Η Βία Γεννάει Βία

Παρακολουθήσαμε τις τελευταίες ημέρες ένα λουτρό αίματος και τυφλής βίας να εξελίσσεται στην καρδία της Ευρώπης, στο Παρίσι. Άγνωστος αριθμός βομβιστών αυτοκτονίας και άλλων ενόπλων χτύπησε στα τυφλά σκοτώνοντας αδιάκριτα αθώους. Το γεγονός αυτό συγκλόνισε τη Γαλλία και τον υπόλοιπο κόσμο και είναι σίγουρο ότι θα πυροδοτήσει εξελίξεις ο αντίκτυπος των οποίων είναι ακόμα δύσκολο να προσδιορισθεί.

Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 13^ης Νοεμβρίου αναδεικνύουν με βίαιο τρόπο το πρόβλημα του Συριακού εμφυλίου καθώς και την αποσπασματική και συχνά αντικρουόμενη αντιμετώπιση του προβλήματος από τις μεγάλες δυνάμεις. Σε προηγούμενο άρθρο μου (http://tasos0079.blogspot.gr/2013/09/syria-and-resurfacing-of-eastern.html) είχα αναδείξει το τότε αδιέξοδο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής σε σχέση με το πρόβλημα. Τα πρόσφατα γεγονότα καταδεικνύουν, αν μη τι άλλο, την ακόμα πιο σύνθετη και περίπλοκη φύση του προβλήματος. Σε κάθε περίπτωση, θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε το γεγονός υπό το πρίσμα της θεωρίας των διεθνών σχέσεων. Δηλαδή, τι επιδιώκεται, ποιος ωφελείται, πως επιχειρεί να επιτύχει τους στόχους του, που είναι το πεδίο δράσης των εμπλεκομένων.

Θα ξεκινήσουμε λοιπόν με ένα μάθημα της πρόσφατης ιστορίας το οποίο δεν έγινε αντιληπτό από τους δυτικούς. Ο εξτρεμισμός και δει ο μουσουλμανικός φονταμενταλισμός δεν μπορεί να ελεγχθεί. Μπορεί βραχυπρόθεσμα και περιστασιακά να φαντάζει χρήσιμος για την επίτευξη στόχων εξωτερικής πολιτικής, μακροπρόθεσμα όμως τα προβλήματα που δημιουργούνται είναι πολλαπλάσια από τα όποια οφέλη. Το μάθημα του Αφγανιστάν τη δεκαετία του 80 ξεχάστηκε πάρα πολύ γρήγορα. Τότε, οι Η.Π.Α. σε πλήρη συνεργασία με τη Σαουδική Αραβία, ενίσχυσαν με εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια τους τζιχαντιστές μαχητές ενάντια στη Σοβιετική εισβολή. Ο βραχυπρόθεσμος ψυχροπολεμικός στόχος ήταν η ταπείνωση του κόκκινου εισβολέα. Όταν πράγματι οι Σοβιετικοί πέταξαν λευκή πετσέτα το 1988 και τα μάζεψαν κακήν κακώς, οι Αμερικανοί ταχύτατα ξέχασαν την υπόθεση του Αφγανιστάν. Όλοι αυτοί οι μαχητές όμως είχαν πάρει ένα σπουδαίο μάθημα. Αφενός είχαν αποκτήσει πολύτιμη τεχνογνωσία στον ασύμμετρο πόλεμο, αφετέρου είχαν ταπεινώσει μια μεγάλη δύναμη. Αφού τα κατάφεραν με τους Σοβιετικούς γιατί να μη μπορέσουν να τα καταφέρουν και με άλλους απίστους (μουσουλμάνους ή μη) που καταπατούσαν την ιερή γη και τους κανόνες του Ισλάμ;

Η τεράστια κινητοποίηση των δυτικών κατά των πόλεμο του Κόλπου (1989 – 1991) περεταίρω ενίσχυσε την ριζοσπαστικοποίηση του μουσουλμανικού κόσμου. Με ηγέτιδα δύναμη τις Η.Π.Α. ο δυτικός κόσμος καθώς και οι μουσουλμάνοι κοσμικοί σύμμαχοι τους συγκέντρωσαν μια τεράστια στρατιωτική δύναμη, υποτίθεται για την απελευθέρωση του μικροσκοπικού Κουβέιτ[1], στην πράξη όμως για την προστασία της δυτικότροπης συμμαχικής μοναρχίας των Σαούντ στη Σαουδική Αραβία. Η πλειοψηφία του μουσουλμανικού κόσμου κατάλαβε ότι οι Η.Π.Α. και οι δυτικοί δεν ενδιαφέρονταν ούτε για τη δημοκρατία ούτε για την απελευθέρωση του Κουβέιτ. Το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν τα συμφέροντα τους στην περιοχή. Η παρουσία εκατοντάδων χιλιάδων «απίστων» στα ιερά χώματα των μουσουλμάνων δεν πέρασε απαρατήρητη από τους μουσουλμάνους φονταμενταλιστές. Μια από τις πρώτες απαιτήσεις του Οσάμα μπιν Λάντεν κατά τη δεκαετία του 90 ήταν ακριβώς αυτή: η αποχώρηση των στρατευμάτων των «απίστων» από τη Σαουδική Αραβία.

Ερχόμαστε λοιπόν στον πόλεμο του Κόλπου νο.2 (2003). Εκεί, οι Η.Π.Α. υπό την ηγεσία ανθρώπων που αντιλαμβάνονταν την εξωτερική πολιτική υπό ένα ασπρόμαυρο πρίσμα, επιχειρήθηκε η εισβολή του Ιράκ ως απόδειξη της ικανότητας των Η.Π.Α. να επέμβουν οπουδήποτε και οποτεδήποτε το επιθυμούν. Επιχειρήθηκε μια σαθρή διασύνδεση της Αλ-Κάιντα με την κοσμική δικτατορία του Χουσεΐν ως ένα από τα άλλοθι για την επέμβαση. Πραγματοποιήθηκε μια στρατιωτική εκστρατεία χωρίς να υπάρχει ουδεμία πρόνοια για την μετά-Σαντάμ εποχή. Έγινε μια παρέμβαση χωρίς να έχουν μελετηθεί οι επιπτώσεις και χωρίς να υπάρχει μέσο-μακροπρόθεσμη στρατηγική είτε εξόδου, είτε για το μέλλον του Ιράκ και της περιοχής. Τα αποτελέσματα φυσικά τα πληρώνουμε ακόμα και σήμερα. Δαπανήθηκαν τεράστιες ποσότητες χρήματος και αίματος στο όνομα της δημοκρατίας και το μόνο που επιτεύχθηκε ήταν η δημιουργία ενός ακόμα αποτυχημένου κράτους (failed state), ενός γεωγραφικού χώρου ώριμου να αποτελέσει θερμοκήπιο κάθε λογής ακραίων. Εδώ δεν θα πρέπει να ξεχνάμε τις εικόνες φρίκης που βίωσε ο ισλαμικός κόσμος από τα «χειρουργικά» χτυπήματα της δύσης, από τις αποτρόπαιες πράξεις βίας στις ιρακινές φυλακές (Abu Ghraib) και τη γενικότερη ασυδοσία που προκάλεσε η αμερικανική κατοχή.

Όλα αυτά τα γεγονότα λοιπόν, σε συνδυασμό με την «Αραβική Άνοιξη» οδήγησαν στη μετάσταση του καρκινώματος του Ιράκ στη γειτονική Συρία. Η Συρία, όπως και το Ιράκ (καθώς και άλλα κράτη της πρώην Οθωμανικής αυτοκρατορίας) αποτελούν τεχνητά μορφώματα της ύστερης αποικιοκρατικής περιόδου. Μετά την ήττα των Οθωμανών στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία πήραν, στην κυριολεξία, έναν χάρακα και τράβηξαν γραμμές πάνω στο χάρτη της Μέσης Ανατολής τεμαχίζοντας την περιοχή σε προτεκτοράτα. Θεωρητικά, όλα αυτά έγιναν υπό την αιγίδα της νεοσύστατης Κοινωνίας των Εθνών υπό το ευχολόγιο ότι οι μεγάλες δυνάμεις δημιουργούσαν τα προτεκτοράτα αυτά για να «καθοδηγήσουν» μελλοντικά τα κράτη αυτά προς την ανεξαρτησία. Στην πράξη αυτό που έγινε είναι ότι δημιουργήθηκαν τεχνητά μορφώματα, όπου ανόμοιες φυλετικές και θρησκευτικές ομάδες, χωρίς οποιαδήποτε αίσθηση κοινού ιστορικού πεπρωμένου, τσουβαλιάστηκαν εντός μιας τεχνητής κρατικής οντότητας χωρίς να ερωτηθούν. Ένα από τα πιο γνωστά προβλήματα που δημιούργησε αυτή η κατάσταση είναι το Παλαιστινιακό ζήτημα, όπου μεταπολεμικά αναγνωρίστηκε το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση των Εβραίων Ισραηλιτών αλλά όχι αυτό των Παλαιστίνιων.

