Περί ασφαλιστικού συστήματος

Στις μέρες μας ακούγονται πολλά και γράφονται ακόμα περισσότερα ως προς τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού, τα ελλείμματα του, την κατάρρευση του και άλλα πολλά. Αναφέρονται συχνά πυκνά και νούμερα ως προς τα ελλείμματα ή το ύψος της κρατικής επιχορήγησης που απαιτείται για να πληρωθούν συντάξεις και δώρα Χριστουγέννων κ.λ.π. Όλα αυτά τα νούμερα, πέρα από το γεγονός ότι αποτελούν ήσσονος σημασίας πληροφορίες, δεν πετυχαίνουν τίποτα άλλο από το να τρομοκρατήσουν τον κόσμο χωρίς να του προσφέρουν ουσιαστική πληροφόρηση. Για άλλη μια φορά, βλέπουμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος που είναι να καταστεί βιώσιμο το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα.

Πριν αναλωθούμε σε λεπτομέρειες, ας δούμε λίγο τι λέει η οικονομική θεωρία για το πρόβλημα. Το μοντέλο που θα περιγράψω λέγεται overlapping generations model και σε διάφορες εκφάνσεις κυκλοφορεί από το 1949. Όποιος ενδιαφέρεται να μελετήσει το θέμα σε μεγαλύτερο μαθηματικό βάθος μπορεί να διαβάσει μια πολύ καλή παρουσίαση του εδώ   http://www.econ.uoa.gr/UA/files/512752736..pdf . Εγώ απλά θα αναφέρω την εκλαϊκευμένη μορφή.

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε μια οικονομία μόνη στον κόσμο η οποία αποτελείται από N άτομα τα οποία έχουν όλα την ίδια βέλτιστη οικονομικά συμπεριφορά. Υποθέτουμε ότι τα άτομα αυτά ζουν δύο περιόδους. Στην πρώτη, είναι νέοι και δουλεύουν, αποταμιεύουν και καταναλώνουν. Στη δεύτερη περίοδο είναι γέροι και απλά καταναλώνουν αυτά που αποταμίευσαν στην πρώτη περίοδο.

(1) w_t = c_t + s_t

(2) c_t+1 = s_t+1

(3) s_t+1 = s_t(1+r_t)

Όπου w είναι ο μισθός του εργαζομένου, c είναι η κατανάλωση, r είναι το επιτόκιο, s είναι η αποταμίευση του και t, t+1 είναι τα χρονικά διαστήματα. Πρακτικά οι εξισώσεις περιγράφουν αυτό που είπαμε με λόγια στην παραπάνω παράγραφο.

Ας υποθέσουμε τώρα ότι το κράτος επιβάλλει κρατήσεις στους εργαζομένους όταν αυτοί είναι νέοι. Το πώς θα αποδοθούν αυτές οι κρατήσεις πίσω είναι η πεμπτουσία του ασφαλιστικού προβλήματος. Υπάρχουν δύο γενικές κατευθύνσεις εδώ. Η μία είναι το αναδιανεμητικό σύστημα (pay as you go) και το άλλο είναι το κεφαλαιοποιητικό σύστημα (fully funded system). Στην Ελλάδα εφαρμόζεται το αναδιανεμητικό σύστημα. Ας δούμε πως:

(4) w_t = c_t + s_t + d_t

(5) c_t+1 = s_t+1+d_t+1

(6) d_t+1 = d_t(1+n) ,  s_t+1 = s_t(1+r_t)

Όπου d είναι οι ασφαλιστικές κρατήσεις του εργαζομένου και n είναι ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού N. Με λίγα λόγια οι νέοι εργαζόμενοι πληρώνουν τις συντάξεις των μεγάλων και το ύψος των συντάξεων εξαρτάται από το ρυθμό αύξησης και ανανέωσης του πληθυσμού. Έχει υπολογιστεί πως για να είναι υγιές και βιώσιμο το αναδιανεμητικό σύστημα απαιτούνται 4 εργαζόμενοι για 1 συνταξιούχο. Στην Ελλάδα ο μέσος όρος όλων των ταμείων είναι περίπου 2,17 εργαζόμενοι προς 1 συνταξιούχο και η αναλογία χειροτερεύει συνεχώς. Ας δούμε και το κεφαλαιοποιητικό σύστημα:

