Κερδοσκοπικές επιθέσεις, πιστωτική ασφυξία και τραπεζικό σύστημα: Η περίπτωση της Ελλάδας

Θα αναφερθούμε σήμερα σε μερικά κάπως πιο τεχνικά ζητήματα του γενικότερου οικονομικού προβλήματος που αντιμετωπίζει η χώρα. Θα ξεκινήσουμε με τις επιθέσεις κερδοσκοπίας που είναι της μόδας εσχάτως. Σε γενικές γραμμές μια κερδοσκοπική επίθεση (speculative attack) εκδηλώνεται όταν υπάρχουν βάσιμες προσδοκίες (expectations) για απότομη μεταβολή π.χ στην ισοτιμία ενός νομίσματος ή στην αξία ενός ομολόγου. Τα κερδοσκοπικά κεφάλαια, τα οποία μέσω δανεισμού μπορούν να κινητοποιήσουν ασύλληπτα ποσά ρευστότητας, στοιχηματίζουν στην άνοδο ή στην πτώση (ή και στα δύο για να είναι καλυμμένοι)   ενός ομολόγου και κερδίζουν εφόσον η τιμή του κινηθεί σύμφωνα με τις προβλέψεις τους.  Στην περίπτωση της Ελλάδος, το τελευταίο δίμηνο έχουν ενταθεί οι επιθέσεις κερδοσκοπίας με στόχο τα κρατικά χρεόγραφα. Ενώ τα ελληνικά ομόλογα πραγματοποιούσαν όγκους συναλλαγών γύρω στα 200-250 εκ. ευρώ ημερησίως, το τελευταίο διάστημα οι συναλλαγές ξεπερνούν το 1 δις ευρώ ημερησίως με τάσεις αυξητικές. Ας δούμε όμως τον μηχανισμό αναλυτικά. Ο κερδοσκόπος δανείζεται 100 Ευρώ με πολύ ευνοϊκό επιτόκιο λόγω και της υπερβάλλουσας ρευστότητας στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Αγοράζει ελληνικά ομόλογα αξίας 100 Ευρώ. Αμέσως τα πουλάει σε τιμή 99 Ευρώ έχοντας εκ των προτέρων στοιχηματίσει  ότι η τιμή των ομολόγων θα πέσει στα 99 Ευρώ. Επιπρόσθετα, στήνεται μια καλά ενορχηστρωμένη επίθεση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης έτσι, ώστε να πιεστούν περεταίρω τα ελληνικά ομόλογα. Ο κερδοσκόπος κερδίζει το στοίχημα του, επαναγοράζει τα ομόλογα σε αξία 98 Ευρώ και ποντάρει ότι θα πέσουν ακόμα παρακάτω κ.ο.κ. Η αγορά λοιπόν εισέρχεται σε μια αυτοτροφοδοτούμενη αρνητική δύνη η οποία χρειάζεται μεγάλη τόλμη και πολιτική αποφασιστικότητα για να αναστραφεί. Έχουμε εισέλθει σε ένα σενάριο τύπου «Τιτανικού» με μια πολύ αδύναμη οικονομία, με υψηλά χρέη, με ανάγκη για δανεισμό και το κυριότερο, με τεράστιο έλλειμμα αξιοπιστίας. Η κατάσταση της οικονομίας μας προσφέρει το ειδυλλιακό περιβάλλον για κερδοσκοπικές επιθέσεις. Ο μόνος τρόπος να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος είναι με γενναίες πολιτικές αποφάσεις και μέτρα που θα αναστρέψουν τη ροή των αρνητικών ειδήσεων και ψυχολογίας ως προς τη χώρα μας.

Όμως το πάρτι κερδοσκοπίας που έχει στηθεί σε βάρος της χώρας μας έχει και άλλες αθέατες παρενέργειες. Η χώρα μας κινδυνεύει να εισέλθει σε φάση πιστωτικής ασφυξίας (credit crunch) με καταστροφικές για την οικονομία συνέπειες. Το κράτος δανείζεται πλέον με αυξημένο επιτόκιο. Αυτό θα αναγκάσει και τις τράπεζες να αναζητήσουν ρευστότητα με δυσμενέστερους όρους, αφού η προνομιακή χρηματοδότηση τους από την ΕΚΤ με ενεχυρίαση κρατικών χρεογράφων έχει πλέον σταματήσει. Οι τράπεζες, μέσα σε ένα δυσμενές για τη χώρα οικονομικό περιβάλλον, καλούνται να επιστρέψουν όσα δανείστηκαν από την ΕΚΤ για το 2009, να δανείσουν με προνομιακούς όρους το ελληνικό δημόσιο, να βρουν κεφάλαια για να στηρίξουν τις επενδύσεις τους στα Βαλκάνια και να βρουν ρευστότητα για να στηρίξουν την εγχώρια αγορά. Όλα αυτά ενώ καθημερινά χάνονται καταθέσεις στο εξωτερικό εξαιτίας άστοχων δηλώσεων και ενεργειών από τα οικονομικά υπουργεία, πράγμα το οποίο σημαίνει αυξημένο κόστος διακράτησης καταθέσεων. Οι τράπεζες αντιδρούν σε αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο μειώνοντας δραματικά τις χορηγήσεις τους και μετακυλώντας το αυξημένο κόστος στους πελάτες τους, βυθίζοντας περεταίρω τη ζήτηση και παγώνοντας την αγορά.