Η επέμβαση των Αμερικανών κατά τον δεύτερο πόλεμο του Ιράκ δημιούργησε ένα κενό εξουσίας προς όφελος των Ιρανών. Το Ιράκ κυβερνούνταν επί δεκαετίες από μια κοσμική δικτατορία της σουνιτικής μειοψηφίας. Τα δύο τρίτα περίπου του πληθυσμού είναι σιίτες οι οποίοι είναι φυσικό ότι αποζητούν φιλικές σχέσεις με την προστάτιδα δύναμη των σιιτών, το Ιράν. Μετά την πτώση του Σαντάμ, η επιρροή του Ιράν στο Ιράκ αυξήθηκε κατακόρυφα. Αυτό ήταν μια εξαιρετικά αρνητική εξέλιξη για τη σουνιτική Σαουδική Αραβία για πολλούς λόγους. Αφενός απειλούνταν να δημιουργηθεί ένα συμπαγές σιιτικό τόξο το οποίο θα περιλάμβανε το Ιράκ, την Συρία και το Λίβανο κυκλώνοντας και απομονώνοντας τη Σαουδική Αραβία. Αφετέρου η αύξηση της Ιρανικής επιρροής επί του Ιράκ, της χώρας με τα δεύτερα παγκοσμίως βεβαιωμένα κοιτάσματα πετρελαίου απειλούσε να τινάξει την πρωτοκαθεδρία της Σαουδικής Αραβίας επί του ΟΠΕΚ στον αέρα. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με το φόβο που ένιωσε η Σαουδική μοναρχία από την υποστήριξη των Αμερικανών στο κίνημα της Αραβικής Άνοιξης, ώθησε τους Σαούντ να αντιδράσουν. Και το έκαναν με τη τεχνογνωσία και τη μεθοδολογία που είχαν αποκτήσει από το Αφγανιστάν τη δεκαετία του 80. Η λογική των Σαούντ στην κόντρα τους με το Ιράν φαίνεται πως είναι η εξής: από τη στιγμή που εγώ δεν μπορώ να ασκήσω επιρροή επί του Ιράκ και της Συρίας φροντίζω να αποσταθεροποιήσω την περιοχή στο μέγιστο βαθμό, έτσι ώστε να είναι άχρηστη για οποιονδήποτε άλλο (if I can’t have it then you can’t have it). Είναι μια λογική ασύμμετρου πολέμου δοκιμασμένη, πλην όμως σε μια κατάσταση χάους δεν μπορεί να υπάρξει έλεγχος και άρα πάντα υπάρχει ο φόβος όλο αυτό το πράγμα να γυρίσει εις βάρος σου.

Η πολιτική της κυβέρνησης Ομπάμα ως προς το μεσανατολικό χαρακτηρίζεται από παλινωδίες και διστακτικότητα. Από τη μια πλευρά υπήρξε έντονη η επιθυμία του προέδρου Ομπάμα για ένα νέο ξεκίνημα καθώς και μια έντονη διάθεση απεμπλοκής από το Ιράκ που είχε αρχίζει να θυμίζει επικίνδυνα το Βιετνάμ στους Αμερικανούς. Η αποδοχή της πρωτοκαθεδρίας των Σιιτών στο Ιράκ σε συνδυασμό με την ένθερμη υποστήριξη του κινήματος της Αραβικής Άνοιξης θορύβησε στο μέγιστο βαθμό τους Σαουδάραβες, εκ των ακρογωνιαίων και παραδοσιακών συμμάχων των Η.Π.Α. στην περιοχή. Η οικογένεια των Σαούντ που κυβερνάει τη Σαουδική Αραβία αποτελείται από χιλιάδες μέλη και στην ουσία πρόκειται για μια διεφθαρμένη απολυταρχία. Δεν υπάρχει καμία δημόσια διαβούλευση ή έλεγχος για το που κατευθύνονται τα έσοδα του πετρελαίου και η κυβέρνηση κρατάει την εξουσία μέσω ενός μείγματος αστυνομοκρατίας και διαμοιρασμού παροχών στους πολίτες. Όταν κάποιος φοβάται τον παραγκωνισμό του κάνει τα πάντα για να ξαναγίνει χρήσιμος στα μάτια του ισχυρού. Αυτό η Σαουδική Αραβία φρόντισε να το κάνει με δύο τρόπους. Ο ένας ήταν μέσω της καταβαράθρωσης των τιμών του πετρελαίου μέσω της υπερπροσφοράς. Αυτό ήταν χρήσιμο για τις Η.Π.Α. γιατί αφενός περιόρισαν τη φούσκα του σχιστολιθικού πετρελαίου στη χώρα τους και αφετέρου, κατάφεραν σημαντικό πλήγμα στη Ρωσία (σε απάντηση του Ουκρανικού ζητήματος), ο προϋπολογισμός της οποίας στηρίζετε σε μεγάλο βαθμό στις τιμές των πρώτων υλών. Η άλλη μέθοδος που επελέγη ήταν μέσω της στήριξης του αντάρτικού στη Συρία. Στην αρχή οι Η.Π.Α. φάνηκαν έτοιμες για στρατιωτική επέμβαση τύπου Ιράκ χρησιμοποιώντας τα γνωστά προσχήματα (προστασία της δημοκρατίας, όπλα μαζικής καταστροφής), στη μνήμη του κοινού όμως ήταν νωπό το φιάσκο του Ιράκ και έτσι κάτι τέτοιο δεν περπάτησε. Η διαφαινόμενη συμφωνία με το Ιράν σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα και ακόμα σημαντικότερα, η έξοδος του Ιράν στην αγορά πετρελαίου ώθησε τη Σαουδική Αραβία να εντατικοποιήσει τη στήριξη του στους αντάρτες. Κάπως έτσι γεννήθηκε λοιπόν το Ισλαμικό Χαλιφάτο.

Σε ότι αφορά την Ευρώπη, είναι σαφές ότι το πολυπολιτισμικό μοντέλο που επελέγη έχει αποτύχει. Για να αφομοιώσει κάποιος στο δικό σου αξιακό πολιτισμικό σύστημα θα πρέπει να του δώσεις την ελπίδα ότι μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση του. Οι Αμερικανοί το έχουν επιτύχει πολύ καλύτερα αυτό μέσω της προβολής του Αμερικανικού Ονείρου. Στην Ευρώπη της Καλβινιστικής προσήλωσης στη λιτότητα δεν υπάρχει παρόμοιο όραμα. Δεν είναι τυχαία λοιπόν η ριζοσπαστικοποίηση νεαρών ισλαμιστών που ζουν στα γκέτο της εξαθλίωσης στα περίχωρα των Ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Για να παρατήσει κάποιος τη μπούρκα και τη μαντίλα πρέπει να περνάει καλά, να βγάζει τα προς το ζην, να έχει ένα σταθερό εισόδημα, να έχει ελπίδα. Και η Ευρώπη αυτή τη στιγμή είναι τελματωμένη, στερούμενη οράματος και κινούμενη με εξαιρετική βραδύτητα έναντι των εξελίξεων όντας έρμαιο αντικρουόμενων κρατικών συμφερόντων.

Όταν λοιπόν σπέρνεις βία ή στηρίζεις τη βία χωρίς να σκέφτεσαι τις πιθανές συνέπειες, είναι λογικό ότι θα θερίσεις θύελλες. Η Γαλλία αφέθηκε να εμπλακεί σε έναν εμφύλιο πόλεμο στη Μέση Ανατολή χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένο σχέδιο ή μακροπρόθεσμη στρατηγική. Οι βομβιστικές επιθέσεις της περασμένης Παρασκευής ήρθαν να θυμίσουν με οδυνηρό τρόπο αυτή την αβλεψία, όχι μόνο της Γαλλίας αλλά και της Δύσης συνολικότερα.  

---

[1] Το Κουβέιτ αποτελεί ένα κλασσικό δημιούργημα της Βρετανικής διπλωματίας και αποικιοκρατίας. Παρότι επίσημα επαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, από το 1756 και έπειτα απολαμβάνει ημιαυτόνομο καθεστώς. Το 1899 οι Βρετανοί πετυχαίνουν τη δημιουργία προτεκτοράτου στην περιοχή. Αυτό που δε γνώριζαν οι τότε αποικιοκράτες είναι ότι τα τεχνητά σύνορα που χάραξαν έτεμναν ένα από τα πλουσιότερα κοιτάσματα πετρελαίου στον κόσμο ανάμεσα στο Κουβέιτ και το Ιράκ. 

Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι

Σας παραθέτω απόσπασμα από τα αρχεία του Αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών από αποχαρακτηρισμένα απόρρητα τηλεγραφήματα του τότε αρχηγού της αμερικανικής οικονομικής αποστολής στην Ελλάδα (Porter) προς υφυπουργό εξωτερικών (Clayton). Η έμφαση και υπογράμμιση είναι δική μου. Έτσι για να βλέπουμε πως η ζωή κάνει κύκλους μερικές φορές. 

Λάθη, Παραλήψεις και Δόλος (;)

Σπάνια στη ζωή, εντός των κρατών αλλά και στις σχέσεις ανάμεσα τους τα προβλήματα έχουν μόνο δύο όψεις. Θα είμασταν ευτυχείς αν τα προβλήματα λύνονταν με τη ρίψη ενός κέρματος. Η συλλογιστική ότι αν δεν είσαι μαζί μου είσαι ο εχθρός μου φανερώνει χαμηλή διαλεκτική ικανότητα και αδυναμία κατανόησης ενός σύνθετου προβλήματος. Υπό αυτό το πρίσμα, ένα δημοψήφισμα με ένα άσπρο ή μαύρο ερώτημα, δεν έχει να προσφέρει καλές υπηρεσίες στην Ελλάδα. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Από δημιουργίας νεοελληνικού κράτους (αλλά και πριν από αυτό) αρεσκόμαστε να αναζητούμε φίλους και εχθρούς στο εξωτερικό μας περιβάλλον. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει φυσικά αφού τα κράτη δεν έχουν φίλους ή εχθρούς παρά μόνο συμφέροντα. Εμείς όμως με μια υπεραπλουστευτική αφέλεια αποδίδουμε όλα μας τα δείνα σε εξωτερικές χίμαιρες αδυνατώντας έτσι να δούμε τα δικά μας σφάλματα. Η Ελλάδα ήταν, είναι και θα είναι μέρος του διεθνούς συστήματος κρατών. Αυτό σημαίνει ότι θα επηρεάζει και θα επηρεάζεται από άλλα κράτη. Αυτό είναι κάτι που πάντα συνέβαινε στην ανθρώπινη ιστορία και πάντα θα συμβαίνει. Είναι εξωγενείς παράγοντες που μπορούμε να επηρεάσουμε μέσω διπλωματίας και ισχύος και άλλοι που αδυνατούμε να επηρεάσουμε. Οφείλουμε να αναπροσαρμόσουμε την πολιτική μας αναλόγως. Αυτό που είναι στο χέρι μας να διαμορφώσουμε είναι η δική μας στρατηγική και η μόχλευση των δικών μας συντελεστών ισχύος. Αν οι δικοί μας συντελεστές υποαποδίδουν αυτό είναι δικό μας πρόβλημα και θα πρέπει να το δούμε. Θα πρέπει να γνωρίζουμε καλά ότι, όταν η πολιτική δε βασίζεται σε πραγματικά δεδομένα ή βασίζεται σε ιδεολογήματα, αυτό πάντα οδηγεί σε επώδυνα αποτελέσματα.

