάζεται ένα προοδευτικό σύστημα άμεσης φορολόγησης και όσο το δυνατόν λιγότεροι έμμεσοι φόροι. Αυτά στη θεωρία. Γιατί στην ελληνική πραγματικότητα τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.  Εδώ υπάρχει ένα άδικο σύστημα άμεσης φορολόγησης το οποίο επιβαρύνει υπέρμετρα τις χαμηλότερες εισοδηματικά τάξεις και που μέσα από δύστροπες γραφειοκρατικά διαδικασίες και δαιδαλώδεις εξαιρέσεις, οδηγεί σε οργιαστική φοροδιαφυγή. Πράγμα το οποίο με τη σειρά του οδηγεί το κράτος σε υπέρμετρη αύξηση των άδικων έμμεσων φόρων αφού αυτοί έχουν μεγαλύτερη βεβαιότητα ως προς την είσπραξή τους.

Ας δούμε όμως αναλυτικά τον κύκλο του προβλήματος:

• Άδικο φορολογικό σύστημα με υψηλούς συντελεστές για τα φτωχά στρώματα και χαμηλούς για τους εύπορους με μη τιμαριθμοποίηση της φορολογική κλίμακα.
• Δαιδαλώδεις φορολογικοί κανονισμοί με πολλές εξαιρέσεις και πορτοπαράθυρα που αυξάνουν γραφειοκρατία και διαφθορά και ουσιαστικά σε προτρέπουν να φοροδιαφύγεις.
• Αίσθηση αδικίας στους πολίτες αφού όσοι φορολογούνται για μισθωτές υπηρεσίες δεν μπορούν να φοροδιαφύγουν και φορολογούνται κανονικά ενώ το σύστημα αδυνατεί να ελέγξει την ορθότητα των στοιχείων άλλων ομάδων όπως ελεύθεροι επαγγελματίες, εισοδηματίες κ.α.
• Πλήρης διάλυση ελεγκτικών μηχανισμών και αδυναμία αποτελεσματικής είσπραξης προστίμων από βεβαιωμένες παραβάσεις

• Αδυναμία (και απροθυμία?) χρήσης σύγχρονων μηχανογραφικών εργαλείων για την πάταξη της φοροδιαφυγή.

Άρα με βάση τα παραπάνω το κράτος οδηγείται σε επιβολή έμμεσων φόρων οι οποίοι και άδικοι κοινωνικά είναι και καταλήγουν να καταπνίξουν την ιδιωτική κατανάλωση που αποτελεί τον πυρήνα κάθε οικονομίας.

Ας δούμε όμως πως μπορεί να λυθεί το πρόβλημα. Ξεκινάμε από τα βασικά. Οι πολίτες αυτής της χώρας ουδέποτε είχαν και δεν πρόκειται να αποκτήσουν φορολογική συνείδηση και σεβασμό προς τους νόμους του κράτους. Άρα κανείς από ευθιξία και ευταξία δεν πρόκειται να πειθαρχήσει φορολογικά. Επομένως πρέπει να δοθούν ισχυρά κίνητρα στους πολίτες όχι μόνο να μην φοροδιαφεύγουν, αλλά και να καταπολεμούν τη φοροδιαφυγή σε ατομικό επίπεδο. Ο μόνος τρόπος που μπορεί να γίνει αυτό είναι με κίνητρο τα χρήματα. Η φύση του Έλληνα είναι να σκέφτεται το ατομικό του συμφέρον και μόνο και πρέπει η πολιτεία να εκμεταλλευτεί αυτό το χαρακτηριστικό προς όφελος της. Παρουσιάζω τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν:

• Κατάργηση του αφορολογήτου ορίου για όλους εκτός των χαμηλοσυνταξιούχων .
• Καθιέρωση φορολογικής κλίμακας ως εξής: 0-20.000 Ευρώ 5%, 20.000 - 30.000 Ευρώ 20%, 30.000 - 40.000 Ευρώ 25%, 40.000 - 60.000 Ευρώ 40%, 60.000 Ευρώ + 45%
• Έκπτωση εισοδήματος ΓΙΑ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ. 
• Εισαγωγή ΟΛΩΝ των πολιτών για όλες τις μορφές εισοδήματος στην παραπάνω κλίμακα
• Συνεκτίμηση δηλωθέντων εισοδημάτων με κόστος διατήρησης (upkeep) περιουσιακών στοιχείων (συντήρηση ακινήτων, οχημάτων, σκαφών αναψυχής) καθώς και πληρωμή τόκων για πάσης φύσεως πιστώσεις (δεν μπορείς να δηλώνεις εισόδημα 6.000 ευρώ και να έχεις στεγαστικό δάνειο 100.000 Ευρώ)

Με αυτόν τον τρόπο οι πολίτες αποκτούν κίνητρο για να ζητούν αποδείξεις αφού όσο περισσότερες ζητήσουν τόσο λιγότερο φόρο θα πληρώσουν στο δημόσιο. Άρα αν πάω στο γιατρό και μου πει 40 χωρίς απόδειξη και 80 με απόδειξη θα του πω 80 με απόδειξη γιατί τα 80 θα αφαιρεθούν από το φορολογητέο εισόδημα. Επιπλέον, αν ο γιατρός δηλώσει χαμηλό εισόδημα δεν θα μπορεί να δικαιολογήσει το κόστος συντήρησης των περιουσιακών του στοιχείων. Επιπρόσθετα θα γίνεται διασταύρωση των αποδείξεων του εν λόγω γιατρού που θα βρίσκονται σε φορολογικές δηλώσεις άλλων πολιτών.

Αλλά το μεγαλύτερο όφελος θα είναι από την αύξηση των εσόδων του δημοσίου μέσω του ΦΠΑ. Γιατί αν αρχίσουν οι πολίτες να ζητούν αποδείξεις από τον φούρναρη μέχρι τον μεσίτη και από τον γιατρό μέχρι τον ψιλικατζή τα έσοδα του δημοσίου θα ανέβουν. Αυτό μακροπρόθεσμα θα οδηγήσει και σε μείωση του συντελεστή ΦΠΑ αφού τώρα βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα λόγω φοροδιαφυγής. Αλλά και οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι έμποροι δεν θα βγουν ζημιωμένοι αφού τα χαμηλά στρώματα θα έχουν μεγαλύτερο διαθέσιμο εισόδημα για κατανάλωση. Επομένως όλοι κερδίζουμε από ένα ορθολογικό, δίκαιο και έξυπνο σύστημα φορολόγησης. Αν δε το δημόσιο γίνει πιο παραγωγικό ως προς τις δαπάνες του τότε η φορολογία θα μπορέσει να πέσει σε ακόμα χαμηλότερα επίπεδα. Το κλειδί όμως στη φορολογία είναι: απλότητα, ευκολία, δικαιοσύνη, βεβαιότητα. Keep things simple, κλείστε τα πορτοπάραθυρα, δώστε κίνητρα για καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και όλα θα γίνουν πιο εύκολα.