(7) w_t = c_t + s_t + d_t

(8) c_t+1 = s_t+1+d_t+1

(9) d_t+1 = d_t(1+r_t), s_t+1 = s_t(1+r_t)

(10) c_t+1 = (1+r_t)(d_t+s_t)

Στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα το ύψος της σύνταξης του ηλικιωμένου, εξαρτάται από το ύψος της εισφοράς που κατέβαλε όταν αυτός ήταν νέος και άρα η σύνταξη δεν επηρεάζεται από τη γήρανση του πληθυσμού.

Ας δούμε και ένα μεικτό σύστημα το οποίο πιστεύουμε ότι ταιριάζει στην Ελληνική πραγματικότητα και που εφαρμόζεται με μεγάλη επιτυχία στον Καναδά και τις Σκανδιναβικές χώρες.

(11) w_t = c_t + s_t + d_t + τ

(12) c_t+1 = s_t+1+d_t+1

(13) d_t+1 = d_t(1+r_t) + τ(1+n) , s_t+1 = s_t(1+r_t)

(14) c_t+1 = (1+r_t)(d_t+s_t) + τ(1+n)

Όπου τ είναι οι φόροι που επιβάλει το δημόσιο στους πολίτες. Στο μεικτό σύστημα το δημόσιο παρέχει στους ηλικιωμένους πολίτες μια κατώτατη εθνική σύνταξη, ακόμα και αν δεν εργάστηκαν ποτέ στη ζωή τους. Έτσι εξασφαλίζεται ένα μίνιμουμ επίπεδο διαβίωσης και κατανάλωσης ακόμα και όταν οι ηλικιωμένοι δεν έχουν αποταμιεύσεις και δεν είχαν ποτέ τους ασφαλιστικές εισφορές. Επιπλέον, παρέχεται επικουρική σύνταξη το ύψος της οποίας εξαρτάται από το μέγεθος των εισφορών που κατέβαλε ο εργαζόμενος και όχι από το ρυθμό αύξησης του πληθυσμού. Πιο απλά, όσο πιο πολλά έβαλες στον ατομικό λογαριασμό κοινωνικής σου ασφάλισης όσο εργαζόσουν, τόσο υψηλότερη θα είναι η επικουρική σου σύνταξη.  Συνοψίζοντας:

• Εθνική Σύνταξη για όλους ανεξαρτήτως εργασίας και ενσήμων στο 65 έτος της ηλικίας τους πληρωμένη από τον κρατικό προϋπολογισμό.
• Ατομικός λογαριασμός κοινωνικής ασφάλισης για κάθε εργαζόμενο ο οποίος «ανοίγει» μόλις ο εργαζόμενος βγει στη σύνταξη. Στον λογαριασμό αυτό κατατίθενται οι εισφορές του εργαζομένου και του εργοδότη του και η διαχείριση των χρημάτων αυτών γίνεται με αυστηρούς κανόνες και με την εγγύηση του δημοσίου, έτσι ώστε να μη χάνονται χρήματα των εργαζομένων εξαιτίας κακοδιαχείρισης (βλέπε ομόλογα ταμείων στην Ελλάδα).
• Το ύψος της επικουρικής σύνταξης εξαρτάται από το ποσό του ατομικού λογαριασμού κοινωνικής ασφάλισης καθώς και από το χρονικό όριο εξόδου από την εργασία. Αν κάποιος βγει προορά θα λάβει μικρή επικουρική σύνταξη λόγω του ότι το ποσό θα επιμεριστεί σε πολλούς μήνες.

Κατά βάθος, τα πράγματα στο ασφαλιστικό είναι τόσο απλά όσο περιγράφονται στις παραπάνω εξισώσεις.  Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Η αυξάνεται ο πληθυσμός, ή αυξάνονται τα όρια ή αυξάνονται οι εισφορές ή αλλάζουμε σύστημα. Οποίος λέει ότι έχει διαφορετική λύση για να τους έχει όλους ικανοποιημένους απλά αναβάλει τη λύση για  το μέλλον. Και όσο αναβάλλεται μια λύση, τόσο πιο επώδυνη γίνεται.