Ειδικότερα, ως προς την κρίση χρέους της Ελλάδας, έχουν γίνει σωρεία λαθών, εσκεμμένων ή μη. Δε θα εξετάσω το πώς φτάσαμε ως εδώ, αλλά το πώς πορευτήκαμε από την αρχή αυτού του προβλήματος έως σήμερα. Για αρχή, ο κύριος Παπανδρέου παγιδευμένος στην προεκλογική ρητορική του έχασε πολύτιμο χρόνο αμφιταλαντευόμενος και εν τέλει μη πράττοντας κάτι ουσιαστικό. Το 2010, η Ελλάδα είχε όντως το όπλο στο χέρι της διότι το χρέος της ήταν σε πολύ μεγάλο βαθμό ιδιωτικό και εξωτερικό. Αντί να ενημερωθεί υπεύθυνα ο κόσμος για το διακύβευμα και να ακολουθηθεί τότε μια επιθετική πολιτική, αντ’ αυτού ξυπνήσαμε μια μέρα με την ομιλία στο Καστελόριζο. Η κυβέρνηση μέσα στον πανικό της πήρε ένα τσεκούρι και άρχισε χωρίς προγραμματισμό να επιβάλει φόρους (κατά τα 2/3) και να κόβει δαπάνες κατά το (1/3). Για να διαλύσουμε και έναν άλλο αστικό μύθο, είναι λανθασμένο να πιστεύουμε ότι οι «ανάλγητοι» δανειστές μας επέβαλλαν την καταστροφή μας. Καταρχήν, το ΔΝΤ έχει γνωστό πρόγραμμα και γνωστή συνταγή, όπου επεμβαίνει ακολουθεί την ίδια πεπατημένη. Δεν είναι ότι δε ξέραμε τι θα μας ζητήσουν. Αν δεν το ξέραμε αυτό είναι αμέλεια ή ψέματα από όποιον το ισχυρίζεται. Ύστερα, οι δανειστές ζήτησαν πρωτίστως τον τρόπο μέσα από τον οποίο θα αποπληρώνονταν τα χρήματα τους. Όταν είδαν ότι εμείς αδυνατούσαμε να προτείνουμε τεχνοκρατικά κοστολογημένα μέτρα (διότι αντί να έχουμε επαγγελματική δημόσια διοίκηση έχουμε κομματική), μέσα στα ασφυκτικά χρονικά περιθώρια μας πρότειναν αυτοί μέτρα που μπορούσαν να κοστολογηθούν. Για παράδειγμα, την προχειρότητα που εμείς αποκαλούμε «ενιαίο μισθολόγιο» δεν μας την επέβαλαν, εμείς την σκαρφιστήκαμε.

Ύστερα, ήρθε κατά τη γνώμη μου η γενεσιουργός αιτία της σημερινής τραγωδίας. Αντί με ομοψυχία να βάλλουμε πλάτη για το καλό της χώρας μας και τα δύο μεγάλα κόμματα να ψηφίσουν με ευρεία πλειοψηφία το πρώτο μνημόνιο, ο κύριος Σαμαράς για μικρόψυχους και μικροπολιτικούς του λόγους καταψήφισε ανοίγοντας έτσι την Κερκόπορτα στο δίλλημα μνημόνιο – αντιμνημόνιο. Είναι ο κύριος Σαμαράς ο οποίος έκανε τους Έλληνες να πιστέψουν ότι υπάρχει ένας άλλος, άκοπος δρόμος έξω από αυτόν τον εφιάλτη. Και έτσι, η κυβέρνηση αντιμετωπίζοντας τριβές εντός και εκτός αυτής, σύρονταν από μέτρο σε μέτρο εφαρμόζοντας παρελκυστική τακτική στην προσπάθεια της να ισορροπήσει ανάμεσα στα ασφυκτικά οικονομικά προβλήματα και την πολιτική της επιβίωση.

Κάπως έτσι φτάσαμε στο 2011. Η διαπραγματευτική ισχύς της χώρας, μέσα από τις συνεχείς ταλαντεύσεις του πρωθυπουργού μειώνονταν συνεχώς. Τη μια ζητούσε στήριξη από τον κύριο Σαμαρά για να υπαναχωρήσει μερικές ώρες αργότερα. Την άλλη προανήγγειλε δημοψήφισμα χωρίς να έχει συζητήσει με κανέναν, μόνο για να ανατραπεί από το ίδιο του το κόμμα. Εκεί κάπου ήρθε ο κύριος Παπαδήμας σώζοντας κυριολεκτικά την παρτίδα στο πάρα 1΄. Αντί να πορευτούμε με μια κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας έως ότου ορθοποδήσουμε, όπως άλλωστε έπραξαν όλες οι χώρες που βγήκαν επιτυχώς από το μνημόνιο, εμείς πάλι πράξαμε το αντίθετο. Ο κύριος Σαμαράς, εγκληματικά αγνοώντας το συμφέρον της χώρας, ζητούσε μετ’ επιτάσεως εκλογές προσπαθώντας να ικανοποιήσει τη δική του ματαιοδοξία, δηλαδή να γίνει πρωθυπουργός. Χρησιμοποιώντας τακτικές φόβου έσυρε τη χώρα σε διπλή εκλογική αναμέτρηση, παγιώνοντας στη συνείδηση του κόσμου το δίλλημα μνημόνιο – αντιμνημόνιο. Ότι δηλαδή υπήρχε ένας άλλος, μαγικός, άκοπος δρόμος προς την οικονομική ευημερία.

Η διακυβέρνηση Σαμαρά χαρακτηρίστηκε από τις συνήθεις παλινωδίες και παρελκυστικές τακτικές. Ένα βήμα εμπρός – δύο βήματα πίσω προσπαθώντας να διασωθούν κεκτημένα μιας προνομιούχας κάστας ενώ η ιδιωτική οικονομία βούλιαζε στην ύφεση και την αβεβαιότητα. Η χρησιμοποίηση ακατάλληλων δημαγωγών σε υπουργεία απλά αποτέλεσε το κερασάκι στην τούρτα μιας ανούσιας και γλυκανάλατης διακυβέρνησης. Με άλλα λόγια, πολύ λίγα πράγματα με πάρα πολύ αργούς ρυθμούς. Όταν η κυβέρνηση Σαμαρά οσμίστηκε τις εθνικές εκλογές του Ιανουαρίου, στήλωσε τα πόδια και σταμάτησε να κυβερνάει περιμένοντας να πετάξει την καυτή πατάτα στον επόμενο.

Ο κύριος Τσίπρας, εκμεταλλευόμενος μια θεσμική ανωμαλία του πολιτεύματος μας, δηλαδή την εκλογή του προέδρου της δημοκρατίας (που ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1986 είχε φροντίσει να ευνουχίσει από αρμοδιότητες και όπου ο Γεώργιος Παπανδρέου ο νεότερος είχε πρώτος χρησιμοποιήσει για να προκαλέσει εθνικές εκλογές) κέρδισε τις εκλογές εκμεταλλευόμενος το αίσθημα τελμάτωσης (no end in sight) του κόσμου ύστερα από 5 συναπτά χρόνια ύφεσης. Και ο κύριος Τσίπρας αγνόησε επιδεικτικά το εθνικό συμφέρον. Η χώρα βρισκόταν, μετά από κόπους και βάσανα, σε μια εξαιρετικά εύθραυστη οικονομική ισορροπία. Η χώρα δεν άντεχε εκλογές και διχαστικό κλίμα πάνω στο γνωστό δίλλημα, μνημόνια – αντιμνημόνια. Ο κύριος Τσίπρας, δημαγωγώντας ξεδιάντροπα επένδυσε τα πάντα σε έναν μαγικό δρόμο χωρίς μνημόνια. Υποσχέθηκε τα πάντα στους πάντες χωρίς να λέει από πού θα βρει τα χρήματα για να πραγματώσει τις υποσχέσεις του. Δεν ήταν ο πρώτος που το έκανε αυτό, αλλά φοβάμαι ότι θα είναι ο μοιραίος. Κανείς δε μπήκε στον κόπο πρώτα να μελετήσει τα δημόσια οικονομικά και μετά να εξηγήσει με απλό και κατανοητό τρόπο τα προβλήματα στο κόσμο.

Μαζεύοντας δίπλα του μια κλίκα ανθρώπων που αποτελούνταν από σκληροπυρηνικούς Σταλινικούς, ιδεολόγους μαρξιστές και φωνασκούντες δημαγωγούς, έλλειψαν οι άνθρωποι οι οποίοι είχαν μια επαφή με την πραγματικότητα. Θα έπρεπε βέβαια να γνωρίζουν ότι ακόμα και ο Λένιν είχε κάνει άνοιγμα προς την ελεύθερη αγορά (Νέα Οικονομική Πολιτική) όταν αντιμετώπισε η Ρωσία το φάσμα του λοιμού το 1922. Όπως επίσης θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι, όπως είχε γράψει και ο Goebbels στα απομνημονεύματα του, η προπαγάνδα που στηρίζεται σε ψέματα και λανθασμένα στοιχεία αποδομείται πάρα πολύ γρήγορα.

Άνθρωποι ανεπαρκής ή άμετρα εγωπαθείς και φιλόδοξοι ανέλαβαν τη διαπραγμάτευση με μόνο εφόδιο το ιδεολόγημα τους, χωρίς κάποιο δεύτερο σχέδιο. Σκόπιμα ή από άγνοια, μέσα από εμπρηστικές δηλώσεις και τοποθετήσεις κόπηκαν γέφυρες και απωλέσθηκαν σύμμαχοι, όταν είναι γνωστό ότι στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις και η τελευταία λεπτομέρεια μετράει. Η ευθύνη του κύριου Τσίπρα εδώ συνίσταται στο ότι σκόπιμα ή από άγνοια έβαλε τους λάθος ανθρώπους στις λάθος θέσεις. Ο κύριος Βαρουφάκης αναλώθηκε σε «προτάσεις που δεν υπάρχει ούτε μια στο εκατομμύριο να αρνηθούν» και σε διαλέξεις αμφιθεάτρου απευθυνόμενος σε υπουργούς οικονομικών κυρίαρχων κρατών. Στο εσωτερικό μέτωπο, εμπρηστικές δηλώσεις («θα το κάνουμε Κούγκι») και ακραία δημαγωγία δημιουργούσαν κλίμα ρήξης με τους εταίρους μας. Μια πάγια αρχή της διπλωματίας και των διαπραγματεύσεων είναι ότι οι τόνοι δημόσια πρέπει να κρατούνται σε χαμηλό και πολιτισμένο επίπεδο. Η ανάληψη δημοσίως μαξιμαλιστικών θέσεων εγκλωβίζει τη διπλωματία και κάνει την απαγκίστρωση από αυτές και την επίτευξη συμφωνίας δύσκολη (βλέπε Μακεδονικό). Ύστερα, η κυβέρνηση μέσα από μια κακόφωνη πολυφωνία, όπου ο ένας υπουργός αναιρούσε τον άλλο μέσα σε λίγες ώρες, προκαλούσε σύγχυση στον κόσμο και ερωτηματικά στους ξένους («τι επιτέλους θέλουν οι Έλληνες;») ενώ έδινε την εικόνα ακυβέρνητου σκάφους.