Η σημερινή κυβέρνηση δυστυχώς δεν είναι αμέτοχη ευθυνών αφού έχει προβεί σε σωρεία λανθασμένων κινήσεων και παλινωδιών.  Καταρχήν, καλλιεργήθηκαν υπερβολικές προεκλογικές προσδοκίες οι οποίες στη συνέχεια είναι αδύνατο να εκπληρωθούν. Όταν ακόμα υπήρχε θετική ώθηση από το ευνοϊκό εκλογικό αποτέλεσμα υπήρξε αδράνεια και καθυστέρηση στην ανακοίνωση συγκεκριμένων καθαρών μέτρων για τη στήριξη της οικονομίας. Ακολούθησαν πειραματισμοί, αντικρουόμενες ανακοινώσεις και πισωγυρίσματα νομοσχεδίων πράγμα το οποίο επέτεινε τη σύγχυση και επιδείνωσε το ήδη αρνητικό κλίμα στο εξωτερικό. Ακόμα και τώρα η κυβέρνηση δεν έχει ξεκαθαρίσει με διαύγεια τα μέτρα περιστολής των δαπανών πέραν γενικόλογων τοποθετήσεων και ευχολογίων. Προσθέστε στα παραπάνω και πειραματισμούς όπως το πτωχευτικό δίκαιο ιδιωτών, οι γκάφες με τις ανακοινώσεις του προγράμματος δανεισμού, τον χαρτοπόλεμο ανακοινώσεων σχετικά με το μισθολογικό του δημοσίου, τις φημολογίες που αφήνονται να σέρνονται σχετικά με το φορολογικό και έχετε ένα εκρηκτικότατο μείγμα. Οι αγορές όμως δεν μπορούν να περιμένουν και οι κερδοσκόποι θα ασελγούν πάνω στο πτώμα της οικονομίας μας όσο εμείς παραμένουμε αναποφάσιστοι.

Θα κλείσω με μια παράγραφο αφιερωμένη στο τραπεζικό σύστημα στη χώρα μας. Οι τράπεζες γενικά, δεν είναι φιλανθρωπικά ιδρύματα και στόχο τους έχουν τη μεγιστοποίηση του κέρδους τους όπως κάθε άλλη επιχείρηση. Ο ρόλος μιας τράπεζας στην οικονομία είναι η ομαλή κίνηση του χρήματος στην αγορά και η εξίσωση της προσφοράς και ζήτησης χρήματος. Στο πλαίσιο αυτών των εργασιών, οφείλει να κάνει σωστή και σε βάθος εκτίμηση ρίσκου για κάθε ενέργεια της. Στην Ελλάδα όπως άλλωστε και στον υπόλοιπο πλανήτη, η σωστή εκτίμηση ρίσκου δεν έγινε σωστά και σε πολλές περιπτώσεις τα πιστωτικά ιδρύματα ανέλαβαν ρίσκο πολύ πέρα από τις δυνατότητες τους. Στη χώρα μας αποφύγαμε τα χειρότερα ως προς την κρίση στον τραπεζικό τομέα κυρίως γιατί οι τράπεζες είχαν μεγεθυνθεί λόγω επέκτασης τους στην εγχώρια αγορά με προϊόντα λιανικής τραπεζικής, αποφεύγοντας την έκθεση τους σε εξωτικά επενδυτικά προϊόντα. Αυτό βέβαια δεν απαλείφει το μερίδιο ευθύνης του τραπεζικού κλάδου για την ανεύθυνη στήριξη της εγχώριας ζήτησης με δανεικά. Από αυτό το σημείο όμως μέχρι του να πυροβολούμε τις τράπεζες αδιακρίτως για όλα τα δεινά της χώρας υπάρχει μεγάλη απόσταση. Οι τράπεζες είναι ο μηχανισμός μετάδοσης χρήματος στην αγορά (conveyor belt). Αν ο μηχανισμός στραβώσει τότε η οικονομία εισέρχεται σε φάση παγετώνων από την οποία κάνει καιρό να εξέλθει. Ας αφήσουν τους πειραματισμούς στα οικονομικά υπουργεία καθώς και τα επικοινωνιακά πυροτεχνήματα και ας δουν όλοι μαζί πως μπορεί να διοχετευθεί χρήμα στην αγορά σε αυτούς που πραγματικά πρέπει και αξίζουν να ενισχυθούν. Με λαϊκισμούς και παλικαρισμούς δεν γίνεται πολιτική και καταλήγουμε να πυροβολούμε τα πόδια μας.