Το πρόβλημα της Ουκρανίας

Το πρόσφατο δραματικό γεγονός της, εξ’ όσον φαίνεται, κατάρριψης του αεροσκάφους των Μαλαισιανών Αερογραμμών, επανέφερε δυναμικά στο προσκήνιο τη σοβούσα κρίση στην Ουκρανία. Παρότι όλοι αναζητούν την αλήθεια πίσω από αυτό το τραγικό συμβάν, είναι πολύ πιθανό να μη μάθουμε πότε τι ακριβώς πήγε στραβά με τη μοιραία πτήση. Ο θάνατος 298 ανθρώπων είναι ένα τετελεσμένο γεγονός δυστυχώς και αυτό που έχει σημασία τώρα είναι να αποφευχθούν δυνητικά χειρότερες εξελίξεις. Σε τελική ανάλυση, αυτό που πλέον ενδιαφέρει είναι ποιος έχει να κερδίσει καπηλευόμενος ένα τέτοιο γεγονός  και τι ακριβώς απεργάζεται.

Θα ξεκινήσουμε την ανάλυση μας από μερικά δεδομένα. Η κρίση στην Ουκρανία ξεκίνησε όταν η Ρωσία θεώρησε την πτώση του φιλορώσου πρώην προέδρου Γιανούκοβιτς ως προϊόν δυτικής ανάμειξης σε δικό της ζωτικό χώρο. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την αναίμακτη de facto προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία και την υποδαύλιση αιματηρού αντάρτικου στις ανατολικές και νότιες επαρχίες της Ουκρανίας. Η λογική πίσω από αυτήν την τελευταία κίνηση δείχνει να είναι η βύθιση της Ουκρανίας στο χάος και άρα η αδυναμία πρόσδεσης της στις δυτικές δομές ασφάλειας. Και έτσι, σε μια αντιστροφή της ιστορίας, είναι η Μόσχα αυτή που παρέχει «ανωνύμως» οπλισμό και επιμελητεία στους αντάρτες της Ουκρανίας θυμίζοντας κάπως την παροχή οπλισμού των Η.Π.Α. στους τζιχαντιστές του Αφγανιστάν που μάχονταν τη δεκαετία του 80 τη Σοβιετική εισβολή. Και για να έρθουμε σε πιο πρόσφατα γεγονότα, θυμίζει λίγο την παροχή οπλισμού και τεχνογνωσίας από τη δύση στην συριακή αντιπολίτευση που μάχεται το καθεστώς Άσαντ, η οποία προσφάτως εξελίχθηκε στο χαλιφάτο του ισλαμικού κράτους του Ιράκ και του Λεβάντε (ISIL).

Ένας πάγιος κανόνας όταν ένα κράτος επιλέγει να βοηθήσει ένα αντάρτικο ανώνυμα (δε μιλάμε για τις περιπτώσεις του πολέμου της Κορέας ή του Βιετνάμ όπου Κίνα και Σοβιετική Ένωση βοήθησαν ανοιχτά τους αντάρτες) είναι ότι δε χορηγείται προς χρήση οπλισμός που να είναι απευθείας συσχετίσιμος με το κράτος που τον χορηγεί. Έτσι, χορηγείται συνήθως ελαφρύς ατομικός οπλισμός ή ελαφρά οπλικά συστήματα τα οποία βρίσκονται σε ευρύτατη κυκλοφορία και άρα εύκολα μπορεί ένα κράτος να αποσείσει την όποια ευθύνη. Για αυτό το λόγο δε χορηγούνται πολύπλοκα οπλικά συστήματα, τα οποία εκτός του ότι εγείρουν ερωτηματικά ως προς την κτήση τους, απαιτούν καλά εκπαιδευμένο προσωπικό για τη λειτουργία τους, πράγμα που μια αντάρτικη οργάνωση δύσκολα διαθέτει. Το σύστημα κατευθυνόμενων αντί-αεροπορικών πυραύλων το οποίο εικάζεται ότι κατέρριψε τη μοιραία πτήση (Buk Missile System, κωδικός NATO: SA – 11 Gadfly) είναι ένα οπλικό σύστημα που απαιτεί στρατιωτικού τύπου δομές για τη λειτουργία του. Πέρα από θέματα επιμελητείας, απαιτεί εκπαιδευμένο και εξειδικευμένο προσωπικό για τη χρήση του. Θεωρώ, ότι πολύ δύσκολα η Ρωσία θα παρέδιδε ένα τέτοιο σύστημα (που φωνάζει «Ρωσία» από μακριά) στους αντάρτες όταν ακριβώς προσπαθεί να πείσει τη διεθνή κοινή γνώμη ότι η εξέγερση στην Ουκρανία είναι αυθόρμητη και μη κατευθυνόμενη. Φυσικά θα μπορούσε κανείς να επικαλεστεί το προηγούμενο της Κούβας τη δεκαετία του 60, όπου χιλιάδες Ρώσοι ειδικοί είχαν μετασταθμεύσει στην Κούβα για το χειρισμό των εκεί οπλικών συστημάτων. Όμως, όπως είπα και παραπάνω, η Ρωσία εδώ θέλει με κάθε τρόπο να δείξει ότι δεν σχετίζεται με τους αντάρτες. Ακόμα και η παραμικρή πιθανότητα να έπεφτε ένα τέτοιο σύστημα στα χέρια του Ουκρανικού στρατού θα αποτελούσε μεγάλου μεγέθους επικοινωνιακή ήττα της Ρωσίας στην προσπάθεια της να επιτύχει εξωτερική και εσωτερική νομιμοποίηση των ενεργειών της.

Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι το αεροσκάφος καταρρίφθηκε είτε από τις Ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις, είτε από «Ρώσους ειδικούς» στην υπηρεσία των ανταρτών. Το ενδεχόμενο, αντάρτες να ενεργοποίησαν ένα τέτοιο σύστημα ύστερα από λεηλασία στρατοπέδου του Ουκρανικού στρατού το θεωρώ απίθανο. Όπως είπα και παραπάνω, το εν λόγω σύστημα δεν είναι κονσόλα βιντεοπαιχνιδιού για να το χειριστεί κανείς έτσι απλά. Καταλήγω λοιπόν στα εξής συμπεράσματα: Είτε κάποιοι χειριστές του Ουκρανικού στρατού επέδειξαν υπερβάλλοντα ζήλο πιστεύοντας ότι καταρρίπτουν ένα Ρωσικό βομβαρδιστικό (υπήρχε έντονη φημολογία τις προηγούμενες μέρες περί επιλεκτικού Ρωσικού βομβαρδισμού), είτε προχώρησαν ηθελημένα σε κατάρριψη άνωθεν αμφισβητούμενου εδάφους προκειμένου να στοχοποιήσουν έτσι τους αντάρτες και άρα τη Ρωσία. Η ηθελημένη κατάρριψη είναι μια κίνηση εξαιρετικά υψηλού ρίσκου και δυνητικού κόστους εφόσον αποκαλυφθεί δημόσια μια τέτοια πρόθεση. Προκαλεί εντύπωση πάντως το γεγονός ότι η Ουκρανική πολιτική αεροπορία επέτρεψε υπερπτήσεις πολιτικών αεροσκαφών πάνω από μια ουσιαστικά εμπόλεμη ζώνη. Η άλλη περίπτωση είναι «Ρώσοι ειδικοί» να κατέρριψαν το αεροσκάφος από λάθος. Εσκεμμένη ρωσική κατάρριψη την θεωρώ απίθανη ως ενδεχόμενο για λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Αυτό το οποίο εξελίσσεται τώρα είναι ένας επικοινωνιακός πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και δύσης για το ποιο μέρος θα χρεωθεί το όνειδος (odium) αυτής της τραγωδίας. Τα τεχνικά μέσα παρακολούθησης που διαθέτουν και οι δύο πλευρές (Η.Π.Α. και Ρωσία) μπορούν εύκολα και πειστικά να αποδείξουν τα πραγματικά γεγονότα πίσω από το συμβάν. Ο λόγος για τον όποιο δε γίνεται κάτι τέτοιο είναι προκειμένου να χρησιμοποιηθεί το γεγονός ως εργαλείο προπαγάνδας. Οι μεν δυτικοί προκειμένου να αποσπάσουν την Ουκρανία από το κενό επιρροής στο οποίο έχει περιέλθει, η δε Ρωσία προκειμένου να κρατήσει την Ουκρανία σε μια κατάσταση ομηρίας και χάους.

Η εν λόγω κρίση δε διαφέρει ιδιαίτερα σε σχέση με άλλες που έχουν σημειωθεί στο παρελθόν μεταξύ μεγάλων δυνάμεων (βλέπε π.χ. πυραυλική κρίση της Κούβας). Όπως έχω ξαναγράψει και στο παρελθόν, το πιθανότερο ορθολογικό σενάριο λέει ότι υπογείως και μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας Η.Π.Α. και Ρωσία θα καταλήξουν σε κάποιας μορφής μη ανακοινώσιμου συμβιβασμού. Αυτό θα συμβεί στην περίπτωση που και στους δύο κύκλους λήψεις αποφάσεων επικρατήσουν ρεαλιστικές προσεγγίσεις. Εάν όμως υπάρξει σύγχυση ανάμεσα στην προπαγάνδα, την ιδεολογία και τα πραγματικά δεδομένα, τότε τα γεγονότα δύνανται να εκτροχιαστούν σε άλλες επικίνδυνες ατραπούς. Οι κρίσεις αποτελούν το πεδίο όπου, είτε λάμπει το άστρο ενός ηγέτη, είτε οδηγούμαστε σε καταστροφές. Θυμίζω και πάλι, ότι κατά την πυραυλική κρίση της Κούβας, ορθολογικοί λήπτες αποφάσεων έφτασαν ένα βήμα από την πυρηνική ανταλλαγή. Ελπίζω,  αυτή τη φορά τα διδάγματα του παρελθόντος να αποτρέψουν ευχαιρώς μια τέτοια εξέλιξη.