Η παρατεταμένη «διαπραγμάτευση» (;) και η απραξία σε επίπεδο εθνικής οικονομίας μας οδήγησαν στο τέλος του δρόμου με άδεια ταμεία, τραυματισμένη εθνική οικονομία και εν τέλει, ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων. Διαλύοντας εδώ έναν άλλο αστικό μύθο, τους ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων δεν μας την επέβαλλαν οι «ξένοι σατανάδες». Απλά σταμάτησαν τη ροή χρηματοδότησης και η Τράπεζα της Ελλάδος υποχρεώθηκε, προκειμένου να αποφευχθεί η άτακτη κατάρρευση, να προτείνει τους περιορισμούς τους οποίους ο υπουργός οικονομικών αποφάσισε. Εάν η ΕΚΤ ακολουθούσε κατά γράμμα τους κανονισμούς της, θα έπρεπε να είχε σταματήσει τη χρηματοδότηση των τραπεζών μας πολύ νωρίτερα. Δεν το έπραξε, για να μην τραυματίσει τη διαπραγμάτευση αλλά και για να μην αναλάβει εκείνη το κόστος μιας πολιτικής απόφασης.

Η ηγεσία της χώρας δεν είναι παιχνίδι, έχει τεράστιες ευθύνες. Αυτό που διαχωρίζει τους ηγέτες μεγάλου διαμετρήματος που άφησαν το στίγμα τους στην ιστορία είναι η ικανότητα να κρίνουν ποια είναι τα όρια εντός των οποίων καλούνται να αποφασίσουν. Πολύ σημαντική ιδιότητα ενός ηγέτη είναι και η επιλογή συνεργατών. Είναι χρήσιμο και ωφέλιμο να υπάρχουν και άνθρωποι γύρω σου που θα σου πουν χωρίς φόβο «κύριε πρόεδρε αυτό που κάνετε είναι λάθος». Όταν όλοι σκέφτονται το ίδιο, τότε όλοι δυνητικά αυτοεπιβεβαιώνουν ένα λάθος. Ο κύριος Τσίπρας αποποιείται των ευθυνών που απορρέουν από τη θέση του και πετάει την καυτή πατάτα στον κόσμο, μέσα από ένα δυσνόητο και τελικά άνευ ουσίας ερωτήματος επί προτάσεων που πλέον δεν υφίστανται. Αν ο κύριος Τσίπρας ήθελε ουσιαστικά να ρωτήσει τον κόσμο θα έπρεπε να το πράξει εντός των χρονικών πλαισίων που ήταν τοις πάση γνωστά. Είναι ανήθικο από πλευράς του λίγο πριν το σφύριγμα της λήξης να πετάει την πετσέτα. Ο κύριος Τσίπρας ασκεί ουσιαστικά αντιπολίτευση στην κυβέρνηση της χώρας και ολοκληρώνει την καταστροφή που ξεκίνησε ο κύριος Σαμαράς μέσα από τον ολοκληρωτικό διχασμό.

Δυστυχώς το δημοψήφισμα αυτό θα τραυματίσει τη χώρα μας. Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα τα συντρίμμια τα όποια καλούμαστε να μαζέψουμε είναι δυστυχώς πάρα πολλά. Το ΝΑΙ προσφέρει μια τελευταία ευκαιρία να προσπαθήσουμε με πολύ κόπο και πολύ προσπάθεια να γυρίσουμε την παρτίδα.  

Διεθνείς Σχέσεις & Οικονομική 101

…Fear is the path to the dark side. Fear leads to anger. Anger leads to hate. Hate leads to suffering. I sense much fear in you…Master Yoda, Star Wars, The Phantom Menace

…If you're not with me, then you're my enemy…Anakin Skywalker, Star Wars, The Revenge of the Sith

…In order to ensure our security and continuing stability, the Republic will be reorganized into the first Galactic Empire, for a safe and secure society which I assure you will last for ten thousand years…The emperor, Star Wars, The Revenge of the Sith

Στις κοινωνικές επιστήμες (οικονομικά & διεθνείς σχέσεις) όταν αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα πάντα ρωτάμε και προσπαθούμε να απαντήσουμε στο πώς, ποιός, πού, πότε και γιατί. Πώς δημιουργήθηκε το πρόβλημα, ποιοί είναι οι εμπλεκόμενοι, πού λαμβάνει χώρα αυτό, σε ποιές χρονικές συγκυρίες και γιατί συμβαίνει. Ποιά τα κίνητρα, ποιά τα αίτια, ποιά η αφορμή και ποιοί κερδίζουν.

Τι είναι ισχύς: Πολύ απλά, η ισχύς συνίσταται στην δυνατότητα που έχει κάποιος να επενεργεί θετικά ή αρνητικά πάνω σε κάποιον ή σε κάτι. Η ισχύς αναλύεται σε τρείς κατηγορίες συντελεστών, οι οποίοι σε γενικές γραμμές είναι οι εξής:

Συντελεστές Ισχύος
Υλικοί Συντελεστές	Λειτουργικοί Συντελεστές	Υποκειμενικοί συντελεστές
Ένοπλες Δυνάμεις Πλούτος Πληθυσμός Γεωγραφική Θέση	Πολιτικό Σύστημα Διοίκηση του Κράτους Στρατιωτική Κινητοποίηση	Ηγεσία Κύρος Χώρας

Όπως βλέπετε, οι ένοπλες δυνάμεις και ο πλούτος ενός κράτος είναι δύο πολύ σημαντικοί και αλληλεξαρτώμενοι συντελεστές αλλά δεν είναι οι μόνοι. Πολύ σημαντικοί παράγοντες είναι το πολιτικό σύστημα μιας χώρας καθώς και η ηγεσία της. Δεν αρκεί να έχεις τα μέσα στη διάθεση σου, πρέπει να έχεις την ικανότητα και τη θέληση να τα χρησιμοποιήσεις επωφελεία σου (able and willing).

Τι είναι στρατηγική: Εδώ κάπου χωράει και ο ρόλος της στρατηγικής. Η στρατηγική είναι ο συνεκτικός κρίκος ανάμεσα στην άσκηση πολιτικής και στην τακτική. Εάν οι πολιτικοί στόχοι που έχουν τεθεί είναι εκτός πραγματικότητας ή στηρίζονται σε λανθασμένη ανάγνωση του διεθνούς περιβάλλοντος τότε και η στρατηγική θα είναι συνεπακόλουθα λανθασμένη. Με άλλα λόγια, μπορεί κάποιος να είναι ικανότατος στο πεδίο της τακτικής αλλά να χάσει τον γενικότερο στόχο. Τρανό παράδειγμα εδώ ο Αννίβας, ο οποίος κέρδισε σχεδόν όλες τις μάχες ενάντια στους Ρωμαίους αλλά έχασε τον πόλεμο.

Τι είναι διεθνές σύστημα κρατών: Το διεθνές σύστημα οικοδομείται πάνω σε δύο βασικές αρχές. Είναι άναρχο και ανταγωνιστικό. Είναι άναρχο γιατί δεν υπάρχει κάποια ανώτερη αρχή πάνω από τα κράτη που να επιβάλλει την τάξη βάσει ενός κοινά αποδεκτού αξιακού συστήματος. Είναι ανταγωνιστικό, γιατί τα κράτη, όπως και οι άνθρωποι που τα απαρτίζουν, έχουν ως πρωταρχικό τους στόχο την επιβίωση. Τα κράτη προκειμένου να επιβιώσουν συσσωρεύουν φορτία ισχύος, γιατί έτσι μόνο μπορούν να μειώσουν την αβεβαιότητα τους και να αισθάνονται ασφάλεια. Η αναζήτηση φορτίων ισχύος τα οδηγεί σε μεταξύ τους συγκρούσεις. Η συσσώρευση ισχύος μπορεί να γίνει είτε με εσωτερική είτε με εξωτερική εξισορρόπηση. Η εξωτερική εξισορρόπηση συνίσταται στις συμμαχίες μεταξύ των κρατών προκειμένου αυτά μαζί να επιτύχουν έναν κοινό σκοπό. Η εσωτερική εξισορρόπηση συνίσταται στις ενέργειες ενός κράτος προκειμένου να αυξήσει την ισχύ του με δικά του μέσα. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι έχει σαφώς λιγότερη αβεβαιότητα για ένα κράτος η διαδικασία εσωτερικής εξισορρόπησης.

