Πέρι Φοροδιαφυγής

Ακούγονται καθημερινά εξαγγελίες για την πάταξη της φοροδιαφυγής, για τον πόλεμο κατά της φοροδιαφυγής, για το ανελέητο κυνήγι των φοροφυγάδων, κλπ κλπ κλπ. Από την άλλη ακούγεται ότι οι εφορίες είναι εστίες διαφθοράς, ότι αγοράζονται θέσεις, οι ξαφνικοί έλεγχοι είναι προς πώληση, οι νόμοι είναι επίτηδες ασαφείς για να ευνοούν παραθυράκια και άλλα τέτοια χαριτωμένα.

Fundamentally υπάρχουν δύο βασικά κίνητρα για να κάνουν οι άνθρωποι τη δουλειά τους. Το ένα είναι ο βούρδουλας (δηλαδή ο φόβος) και το άλλο είναι τα χρήματα (δηλαδή η απληστία). Σίγουρα υπάρχουν και άλλα όπως η δόξα και η ευσυνειδησία αλλά σε ότι έχει να κάνει με τι συλλογή χρημάτων πιστεύω ότι τα δύο πρώτα μας καλύπτουν.

Ως προς τα φορολογικά το σύστημα βούρδουλα αντιπροσωπεύεται από το Οθωμανικό φορολογικό σύστημα. Διορίζω τοπικούς έφορους τους οποίους τους καθιστώ υπεύθυνους να συλλέξουν ένα χ ποσό. Αν δεν το συλλέξουν τους κόβω το κεφάλι. Οι έφοροι με τη σειρά τους τρομοκρατούν τον πληθυσμό προκειμένου να πιάσουν το target αλλά και να τσεπώσουν και κάτι. Επιβάλλεται κεφαλικός φόρος αγνώστου ποσοστού και αφού έχει παρέλθει το οικονομικό έτος. Για παράδειγμα, κανονικά πρέπει να σου πάρω το 10% της βεβαιωμένης παραγωγής σου. Αν δεν το έχεις σου καίω το χωράφι και τις κόρες σου τις στέλνω στο χαρέμι του πασά μη τυχόν και γλυτώσω το κεφάλι μου. Εναλλακτικά αντί να σου πάρω το 10% σου παίρνω το 20% γιατί έτσι μου γουστάρει ή γιατί έχω κάψει τόσα χωράφια την προηγούμενη σεζόν που από κάπου πρέπει να τα βγάλω. Έτσι καταστρέφω σιγά – σιγά τη φορολογική βάση και αυξάνω τη διαφθορά γιατί α) οι φορολογούμενοι βρίσκουν 1000 τρόπους να γλυτώσουν/επιβιώσουν και β) οι έφοροι λαδώνονται/εξαγοράζονται/δηλώνουν ακριβώς τα προβλεπόμενα και τα υπόλοιπα στην τσέπη. Ιστορικά, η Οθωμανική αυτοκρατορία εισήλθε σε παρακμή όταν σταμάτησε η επέκταση της μέσω κατακτητικών πολέμων. Το σύστημα φόρων ήταν έτσι δομημένο που κατέστρεφε φορολογικά σε μικρό χρονικό διάστημα όλες τις νέες κτήσεις.

Σας θυμίζει κάτι? Όχι? Ελληνικό φορολογικό σύστημα μήπως? Βρίσκω τους φοροκλέφτες τους βάζω υπέρογκα ανείσπρακτα πρόστιμα, αλλά αφήνω τα μεγαλολαμόγια ελεύθερα να με λαδώνουν. Βάζω έκτακτες εισφορές εκ των υστέρων. Καταστρέφω τη φορολογική εμπιστοσύνη και συνείδηση των πολιτών. Οι φόροι αυξάνουν σαν ποσοστά και πέφτουν επί όσων δεν μπορούν να κρυφτούν. Τα πρόστιμα μεγαλώνουν όλο και περισσότερο. Η φορολογική βάση καταρρέει μέσα στη διαφθορά. End of story.