Στις διεθνείς σχέσεις υπάρχουν τρεις θεωρήσεις επί των πραγμάτων:

• Ρεαλιστική Θεώρηση: Το διεθνές σύστημα κρατών είναι άναρχο και ανταγωνιστικό. Το κράτος είναι ο ανώτερος παράγοντας του συστήματος και δεν υπάρχει κάποια αρχή πάνω από αυτό. Πρωταρχικός στόχος του κράτους είναι η επιβίωση. Για να επιτευχθεί η επιβίωση απαιτείται ισχύς, η ισχύς γεννά φόβο, καχυποψία και ανταγωνισμό. Η ασφαλέστερη θέση για κάθε κράτος είναι αυτή του περιφερειακού ηγεμόνα και άρα κάθε κράτος νομοτελειακά προσπαθεί να φτάσει σε αυτό το επίπεδο.
• Ιδεαλιστική Θεώρηση: Τα κράτη συγκρούονται και υπάρχει φόβος, επιβουλή και καχυποψία μεταξύ τους διότι η φύση των ανθρώπων που τα αποτελούν εμποτίζεται με αυτές τις ιδέες. Εάν επικρατήσουν πανανθρώπινες αξίες (ηθική) και οι άνθρωποι εκπαιδευτούν να μη σκέφτονται έτσι, τότε και μεταξύ των κρατών θα επικρατήσει ειρήνη. Οι δημοκρατικές και ανθρωπιστικές αξίες πρέπει να διαδοθούν για να επικρατήσει η ειρήνη.
• Επαναστατική Θεώρηση: Τα κράτη συμπεριφέρονται ως κοινοί ληστές επιβουλευόμενα τους πόρους των άλλων. Αυτό γίνεται διότι η φύση του καπιταλιστικού συστήματος ωθεί κράτη και ανθρώπους να συμπεριφέρονται με αυτό τον τρόπο. Με την επιβολή της επαναστατικής θεωρίας με κάθε δυνατό μέσο θα επικρατήσει η παγκόσμια ειρήνη (αυτοκρατορική ειρήνη, pax romana). Η επιβολή γίνεται για το καλό των κρατών και γίνεται είτε ειρηνικά είτε δια της βίας. Κάθε δυνατό μέσο που επιτυγχάνει την επιβολή είναι ανεκτό και επιθυμητό (ο σκοπός αγιάζει τα μέσα). Όποιος δεν είναι υπέρ της «επανάστασης» είναι εχθρός της (quote no.3).

Βέλτιστες Νομισματικές Περιοχές: Μια γεωγραφική περιοχή θεωρείται νομισματικά βέλτιστη όταν η οικονομική της αποδοτικότητα μεγιστοποιείται υπό τη χρήση ενός κοινού νομίσματος. Για να θεωρείται μια γεωγραφική περιοχή νομισματικά βέλτιστη υπάρχουν τα ακόλουθα κριτήρια:

·         Κινητικότητα της Εργασίας: Αυτό επιτρέπει στο εργατικό δυναμικό να μετακινείται από μια περιοχή με φτωχές ευκαιρίες εργασίας και εισοδήματος σε άλλες που έχουν υψηλά επίπεδα ανάπτυξης. Αυτή η μετακίνηση μειώνει την ανεργία στην φτωχή περιοχή ενώ περιορίζει τον πληθωρισμό στην πλούσια.

·         Κινητικότητα του Κεφαλαίου: Ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων εντός της νομισματικής περιοχής επιτρέπει τη βέλτιστη διαχείριση πόρων εκεί όπου αυτοί πραγματικά χρειάζονται.

·         Ευελιξία Τιμών και Μισθών: Προκειμένου να λειτουργήσουν αποτελεσματικά τα δύο παραπάνω κριτήρια είναι εκ των ων ουκ άνευ, η γρήγορη προσαρμοστικότητα τιμών και μισθών στις διαμορφούμενες οικονομικές συνθήκες.

·         Μηχανισμός Διάχυσης Ρίσκου: Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένας μηχανισμός μεταφοράς κεφαλαίων από μια πλούσια περιοχή σε μια άλλη που έχει ανάγκη.

·         Πανομοιότυποι Οικονομικοί Κύκλοι: Όταν μια περιοχή έχει εκρηκτική ανάπτυξη ενώ μια άλλη αντιμετωπίζει ύφεση είναι πολύ δύσκολο έως ακατόρθωτο για τη νομισματική αρχή να επιλέξει μια βέλτιστη πολιτική.

·         Παραγωγική Διαφοροποίηση: Όταν διαφορετικές περιοχές μιας ένωσης παράγουν μια ποικιλία διαφορετικών αγαθών τότε η εισαγωγή κοινού νομίσματος μπορεί να δώσει πολύ μεγάλη ώθηση στις συναλλαγές και το εμπόριο.

·         Ομοιογενείς Προτιμήσεις: Αυτό σημαίνει ότι οι διάφορες περιοχές που απαρτίζουν την ένωση έχουν παρόμοιες απαιτήσεις από τη νομισματική τους αρχή, δηλαδή για παράδειγμα, όλοι επιθυμούν σφιχτή νομισματική πολιτική και χαμηλό πληθωρισμό.

·         Κοινή Πεποίθηση για το Μέλλον: Οι περιοχές που απαρτίζουν την νομισματική ένωση πιστεύουν ότι είναι προσδεμένες μαζί σε έναν κοινό στόχο. Όταν μια περιοχή αντιμετωπίζει πρόβλημα οι άλλες σπεύδουν να βοηθήσουν.

Εάν εφαρμόσουμε αυτά τα κριτήρια βαθμολογίας για το Ευρώ, εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι το Ευρώ παίρνει κάτω από τη βάση. Όμως θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι η φύση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ακριβώς επειδή είναι ένας συνεταιρισμός κρατών, είναι να μετασχηματίζεται με αργούς ρυθμούς. Έχει γίνει προσπάθεια να ανεβεί η «βαθμολογία» του κοινού νομίσματος σε σχέση με τα παραπάνω κριτήρια, ίσως όχι όσο γρήγορα θα επιθυμούσαν οι χώρες του Νότου που είχαν συνηθίσει σε μια νομισματική πολιτική πιο επεμβατική.

Θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι: το Ευρώ είναι ένα όχημα πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης. Είναι αφελές να πιστεύουμε ότι σε μια τέτοια ενοποίηση τα κράτη θα έχουν ίσα δικαιώματα και φωνή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας συνεταιρισμός κρατών όπου επιχειρείται ένας συνεχής συγκερασμός συμφερόντων υπό τους κανόνες που θέτουν οι μεγάλες δυνάμεις. Σε μια πολιτική συνομοσπονδία, όπως μετεξελίσσεται η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι κανόνες του παιχνιδιού είναι πολύ συγκεκριμένοι. Όταν ένα κράτος θυσιάζει μέρος της ισχύος του (απώλεια άσκησης νομισματικής πολιτικής) θα πρέπει να έχει ξεκάθαρους στόχους: γιατί συμμετέχει στην Ένωση και τι επιδιώκει. Να γνωρίζει πως θα αναπληρώσει τη χαμένη του ισχύ με άλλους τρόπους.

Παρότι είναι ιστορικά σπάνιο να προηγείται η οικονομική και νομισματική ενοποίηση της πολιτικής, εντούτοις υπάρχει ως ιστορικό παράδειγμα με τη Γερμανική ενοποίηση του 19^ου αιώνα (Zollverein). Οι Γερμανοί απλά εφαρμόζουν κάτι το οποίο είχε επιτυχία στο παρελθόν για αυτούς.

Το παρόν δημοψήφισμα λοιπόν έχει να κάνει με το που θέλουμε η χώρα μας να βρίσκεται για τα επόμενα χρόνια. Ναι, είμαι ο πρώτος που θα πει ότι το ευρώ έχει ελαττώματα, παρόλα αυτά θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η χώρα μας ωφελήθηκε από τη σχέση της με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το αν η χώρα αξιοποίησε σωστά τα όσα έλαβε είναι δικό μας πρόβλημα και εμείς καλούμαστε να το λύσουμε. Το παρόν δημοψήφισμα έχει να κάνει με τη συμμετοχή μας ή όχι στη Δύση και σε Ευρωατλαντικές δομές στις οποίες η χώρα μας έχει επενδύσει όλη της την μεταπολεμική πορεία. Ναι, η παρούσα λύση είναι μια κακή λύση. Το δημοψήφισμα έτσι όπως παραπλανητικά είναι διατυπωμένο, προσφέρει επιλογές ανάμεσα στην πτώση από την ταράτσα και την κάθοδο με μια πολύ απότομη τσουλήθρα που θα μας σπάσει τα πόδια. Θα πρέπει όμως να θυμόμαστε τα εξής:

·         Το Ευρώ προσφέρει συναλλαγματική ασφάλεια στη χώρα ως προς τις συναλλαγές τις στο εξωτερικό. Συναλλασσόμαστε με ένα ισχυρό νόμισμα το οποίο έχει ελάχιστες αυξομειώσεις και που δε χάνει την αξία του. Οι εισαγωγές μας σε ενέργεια, πετρέλαιο και άλλες πρώτες ύλες είναι πολύ ευκολότερες και διασφαλισμένες.

·         Το Ευρώ είναι το όχημα μέσω του οποίου συμμετέχουμε σε ένα κλειστό κύκλο κρατών σημαντικής ισχύος. Αυτό προσδίδει μεγάλη αξία στη χώρα μας. Δεν είναι τυχαίο ότι Ρωσία και Κίνα επιθυμούν την παραμονή μας εντός του Ευρώ γιατί έτσι, μέσω των επενδύσεων τους, αποκτούν μια ψήφο και μια φωνή στα Ευρωπαϊκά πράγματα. Έξω από το Ευρώ η αξία της χώρας μας αυτόματα μειώνεται.

·         Ας σταματήσουμε να παραμυθιαζόμαστε με «κακούς» ξένους και «πτωχούς πλην τίμιους» Έλληνες. Στις διεθνείς σχέσεις δεν υπάρχει καλός ή κακός, υπάρχουν μόνο συμφέροντα. Ας δεχτούμε τώρα μια κακή συμφωνία και ας προσπαθήσουμε να την ανατρέψουμε στο μέλλον όπως οι Κύπριοι. Αν επιδείξουμε εθνική ομοψυχία όπως έκαναν ΟΛΕΣ οι άλλες χώρες που μπήκαν σε μνημόνιο μπορούμε να τα καταφέρουμε. Αυτό δε θα το πετύχουμε μέσω ενός διχαστικού δημοψηφίσματος.

·         Θα πρέπει πάντα να θυμόμαστε τα λόγια του ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, διεθνώς αναγνωρισμένου ως «πατέρα» της ιστορίας και των διεθνών σχέσεων: «οι ισχυροί θα πάρουν αυτά που μπορούν και οι αδύναμοι θα υποστούν αυτά που πρέπει». Αυτό σημαίνει ότι όταν είσαι μικρός και αδύναμος φρόντισε να βρεθείς στο κατάλληλο στρατόπεδο, φρόντισε να ισχυροποιήσεις τη θέση σου. Κανένας δεν θα το κάνει αυτό για σένα. Πάρε την κατάσταση στα χέρια σου!

·         Ανήθικο δεν είναι αυτό που σου επιβάλλει ο δανειστής σου, είναι ισχυρός και κοιτάει το συμφέρον του. Ανήθικο είναι οι δικοί σου οι ηγέτες, μέσα από τα λάθη και τις παραλήψεις τους να σε εκθέτουν σε κινδύνους.

·         Η παραμονή στο Ευρώ μας εξασφαλίζει μια δύσκολη πορεία με πολλούς κόπους, πολύ ιδρώτα και πολύ αίμα. Αλλά είναι μια πορεία με λιγότερες αβεβαιότητες και είναι στο χέρι μας να βελτιωθούμε όπως έκαναν Πορτογάλοι, Ιρλανδοί και Κύπριοι πριν από εμάς. Η έξοδος στη Δραχμή είναι μια πορεία στο άγνωστο με πολλούς και μεγάλους κινδύνους.

·         Η Ευρώπη γερνάει και οι μεταπολεμικές υποσχέσεις που έχουν γίνει στο πεδίο του κοινωνικού κράτους δύσκολα μπορούν να εκπληρωθούν ακόμα και από τα ισχυρότερα κράτη. Θα υπάρξουν αναταράξεις για όλα τα κράτη όχι μόνο για την Ελλάδα. Όσο γρηγορότερα αποδεχτούμε αυτή την αλήθεια και τακτοποιήσουμε ΜΟΝΟΙ μας τα του οίκου μας, τόσο το καλύτερο. Είναι προτιμότερο να τα τακτοποιήσουμε εντός του Ευρώ αξιοποιώντας όλα τα εργαλεία στη διάθεση μας (πακέτο Γιούνκερ, νομισματική χαλάρωση ΕΚΤ, κλπ) παρά έξω από αυτή.

·        Η εισαγωγή δραχμής είναι καταφανέστατα άδικη γιατί αποτελεί έμμεση φορολογία επί δικαίων και αδίκων. Εξισώνει το ίδιο προς τα κάτω όλα τα εισοδήματα. Πλήττει το ίδιο τον φτωχό με τον πλούσιο όπως άλλωστε όλοι οι έμμεσοι φόροι. Ποιοι έχουν να κερδίσουν από αυτό; Όσοι έχουν τα χρήματα τους έξω, όσοι έχουν μαύρα λεφτά και όσοι χρωστάνε. Αυτή είναι η κοινωνική δικαιοσύνη που θέλουμε;

Το δημοψήφισμα είναι ένα ερώτημα σχετικά με το αν θέλουμε την Ευρώπη με τους κανόνες της ή αν θέλουμε να πορευθούμε σε μια μοναχική πορεία προς το άγνωστο. Δε ζητήσαμε από κανέναν να θέσει εν’ αμφιβόλω τη θέση της χώρας μας στο διεθνές γίγνεσθαι. Δε ζητήσαμε από κανέναν να παζαρέψει το μέλλον μας. Δε ζητήσαμε από κανέναν να μας καταστρέψει τις όποιες οικονομίες μας και να παίξει το μέλλον των παιδιών μας στα ζάρια μιας ιδεοληψίας. Δε δεχόμαστε τις ταμπέλες των «προδοτών», «Μερκελιστών» και «γερμανοτσολιάδων» που μας προσάπτουν. Η άρνηση διαλόγου και η επιθετική επιβολή των απόψεων σου επί του άλλου συνιστά ακραία μορφή φασισμού. Τα δικαιώματα σου σταματούν εκεί όπου αρχίζουν τα δικά μου. Σεβάσου τη διαφορετική μου άποψη όπως εγώ σέβομαι το δικαίωμα σου να λες εσύ τη δική σου. Εγώ καταθέτω με επιχειρήματα την άποψη μου υπέρ της Ευρωπαϊκής πορείας της χώρας, κατέθεσε και εσύ τη δική σου, χωρίς λεκτική βία, ταμπέλες και χαρακτηρισμούς. Είμαστε όλοι κάτοικοι αυτής της μικρής χώρας και καλούμαστε να ζήσουμε μαζί και να λύσουμε τα προβλήματα μας και μετά από αυτό το δημοψήφισμα. Ας το θυμόμαστε αυτό όταν αποδίδουμε χαρακτηρισμούς στους άλλους.   

Η τελευταία πράξη του δράματος (μέχρι την επόμενη)

Διαβάζοντας χθες το pdf με το κείμενο μέτρων που δόθηκαν το Σαββατοκύριακο στους δανειστές παρατηρεί κανείς την προχειρότητα του κειμένου τόσο σε επίπεδο περιεχομένου όσο και σε επίπεδο παρουσίασης και σύνταξης. Δύο παρατηρήσεις έχω να κάνω εδώ: πρώτον, αποκλείεται νοήμονες άνθρωποι όπως ο κύριος Βαρουφάκης ή ο κύριος Δραγασάκης να πιστεύουν στα σοβαρά ότι αυτή η πατσαβούρα θα μπορούσε ποτέ να γίνει δεκτή από τους δανειστές, επομένως η όλη διαπραγμάτευση δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα φύλλο επικοινωνιακής συκής. Πράγμα το οποίο μας οδηγεί στο δεύτερο συμπέρασμα: οι άνθρωποι αυτοί έχουν αποφασίσει να πάρουν τη «ρεβάνς» από την ιστορία και να διορθώσουν το αποτέλεσμα του εμφυλίου.

Κατά τη γνώμη μου, αυτοί οι άνθρωποι ούτε εκλογές πρόκειται να κάνουν, ούτε δημοψήφισμα ούτε να φέρουν οτιδήποτε προς ψήφιση στη βουλή θα επιχειρήσουν. Τους ξέρουμε άλλωστε καλά: τους γνωρίζουμε από τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τους χώρους εργασίας μας. Επομένως, δε θα έπρεπε να έχουμε απαιτήσεις να αλλάξει ο λύκος την προβιά του τώρα που βρέθηκε στην εξουσία. Οι άνθρωποι αυτοί θα μας οδηγήσουν εκεί όπου αυτοί, σύμφωνα με την ιδεολογία τους, πιστεύουν ότι είναι το σωστό είτε το θέλουμε είτε όχι. Οι οπαδοί της επαναστατικής θεώρησης πραγματικά πιστεύουν στην ανωτερότητα και την ορθότητα της ιδεολογίας τους ανεξάρτητα από τα πραγματικά δεδομένα. Και είναι διατεθειμένοι να επιβάλουν την άποψη τους με κάθε μέσο. Η ρήση «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» λανθασμένα αποδίδεται ως «Μακιαβελισμός» (ρεαλισμός) ενώ στην πράξη αποτελεί την επιτομή όσων πιστεύουν ότι «αν δεν είσαι μαζί μου είσαι εχθρός μου» (γερμανοτσολιάς, Μερκελιστής κλπ). Είναι βέβαια γνωστό από την ιστορία τι συμβαίνει όταν τα πραγματικά γεγονότα διαστρεβλώνονται προκειμένου να ταιριάξουν στη θεωρία.

Η αλήθεια είναι, ότι το χρέος της Ελλάδας είναι μη βιώσιμο. Αλήθεια επίσης είναι ότι η Ελλάδα χρόνια τώρα ζει πολύ πάνω από τις παραγωγικές της δυνατότητες, καταναλώνοντας μέσω δανεισμού. Η συσσώρευση χρέους κατά τη μεταπολίτευση δεν είναι γεγονός ιστορικά πρωτοφανέρωτο. Σε μια χώρα με πέντε χρεοκοπίες και τρεις εμφυλίους στο ενεργητικό της θα ήταν παράξενο να μη ξανασυμβεί. Στο διεθνές σύστημα όπου διαβιούμε δεν υπάρχει σωστό ή λάθος, δίκαιο ή άδικο. Στο διεθνές σύστημα όπου ζούμε αυτό που μετράει είναι η επιβίωση και το πόσο ισχυρός είσαι για να το επιτύχεις. Κανείς δε πρόκειται να σε λυπηθεί και κανείς δε πρόκειται να σου χαρίσει οτιδήποτε για χάρη της «δημοκρατίας», της «λαϊκής εντολής» ή οποιασδήποτε άλλης δικαιολογίας. Αν είσαι αδύναμος όλοι θα σε ποδοπατήσουν αν αυτό είναι προς το συμφέρον τους. Είναι αστείο να απειλείς τους άλλους με καταστροφή όταν εσύ κινδυνεύεις με ολοκληρωτική ισοπέδωση. Είναι πάντοτε εξαιρετικά επίκαιρος ο λόγος του Θουκυδίδη με το διάλογο Αθηναίων – Μηλίων. Πάντοτε πρέπει να θυμόμαστε ότι οι ισχυροί θα πάρουν αυτό που μπορούν και οι αδύναμοι θα υποφέρουν αυτό που πρέπει. Αυτό δεν είναι αμοραλισμός, είναι η ιστορική αλήθεια στην πορεία του ανθρώπου στο χρόνο και όποιος την αγνοεί το κάνει εις βάρος του. Έθνη και πολιτισμοί που δε σέβονται αυτή την αλήθεια και δεν εξελίσσονται ανάλογα με τις συνθήκες έχουν συνήθως άσχημη κατάληξη.

Στην Ελλάδα λοιπόν έχουμε μια μεγάλη οικονομική ανισορροπία η οποία θα πρέπει να εξομαλυνθεί. Η προσαρμογή μας σε ένα χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο μπορεί να γίνει είτε με βίαιο τρόπο μέσω εξόδου από την ευρωζώνη είτε με πιο ομαλό μέσω παραμονής στο ευρώ. Η παραμονή στο ευρώ μας εξασφαλίζει μεγαλύτερα φορτία ισχύος και λιγότερη αβεβαιότητα, στοιχεία εξαιρετικά χρήσιμα για μια ομαλή οικονομική πορεία. Η δραχμή μας προσαρμόζει άμεσα στην πραγματικότητα και μας εισάγει σε έναν μοναχικό δρόμο με πολλά ερωτηματικά. Οι κυβερνώντες φαίνεται ότι έχουν επιλέξει το δρόμο της ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής αφού έτσι πιστεύουν ότι μπορούν καλύτερα να επιβάλλουν το ιδεολόγημα τους. Το χρήμα όμως είναι μόνο ένα μέσο, το ίδιο δεν παράγει πλούτο. Μακροπρόθεσμα δεν έχει σημασία η νομισματική πολιτική αλλά η παραγωγική σου βάση. Αν δεν παράγεις πραγματικό πλούτο το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο είτε έχεις δραχμή είτε έχεις ευρώ.