Ας δούμε όμως τι έκανε η Ρώμη. Λέει η Ρώμη:

Εγώ δεν θέλω να έχω έναν στρατό γραφειοκρατών για να συλλέγουν φόρους και να αποτελούν εστία διαφθοράς. Εγώ θέλω ένα στρατό λεγεωνάριους FOR THE GLORY OF ROME!! Τι κάνω με τα έσοδα? Τα αφήνω στην ιδιωτική πρωτοβουλία εκμεταλλευόμενος την ανθρώπινη απληστία. Κάθε χρόνο η Ρώμη δημοπρατούσε τις θέσεις των εφόρων στις κατά τόπους επαρχίες της. Αφού εισέπραττε την αμοιβή της δημοπρασίας έλεγε στον κάθε έφορο το target του. Ότι εισέπραττε ο έφορος πέρα από το target στην τσέπη του. Για να μην γίνεται πλιάτσικο, έθετε αυστηρά τους όρους του παιχνιδιού, δηλαδή το τι φόρους επιτρέπεται να εισπραχθούν και σε τι ποσοστό (φόρος επί της γεωργικής παραγωγής, τελωνεία, διόδια, φόρος αλατιού κλπ). Αν κάποιος έφορος ήταν υπερβολικά λαίμαργος τότε σταδιακά θα κατέστρεφε την φορολογική βάση (βλέπε Οθωμανικό μοντέλο) της επαρχίας και η Ρώμη για τιμωρία πολύ απλά δεν θα τον ξαναέβαζε στις δημοπρασίες. Και αυτό για άπληστους ανθρώπους (όταν τους απομακρύνεις από το μέλι) είναι χειρότερο και από το θάνατο. Άρα υπήρχε μια άτυπη συνεννόηση μεταξύ Ρώμης και εν δυνάμει εφόρων για να συγκρατείται η απληστία σε λογικά επίπεδα. Σου λέει "φάε...αλλά μην πρηστείς και από το πολύ φαί". Η Ρώμη λοιπόν είχε μια σταθερή ροή εσόδων για να κάνει τους πολέμους της, είχε χαμηλά επίπεδα διαφθοράς (αναλογικά με το μέγεθος της), μικρή σχετικά γραφειοκρατία να ασχολείται με τη συλλογή εσόδων και πολύ αποτελεσματική συλλογή φόρων.

Σκεφθείτε το ξανά:

- Η Ρώμη κέρδιζε από σταθερή ροή εσόδων ενώ εκμεταλλευόταν μια κάστα ανθρώπων που ειδικεύονται στην απληστία προς όφελος της (win win situation). Είχε χαμηλή γραφειοκρατία (optimal manpower use), χαμηλή διαφθορά και προβλεψιμότητα εσόδων.

- Οι άπληστοι εν δυνάμει εφοριακοί κέρδιζαν και αυτοί με σταθερό τρόπο, ενώ υπήρχε και ένα τέλειο δαρβινικό σύστημα σε λειτουργία: το σύστημα απέβαλε από μόνο του τους υπερβολικά άπληστους και τους ανίκανους στη συλλογή εσόδων.

- Ακόμα και ο απλός λαός κέρδιζε από το παραπάνω δαρβινικό σύστημα, γιατί υπήρχε ένα σταθερό φορολογικό σύστημα, προβλέψιμο, χωρίς συχνές αλλαγές και χωρίς εντυπωσιακές αναταράξεις.

Φυσικά η Ρώμη για backup διέθετε και ένα άριστο σύστημα αυτοκρατορικών επιθεωρητών για να θυμίζει στους πάντες ότι το χέρι του νόμου είναι μακρύ και πηγάζει από τη δύναμη των όπλων. Τα πράγματα για τη Ρώμη στράβωσαν φορολογικά όταν οι αυτοκράτορες επέτρεψαν την υπερβολική συγκέντρωση γης στα χέρια λίγων (λατιφούντια) οι οποίοι με την ισχύ τους απέφευγαν τους φόρους. Μετέτρεψε δηλαδή το αυτοκρατορικό της σύστημα σε φεουδαρχικό και έτσι επήλθε η πτώση.

Η ιστορία διδάσκει πολλά πράγματα. Όσοι δεν μπορούν να τα δουν οδηγούνται σε συνεχή λάθη. Και η ιστορία όταν επαναλαμβάνεται, επαναλαμβάνεται ως φάρσα.