Εάν, όπως πολύ φοβάμαι, πάμε σε πολιτική ρήξης τα γεγονότα θα μπορούσαν να εξελιχθούν περίπου ως εξής: καταρχήν δε θα πρέπει να αναμένουμε κάποιο φαινόμενο τύπου Πομπηίας. Δε θα υπάρξει στο άμεσο μέλλον ένα σημείο όπου όταν οι δείκτες του ρολογιού ξεπεράσουν μια ώρα, αυτόματα θα γίνουμε φτωχότεροι. Για αρχή, θα πληρωθούν κανονικά οι μισθοί του Ιουνίου και δεν θα αποπληρωθεί το ΔΝΤ. Αυτό θα δημιουργήσει πιστωτικό γεγονός πράγμα που θα εξαναγκάσει την ΕΚΤ να σταματήσει τον ELA. Αυτό θα υποχρεώσει την κυβέρνηση να προχωρήσει σε περιορισμούς κεφαλαίων προκειμένου να αποφύγει ολοκληρωτική κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος. Στην αρχή αυτό θα μοιάζει με παιχνίδι στον κόσμο. Θα υπάρχει ένα όριο, για παράδειγμα διακοσίων ευρώ την ημέρα, τόσο σε μετρητά όσο και σε ηλεκτρονικές συναλλαγές. Η πλειοψηφία του κόσμου δε θα αντιμετωπίσει άμεσα πρόβλημα. Οι εξαγωγικές/εισαγωγικές επιχειρήσεις θα νιώσουν πρώτες έντονο πλήγμα στη δραστηριότητα τους διότι για τα πάντα θα απαιτούνται μετρητά. Επίσης θα πληγεί ανεπανόρθωτα η τουριστική περίοδος λόγω αυξημένης αβεβαιότητας. Η οικονομική δραστηριότητα θα αρχίσει να συρρικνώνεται πράγμα που θα οδηγήσει σε μείωση των κρατικών εσόδων. Εφόσον η ανωμαλία συνεχιστεί, τα ταμειακά διαθέσιμα της κυβέρνησης κάποια στιγμή δεν θα επαρκούν για να καλυφθεί η μισθοδοσία. Θα φτάσει μια στιγμή όπου οι υπάλληλοι θα πληρωθούν τα μισά τους χρήματα σε μετρητά και τα υπόλοιπα σε ομόλογα (IOU). Αυτά τα ομόλογα θα αρχίσουν να προεξοφλούνται στη μαύρη αγορά στο 50% της ονομαστικής τους αξίας αφού ελάχιστοι θα έχουν την οικονομική δυνατότητα διακράτισης τους. Σταδιακά θα αρχίσουν να παρατηρούνται ελλείψεις, πρώτα στα καύσιμα και κατόπιν στα τρόφιμα ξεκινώντας από τα ήδη εισαγωγής. Εξυπακούεται ότι όσο καθυστερεί μια συμφωνία, τόσο δυσμενέστεροι θα είναι οι όροι για εμάς. Εφόσον ούτε τώρα υπάρξει συμφωνία, θα ακολουθήσει περίπου ένα εξάμηνο παρατεταμένης οικονομικής ανωμαλίας έως ότου το κρατικοποιημένο τραπεζικό σύστημα προετοιμαστεί για την εισαγωγή δραχμής.

Υπάρχει πολύς κόσμος ο οποίος πιστεύει ότι δεν έχει τίποτα να χάσει. Για κάποιον που έχει εισόδημα 300-400 ευρώ η εισαγωγή στη δραχμή θα σημάνει κίνδυνο αφανισμού αφού η ούτως ή άλλως περιορισμένη αγοραστική του δύναμη θα πέσει στο μισό. Για πολύ κόσμο, η εισαγωγή δραχμής θα σηματοδοτήσει το πέρασμα από τη σημερινή φτώχεια στην πραγματική πείνα. Υπάρχει πολύς κόσμος που έχασε ένα 25-30% της αγοραστικής του δύναμης με την κρίση και δε μπορεί να φανταστεί ότι θα χάσει ένα 50-60% επιπλέον. Θα υπάρξουν όμως και κερδισμένοι: όσοι έχουν μαύρα λεφτά, όσοι χρωστάνε και όσοι έχουν χρήματα έξω.   

Το χειρότερο όλων είναι ότι όλα αυτά θα συμβούν χωρίς να διαμαρτυρηθεί κανείς. Όταν ένας πληθυσμός είναι εθισμένος στη δημαγωγία, τη μοιρολατρία και το λαϊκισμό θα είναι πολύ εύκολο να ρίξει την πέτρα του αναθέματος στους «κακούς ξένους» που ευθύνονται για όλα τα δεινά του Ελληνισμού από κτήσεως κόσμου. Έτσι, θα θαφτούν για άλλη μια φορά τα πραγματικά αίτια και οι πραγματικές παραλήψεις μας και θα ξεκινήσουμε για άλλη μια φορά τη Σισύφεια διαδρομή μας προς την καταστροφή.

Δεν υπάρχουν από μηχανής Θεοί στην πορεία των κρατών μέσα στην ιστορία. Ελπίζω και εύχομαι να υπάρξει μια συμφωνία έστω και την ύστατη ώρα. Το πρόβλημα είναι ότι τα κράτη προχωρούν μπροστά με πρόγραμμα και στρατηγικό σχεδιασμό και όχι με ευχές και ελπίδες. 

Realpolitik

«Οι ισχυροί θα πάρουν αυτά που μπορούν και οι αδύναμοι θα υποφέρουν αυτά που πρέπει», Θουκυδίδης, Διάλογοι Αθηναίων Μηλίων

Υπάρχουν σε γενικές γραμμές τρεις τρόποι σκέψης και αντιμετώπισης των πραγμάτων. Υπάρχει ο ρεαλισμός, ο ιδεαλισμός και ο επαναστατισμός (revolutionism). Δεν είναι απαραίτητο κανείς να ανήκει αποκλειστικά σε μια κατηγοριοποίηση σκέψης, αλλά μπορεί να αλληλοεπιδρά με το περιβάλλον του με ένα μείγμα των παραπάνω.

Γενικά, ο ρεαλισμός αναζητεί ψυχρά την αιτία των πραγμάτων και τις συνθήκες που περιβάλλουν ένα πρόβλημα. Δέχεται ότι η φύση των ανθρώπων και κατ’ επέκταση των κρατών είναι άπληστη χωρίς αυτό να κρίνεται με όρους ηθικής ως καλό ή κακό. Τα κράτη και οι άνθρωποι είναι άπληστα γιατί πρέπει να επιβιώσουν. Επομένως, πρώτο λόγο έχει η ισχύς ως προς τον καθορισμό της πολιτικής, είτε αυτή είναι ατομική είτε κρατική.

Ο ιδεαλισμός πιστεύει στη βελτίωση της φύσης των ανθρώπων. Οι άνθρωποι είναι νοήμονα όντα και μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία μπορούν να αποβάλλουν την έμφυτη απληστία τους. Μέσα από ένα πλέγμα ηθικών κανόνων οι κοινωνίες μπορούν να γίνουν ενάρετες. Όσο περισσότερο αυτό το πλέγμα εξαπλώνεται τόσο τα κράτη θα απορρίπτουν αντικοινωνικές συμπεριφορές όπως για παράδειγμα ο πόλεμος. Η θεωρία της δημοκρατικής ειρήνης, δηλαδή ότι μέσω της εξάπλωσης της δημοκρατίας μπορεί να εξαλειφθεί το πολεμικό φαινόμενο, είναι ένα παράδειγμα ιδεαλισμού.

Η επαναστατική θεώρηση πιστεύει στην καλυτέρευση της ανθρώπινης μοίρας μέσω της επιβολής. Δηλαδή, εγώ θεωρώ ότι η άποψη μου είναι η ορθή και θα σου την επιβάλλω με οποιοδήποτε τρόπο (ο σκοπός αγιάζει τα μέσα) για το δικό σου καλό. Δε με απασχολεί ο αντίλογος σου διότι εγώ θεωρώ ότι αυτό που πρεσβεύω είναι το βέλτιστο. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ο Εμμάνουελ Καντ με τη θεωρία της «μόνιμης ειρήνης» (perpetual peace) καθώς και ο Λενινισμός. Άλλες μορφές επαναστατικής θεώρησης αποτελούν η «αυτοκρατορική ειρήνη» (Pax Romana, Pax Americana), δηλαδή η επικράτηση παγκόσμιας ειρήνης μέσω ενός παγκόσμιου ηγεμόνα, αλλά και ο Μανιχαϊσμός (αν δεν είσαι μαζί μου είσαι εναντίον μου).

Το δυστύχημα του να είναι κανείς ρεαλιστής έχει να κάνει με το επονομαζόμενο «σύνδρομο της Κασσάνδρας». Ο ρεαλιστής συνήθως διαβλέπει με ακρίβεια τις συνθήκες που τον περιβάλλουν και λαμβάνει μια απόφαση σταθμίζοντας το ρίσκο και τα πιθανά οφέλη αυτής. Για να λάβει κανείς μια κατά το δυνατόν βέλτιστη απόφαση είναι χρήσιμο να γνωρίζει την τροπή των πραγμάτων στο παρελθόν μέσα από ένα κατά το δυνατόν αντικειμενικό πρίσμα. Ο ρεαλιστής δεν είναι μάντης αλλά ακριβώς επειδή σταθμίζει με σχετική σαφήνεια τους κινδύνους καταλήγει σε συμπεράσματα τα οποία δεν είναι αρεστά στους υπόλοιπους.

Δυστυχώς στη χώρα μας η ρεαλιστική σκέψη βρίσκεται σε πολύ μεγάλο έλλειμμα. Η χαμηλή διαλεκτική ικανότητα ενός απαίδευτου πληθυσμού τον αφήνει έρμαιο στις σειρήνες της δημαγωγίας, του λαϊκισμού, των θεωριών συνομωσίας, της μοιρολατρίας και της αναζήτησης παρηγοριάς σε μεγαλεία, πραγματικά ή φανταστικά, του παρελθόντος.

Στις σχέσεις μεταξύ κρατών δεν υπάρχει καλό ή κακό, δεν υπάρχει η έννοια της διαπροσωπικής ηθικής. Τα κράτη, όπως έδειξε και το πολύ πρόσφατο παράδειγμα της Κριμαίας, έχουν συμφέροντα και λαμβάνουν τις αποφάσεις τους ζυγίζοντας τα πιθανά κέρδη και τις ζημίες τους. Όταν η χάραξη πολιτικής βασίζεται σε προπαγάνδα, ευχολόγια και φανταστικά δεδομένα, το αποτέλεσμα συνήθως είναι καταστροφικό. Η ιστορία βρίθει παραδειγμάτων πολιτισμών και κρατών που εξαφανίστηκαν από το χάρτη ακριβώς γιατί δε θέλησαν να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα.

Υπό αυτό το πρίσμα, δε θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τη σοβούσα κρίση ως ένα ηθικοπλαστικό παραμύθι όπου η «κακή» Γερμανία θέλει να καταστρέψει την πτωχή, πλην τίμια Ελλάδα. Η Ελλάδα δε βρίσκεται για πρώτη φορά στη πρόσφατη ιστορία της σε καθεστώς χρεοκοπίας. Η αλήθεια είναι ότι βρισκόμαστε για πέμπτη φορά σε 194 χρόνια ιστορίας σε αυτή την κατάσταση. Λάθη τα οποία είναι επαναλαμβανόμενα παύουν να αποτελούν συμπτώσεις. Ναι, από τη σκοπιά της οικονομικής θεωρίας το Ελληνικό χρέος είναι μη εξυπηρετούμενο και η αναχρηματοδότηση του με το παρόν μοντέλο είναι αδιέξοδη. Το θέμα όμως είναι ότι αυτό δε φαίνεται να ενδιαφέρει του δανειστές μας. Η Ελλάδα βρίσκεται εντός ορισμένων ευρωατλαντικών δομών όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ. Είναι αφελές να πιστεύει κανείς ότι στις δομές αυτές τα κράτη συμμετέχουν ισότιμα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας συνεταιρισμός κρατών όπου τα κράτη προσπαθούν να συγκεράσουν τα συμφέροντα τους υπό τους κανόνες που θέτουν οι μεγάλες δυνάμεις. Είναι χρήσιμο επομένως, όταν ανήκεις σε ένα τέτοιο πλαίσιο να γνωρίζεις τους κανόνες του παιχνιδιού. Επίσης, είναι εξαιρετικά δόκιμο να λαμβάνεις όλα εκείνα τα μέτρα που απαιτούνται για να αυξήσεις τη δική σου ισχύ ούτως ώστε να μη βρίσκεσαι στο έλεος άλλων.

Δε θα πρέπει επομένως να μας ξενίζει η αντίδραση της Γερμανίας στις, από οικονομικής άποψης, ορθές προτάσεις της σημερινής ηγεσίας του υπουργείου οικονομικών. Η πολιτική της Γερμανίας δεν έχει να κάνει με την ορθότητα η μη της ακολουθούμενης οικονομικής πολιτικής αλλά με το ποιος έχει το πάνω χέρι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κοινώς είναι ένα παίγνιο ισχύος και τίποτα παραπάνω. Η Γερμανία είναι διατεθειμένη, εάν χρειαστεί, να τραβήξει το σχοινί στα άκρα προκειμένου να επιβάλει την κυριαρχία της. Όπως έχω ξαναπεί, το ευρώ δεν είναι τίποτα άλλο από ένα θεσμικό εργαλείο ηγεμονίας για τη Γερμανία. Όταν λοιπόν παραχωρείς οικειοθελώς εθνική κυριαρχία (νομισματική πολιτική) θα πρέπει να φροντίσεις να αναπτύξεις άλλες μορφές ισχύος προκειμένου να ισορροπήσεις.

Διαχρονικά, από ιδρύσεως νεοελληνικού κράτους, απουσιάζει η μεσομακροπρόθεσμη στρατηγική χάραξη. Το καράβι αφήνεται να παρασύρεται εκεί που το πάνε τα κύματα. Στιγμιαίες αναλαμπές μας ωθούν μπροστά για να έρθει μετά η καταστροφή και το χάος. Κοιτάμε πάντα το σήμερα και εφόσον μπορούμε να μεταθέσουμε κάτι για το μέλλον το κάνουμε. Δρούμε πάντα πυροσβεστικά και όχι αποτρεπτικά. Έτσι φτάσαμε εδώ που φτάσαμε, με τις απαιτήσεις των δανειστών μας να αποτελούν πέτρα στο λαιμό μας. Ανήθικο δεν είναι αυτό που πράττουν οι δανειστές μας. Ανήθικο είναι αυτό που έπραξαν διαχρονικά οι ηγεσίες μας εκθέτοντας εμάς σε όλους αυτούς τους κινδύνους.

Στο δια ταύτα, εκτιμώ ότι η ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να τετραγωνίσει τον κύκλο αυτή τη στιγμή. Από τη μια υπάρχει η ετερόκλητη συμμαχία εθνικό-λαϊκιστών και αμετανόητων λενινιστών και από την άλλη η Ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Θεωρώ δεδομένο ότι η Γερμανία θα επιμείνει μέχρι τέλους, ακόμα και με κίνδυνο να συμβεί κάποιο ατύχημα, για λόγους παραδειγματισμού. Τρία σενάρια υπάρχουν κατά τη γνώμη μου: να περάσει η πρόταση μετασχηματισμού του χρέους ως έχει, να υπάρξει κάποιας μορφής νέο μνημόνιο και τέλος, να υπάρξει οριστική χρεοκοπία και αποβολή της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Το πρώτο ενδεχόμενο νομίζω ότι έχει ήδη απομακρυνθεί και θα έπρεπε να είναι αφελής κάποιος για να πιστεύει ότι οι άλλες χώρες θα δέχονταν τις προτάσεις μας ως έχει. Θέλω να ελπίζω ότι το ενδεχόμενο αποβολής μας από το ευρώ δε θα πραγματοποιηθεί αν και πλέον οι πιθανότητα ενός τυχαίου ατυχήματος δεν είναι αμελητέα. Θυμίζω ότι και η χρεοκοπία της Lehman Brothers ως ένα ατύχημα συνέβη. Απομένει άρα το σενάριο της νέας μορφής του μνημονίου. Αν και δε μου αρέσουν οι προβλέψεις, πιστεύω ότι αυτή τη φορά θα οδηγηθούμε στο παρά ένα εσωτερικού πιστωτικού γεγονότος, ενδεχομένως και σε κάποια τραπεζική ανωμαλία κατά το προηγούμενο της Κύπρου, πριν υπάρξει συμφωνία με τους πιστωτές μας. Το χθεσινό κλείσιμο της στρόφιγγας της ΕΚΤ πολύ νωρίτερα από τα προβλεπόμενα, δε προοιωνίζει τίποτα το θετικό. Και ναι μεν ο υπουργός οικονομικών και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης διαθέτουν επαρκή επαφή με την πραγματικότητα ούτως ώστε να καταλήξουν σε οποιαδήποτε μορφή συμφωνίας τους προταθεί (θα μας δοθεί και ένα επικοινωνιακό περιτύλιγμα για να μην υπάρξει πλήρης καταρράκωση του κύρους της χώρας), δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι οι υπόλοιποι διαθέτουν αντίστοιχες ικανότητες. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι πλέον το ελληνικό χρέος έχει σε μεγάλο βαθμό αποστειρωθεί: μεγάλο μέρος του αποτελεί διακρατικό χρέος και δε βρίσκεται στα χέρια ιδιωτών ώστε να προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στις αγορές. Φυσικά, ουδείς μπορεί να μαντέψει τους μετασεισμούς μιας ελληνικής εξόδου από το ευρώ, το θέμα όμως είναι (και αυτό είναι το ανησυχητικό) ότι οι λήπτες των αποφάσεων πιστεύουν ότι είναι διαχειρίσιμο.

Καταλήγω λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η ελληνική περίπτωση θα χρησιμοποιηθεί για παραδειγματισμό προκειμένου να αποφευχθούν άλλες ανταρσίες στο μέλλον. Η γερμανική στάση θα είναι σκληρή διότι αυτό που διακυβεύεται είναι η ηγεμονία στην Ευρώπη. Το αν θα χάσουν οι ίδιοι μερικές δεκάδες δισεκατομμύρια ελληνικού χρέους ουδόλως τους απασχολεί. Εάν τα πράγματα φθάσουν στα άκρα και δεν υπάρξει κάποιας μορφής δήλωση μετάνοιάς της ελληνικής κυβέρνησης, το ενδεχόμενο άτακτης χρεοκοπίας μας δεν θα πρέπει να αποκλεισθεί. Ήδη, αποκλείοντας τις τράπεζες μας από τη φυσιολογική αναχρηματοδότηση τους μέσω ΕΚΤ, δημιουργείται μεγάλη πίεση στο τραπεζικό μας σύστημα. Εάν αποκοπούν οι τράπεζες μας και από τον έκτακτο μηχανισμό χρηματοδότησης (ELA) τότε, πολύ σύντομα οι τράπεζες θα ξεμείνουν από πραγματικό έντυπο χρήμα. Αυτό με τη σειρά του θα οδηγήσει σε φαινόμενα Κύπρου, δηλαδή κλειστές τράπεζες, όρια αναλήψεων, περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων κλπ. Εάν δεν υπάρξει συμφωνία ούτε τότε, το επόμενο βήμα είναι η έξοδος και η τύπωση εθνικού νομίσματος με ότι αυτό συνεπάγεται. Ελπίζω να επικρατήσουν οι ψυχραιμότερες φωνές και να υπάρξει η απαραίτητη ευελιξία που απαιτούν οι περιστάσεις. Η οχύρωση πίσω από ανυποχώρητους μαξιμαλισμούς μόνο ζημιά μπορεί να προκαλέσει.